TE INGOA NEI AOTEAROA

Toa Takitini, 1 February 1930, Page 1980

TE INGOA NEI AOTEAROA

Ki nga Etita, o te Toa Takitini. Tena korua, te maia, te kaha, e taute mai nei i nga pepeha a o tatou matua, tipuna. Kia ora hoki nga Iwi, me to tatou Pihopa hoki, e huaina nei ko te Pihopa o Aotearoa. Ae ra, kaore he awangawangatanga mona mo taua ingoa. Kua watea ia me tona ingoa. Kua iri te ingoa. Kua manaakitia e nga iwi katoa o te Motu, i runga i te rangimarie. Ko te taha ia ki a matou ko oku hoa, waiho ake tera kia matou. Kei te ahu atu ki mua te whakaotinga 0 tenei take. No reira, kia ora koe te ariki e Peneti, kia pono koe, e pono ana hoki tou Kai Awhina i Runga Rawa. Amine. Mo te Ingoa nei Aotearoa: E hoa Hakere Paraone, tena koe. Tenei au korero kua kite iho au. Kanui to mohio, ki te hanga kia nui noaatu au korero hei hurihangaketanga man 1 te tikanga o te Ngakau Aotea. Ta te roia hanga! Ka hariaketia te patai kia he ai te tangata e whakawakia ana. No reira ko te nuinga o au korero he korero tamariki. Kaore he putake. Ko te ngakau aotea naku i whakahua. Ko te take tera i huaina ai te ingoa ote waka. Na, kua hurihiaketia e koe. Ko nga kupu ahu-atinana o kupu e whakautu e au. Katahi au ka whakamarama kia koutou. Kaore hoki koutou i te mohio kowai te wahine a Kupe. Kaore ano hoki koutou i te mohio nowai te tuturutanga o te waka nei o Aotearoa. E huna ana hoki au kia nui ai a koutou tautohe kia au. Tenei ka hoatu e au tetahi taha o te maramatanga tinana kia koe, otira kia rongo hoki te katoa. Kaore tenei whakatauki te 4 ngakauaotea i huaina te nui o te kai engari mo te pai o te ngakau o te manu, utaina ai e Toto kite ngakau pai ote tangata. Kaati te kawe ke i te tikanga o te whakatauki nei. Ko au korero he korero hou katoa no naianei, ehara i nga tupuna. Kotahi ta koutou kore-

ro kei te tika, engari he hari ke hoki no koutou i te tikanga, no reira ka kore an e whakamarama atu. I runga i ta Wirepa, rereke. I ta Tuhitaare Heemi, rereke. No tau e Hakare Paraone, ka papatahi tau ki, na te wahine a Kupe i tohi taua ingoa ki tenei Motu. Ae ra, kaore koutou i whakahua kowai te ingoa o te wahine, a Kupe. A, nawai te matua o taua wahine, a, nowai ranei te waka nei a Aotearoa. Maku e ki atu: ko Kuramarotini te wahine a Kupe. Ko te wahine tenei noona te waka nei a Aotearoa. Na Toto hoki a Kuramarotini. Ko to mua akc tenei i r Rougoi'onuo i moe nei i a Turi. Ko te waka ia, i haua e Toto, hoatu ai mo Kuramarotini. Ka moe moe ra hoki i taana tane tuatahi i a Hoturapa. No muri ka haere atu a Kupe: ka ki atu kia Hoturapa, kia haere raua ki te huti ika. Ka whakaae a Hoturapa. Ka ki atu a Kuramarotini me na runga ratou i a Aotea. Ka ki atu a Kupe, kaore, ko Matahorua ke he waka mo tatou. Heoi ka puta nei ratou kite moana. Ka tau. Ka roa, ka hutia te punga o te waka. Huti noa, kaore i taea te punga. Tera, kua karakiatia e Kupe kia u te punga. Na, kei au ano te karakia, otira hei aha ake tera. I tenei wa, ka tonoa e Kupe a Hoturapa kite ruku ite punga. Ka ki atu tera, me tapahi te taura. Ka ki atu a Kupe, me ruku, kei mau makau te punga me te taura. Heoi, ka heke Hoturapa; ka tapahia i konei te taura e Kupe ka mate i konei a Hoturapa. Ko te haeretanga mai tenei o Kupe ki te kawhaki mai i a Kuramarotini. Ka hoki tonu te aroha o Kuramarotini ki tona taane, me tona waka i mahue atu ra. Ko taana mahi hoki he whakahua tonu i te ingoa o tona waka, i te tangi, ite aroha. No to raua taenga mai nei ki tenei Motu, ka tohia na e Kuramarotini te ingoa o tona waka ki tenei Motu. Ko raua anake i haere mai, kaore he tangata ke atu. Ka tae mai nei ki tenei Motu. I iri tenei inyoa Aotearoa ki tenei Motu anake, kaore ki tetahi waahi atu. Heoi tenei. E hoa: Hakare Paraone, kaore a Toi-te-huatahi i tae mai ki tenei Motu. I mate atu ia ki rawahi. Ka mutu te Toi i tae mai ki tenei Motu, ko Toi-taniwha. Ko Toi tangata kaore. Tena he Toi ke ano pea tena. Mo taku kupu eki mai nei koe, e tika ana e ahu ana taua kupu aku mo nga iwi o te Motu, i rere katoa nei ki runga ki nga tikanga Kawanatanga. Rere atu nei hoki, waiho iho nga mate o te Motu kia takoto ana. Tomokia ana e nga matauranga ki te aroaro o te Ture, ara, ko nga matauranga naana i kimi atu era huarahi, e mahi ana mo tona kotahi ake, waiho iho ano te kaupapa o te mate o nga iwi o te Motu. Ehara hoki i te tangata nga mate, engari he mea hanga na te Atua ki runga ki te whenua, mete tangata. Na reira ka kore e oti i nga kaiwhakahaere o te ture tangata, engari me tomo ano, me kimi i roto i te ture Atua me nga tikanga kua oti nei te

whakatakoto te akoranga mo tatou, e takoto ake nei kei te Karaipiture. Ko te Atua ano te kai whakaoti, maana e hoatu ki nga reo korero ana tikanga e mea ai. Koia te reo i a Teua Haumene, he reo atua- I whakaatu a Teua i nga tikanga katoa a te Atua e tupono mai ki mua i o tatou aroaro, tae mai nei ki tenei ra. Na te Rongopai i hari mai te Atua kia tatou ki tenei Motu, ki nga hipi ngaro o te whare o lharaira. Te putanga ake i roto ko te kingi, ko Potatau. I a Potatau te Atua, te mana. Ka hoatu e te Atua ki nga kai hapai i te patu, ko Waitara tenei. Ka wera te Motu- Mate tangata, mate whenua. Ko te raupatu tenei, na te Atua. Heke mai kia Tawhiao, i a ia te Atua, te mana. Ko te wa tenei i a Teua. Kaore he kupu he a Teua. E whakaatu ana a Teua i nga mea e pono mai i mua i te aroaro, kaore i tohipa. No reira e hoa Paraone ka tika to kupu, engari ko te tinana kua maroke, ko nga kupu ia kei te mau tonu tae mai ki tenei ra. No taua wa ano ko tenei kupu a Tawhiao kia te Whiti: “E Whiti i muri nei, kimihia ake te mea ngaro. Ka hoki ake nei an. kei Tarawiri he roimata taku kai i te po i te ao. Waiho maku e whakatipu ki te hua ote rengarenga, me whakapakiri ki te hua ote kawariki.” Te putanga i roto ko Tohu ko te Whiti. Me hori pu e au te whakamaramatanga.. I tu a Tohu raua ko te Whiti i runga i te kupu oati. Ko to raua kainga he mate, he pakanga, na te Atua i homai. No te 1881 e 7000 hoia hei patu kia mate. Kaore i paku te pu. Na, e hoa Hakare ko te houhanga tenei i te rongo ki tenei Motu, mo ake tonu atu. Te kupu i kiia “Ko te wa te kaiwhakaoti, ka kite koutou i nga mea katoa o te whakaoranga a te Atua ” Te kokiritanga ake i tenei rangi ko te Pihopa Maori. Ka ki koe, nau te Pihopa ka tu. Ehara i a koe, naku na te wa, i te aroaro o nga kupu a Tonu kua takoto hei whakarite whakawa i te Motu me te ao. No reira e hoa Hakare Paraone he aha ta taua ta te tua tangata kite kahore te Wairua e ki ra a Heemi. 5, 10. “Nga poropiti e korero ana i runga i te ingoa o te Ariki waiho ena e aku teina hei tauira whakamanawanui ki nga kino, mo te aata talari marie”. No reira kaua taua e tawai ki yga reo e whakahua ana i te Ingoa o te Atua. Heoi kia ora ano koe. Mere Kirihimite Hape Nuia ki nga Etita. Kapua Rangataua Keepa Purangi Ka pai ra e hoa in a a koutou korero e whakaeke nei koutou i nga kupu whakamarama mo te ingoa nei mo Aotearoa. Kei te mihi kia koutou. Ma te marama hoki ka ngata te hinengaro o te mea e whakaaro nui ana, a, e rapu ana, mete tumanako kia eke pai tenei putake e uiuia paitia nei e koutou, me kore e takoto hei Kahupapa tu-roa, e tawhai atu ai

e tawhai mai ai i te kaokao katau ou maunga teitei, kite kaokao maui oku taumata ririki, i totoa rawa nei kite tohi, a tu-a-tanga rawa ko AOTEAROA he Ingoa mo Te Pihopa Maori. I roto i tenei ra, na te reo o Te Wa ka ngoto ki roto i Te Hinengaro Maori, e whakatutuki ana, e whakariterite ana i nga poropititanga a nga Kaumatua kua wehe atu nei i mua i a tatou, ina koutou e Kapua R. Keepa, me o hoa maha i raro i tenei putake, ara e aku Toa Takitini e wawae hei i te ururuatanga o nga whakaaro kia takoto marama ai te Marae hei pohiri i Te Manuhiri-tu-a-rangi i whakatokia mai nei e nga tupuna i te tau 1814 i Oihi, 1830 i Waimate, a no Hanuere 12th 1930, ka pau te rau tau tawhito, ka timata i tenei wa te Rau Tau Hou. Te whakatauki a ta koutou pepa e panui nei i a koutou mahi, e toha nei i a koutou korero, ki nga topito e wha o Te Ao Maori:— Ehara taku toa i te toa takitahi, engari he toa takitini taku toa! Ko koutou ra enei e korerotia ake ra. Na reira kia kaha. Kia nui nga manaakitanga e puta kia koutou a Te Kaihanga. Nga Etita