NGA RETA TUKU MAI

Toa Takitini, Issue 108, 1 September 1930, Page 2145

NGA RETA TUKU MAI

Ki nga Etita, tena korua. Ae, ehara i te whakama, i te limutimu ranei i kore ai e tuku mahara atu kia panuitia c te Toa. Kaore, engari kia pupu ake he whakaaro, na ka tuku atu. E tuku atu ana ahau i aku mihi aroha ki oku hoa kura i Tipene 1906—1908, ki nga mea kua mate, me nga mea kei te takiora. Ko ahau tenei ko to koutou hoa i tera wa, 1 ahau nei te ingoa nui o te Motu mo te peke titoko i tana wa lift, and Tfinch. He maunga-a-ringa ano tenei taonga na te Pakeha, ara na to tatou Kuini Wikitoria i tera ra. He taonga pai tonu e kara ma mehemea i piri he matauranga hei hoa.

No te tau 1876 ahau i whanau ai. He ingoa ke toku i taua wa. No te 1902 ka mohio ahau ki toku papa, me toku papa ki au. Ka whakaotia te mohiotanga o maua ko toku matua kite marena rehita oku ki te wahine tuatahi kia Marae Smith o Whakatane. Me marena hoki nga uri i naianei ka kiia he potiki whai matua. Ata! e he ana pea tenei takoto korero. Kua whai matua noa atu pea te potiki i te wa ote iriiringa kite Ingoa ote Matua, Tama, Wairua Tapu. He ahakoa ra kei te mau tonu te ingoa kore matua o te potiki ina tino kore he papa.

No te tau 1840 te Tiriti o Waitangi, ko te maunga-rongo tenei ki te ao maori. No taua wa ano ko te Hahi Mihinare, Katorika, me etahi atu hahi o Jngarangi. Kaore te wahine Maori i mohio kite ture Marena, ki te Kooti hara ranei. \ tae mai tena kore mohio, ara kuare ki nga wa o te pakanga Hauhau i a te Kooti nei. No reira kuare tonu te whaea o te potiki kite whin ki te ture kia mohiotia te papa o tana potiki. Haunga ano hoki te poriro he mea rapu atu nei ki ta tetahi atu wahine. Note kuaretanga enei mahi, no te pohehetanga.

Na e kara ma kua neke ke atu te pohehetanga i naianei. Kua iongo ahau kua nui ke atu te hawhe-kaihe hainamana. Ina hoki etahi kei a matou nei, kei nga mahi whakatiputipu rakau. He aha rate hahi o enei kotiro ite Motu nei?

Me mihi ahau ki te hahi Riugatu o Ruatoki puta noa. Koia nei ke te hahi hei kuare kite pai raua ko te kino. Tena ko o taua hahi pakeha huhua nei, kua ngahue noa mai nga tu-momo ahua tangata katoa. Kaore nga matua i te pupuri pai i te tapu o te marena. Kaore hoki i te tohutohu ki nga uri kia kaua e tuku noa i a ratou ki nga kaipahua.

E mihi ake ana kia Ta Apirana Ngata e kaha nei kite kimi i te ora mo te Iwi Maori; e whakarapopoto nei i a tana i te Maori kia huri kite mahi ahu-whenua. Minamina atu ana hoki ahau kia whiwhi ahau ki tetahi paamu maku. Ka pai an ki a koe e Toa, e toha nei i nga korero o te Motu, e kawe atu nei hoki i nga kupu mihi ki nga whanaunga, ki nga hoa. Kia ora Tuhitaare korua ko Rangiaho nga morehu kaumatua o Matatua. I kite ai an i nga ko-teihana me nga whakapapa o tena waka o tatou. He aha i kore ai e whakaputa iho i a Puhaorangi kia Tamatekapua raua ko Ngatoroirangi i tena taha o tatou? Kia ora hoki Wairama Te Huhu, me tan whakapapa. Nan rawa i mohiotia ai ko tana ko te Maori te matamua katoa kite ao. Kia ora te Pihopa o Aotearoa. Na e koa ana ahau e kore rawa aku kotiro e riro hei pononga ma te Hainamana. Hori W. Hemukini, Ngongotaha 5/8/30. Kia kaha ki enei whakaaro manaaki i a tatou tamaahine Ae tukutukua atu ki nga marae e tika ana. He aroha ra tena kite toto maori ka hanumi nei. Nga Etita. Ki nga Etita: Tena korua. I roto i te perehitanga o te nama 100, wharangi 1964, o te Toa Takitini — 4 I whanau a Atirikona Paraone ki Ranana i te 23 onga ra o Oketopa 1840.” I kite katoa iho te hunga matau ki taua tapepatanga, kaore he mea i kuare ko te Kai-tuku korero, i mea me waiho i runga ita te Kai-kauhau eki ra, 44 K0 te ra ote matenga, he nui ke atu, i te ra o te whanautanga.” Kihai i waiho e te Kai-tuku korero, hei mea nui te tau i w’hanau ai a te Paraone, no reira kaore i tukua atu he whakatikatika. I te kaha 0 H. W. Kaipo kite aki mai, no reira ka hoatu. Ko te tau 1 whanau ai a te Paraone 1804, ka kite marama tonu iho te hunga matau, he taka-huri-kau-noatanga no nga whika o te perehitanga, penei tonu hoki me wa tatau kupu-maori e hurirapa nei i etahi perehitanga. Te putaka nui rawa i roto i nga korero mo te Paraone, ko nga kupu whakapae a te maori, mo nga whenua i murua e te Paraone i roto o Tauranga. Kei te waiho e te tangat maaori hei korero a ngutu i nga wa katoa Atirikona Paraone mum whenua. Kua kawea aua korero whakapae ki te aroaro o nga kai-whakawa, kitea ana kei te he nga Maori. Kai te marama tonu te taha kia te Paraone. Mene Kua oti te tatau e te Atua. Tekere Kua oti koe te Pauna, kua kitea to koha. Uparahini Kua oti te Kingitanga te wahi kua hoatu ki nga Meri, ki nga Pahi. E.M.E.T.T,