ME PEHEA RA TATOU

Toa Takitini, 1 February 1930, Page 1983

ME PEHEA RA TATOU

Tena koe Kami! te whakamihi atu ki nga taonga korero e whakapapatia mai na a nga tupuna kua wehe kite po. Ka tika te putaketanga mai o ton ingoa i ki ai a Tuhotoariki “Ehara taku toa i te takitahi, engari he toa takitini taku toa.” Ina ra koe e whakaputa nei i nga mahara maha o te iwi; o te rahi o te iti, o te totika, o te rorirori, nga taonga a te hunga kua wehe ki te po. Ka ora ra, ka whai take hoki hei tuhinga atu i nga whakaaro totika hei tatari i nga mahara e panuitia nei e koe. Nga whakaaro mo te ingoa nei mo Aotearoa e whakhekea mai ra e tena mohiotanga e tena mohiotanga, he mea whakamiharo ki au nei. Ena toa mo tena ahuatanga. Nga korero mo to tatou whakapono ki Te Tokotoru Tapu mete nuinga atu, kei te titiro menemene iho kite kata nga paparinga, me te ngakau whakatoi ake ano. Kua tae rawa te tokowha, a mete mea nei tokorima i etahi wa. Kei etahi me iriiri rumaki rawa; kei etahi me kore noa e iriiri, keei etahi me poropti rawa; kei etahi me waiho atu te ingoa mangai mo nga mahi “matua” engari mo nga mahi whenua ki etahi ka tapahia te inoi a Te Ariki ko tetahi pito anake. Koianei pea 1e puaketanga mai o tenei ingoa Te Toa Takitini !

. 0 jj Ina Te Pihopa o Aotearoa e haere nei! Ara Rerewutu (Redwood) o Te Katorika e tu ra! Tenei Te Tumuaki o Te Haahi Momona e kauhou nei! Kei Taranaki Te Pihopa Weteriana e hepara ana! Kei hea ranei Te Pihopa Tuawhitu e noho ana! Mo nga taha ena ki nga haahi. Mo nga mahara kite tinama. I roto i enei ra kei te whkahaeretia etahi tikanga e kotahi ai te iwi i raro i Te Tiriti o Waitangi- Kei te mahara etahi kei a Ngata kei a Pomare, kei a Tau Henare, kei a Rikihana, nga tangata Kawanatanga, te huarahi o Te Tiriti o Waitangi. Ko tetahi wahanga hou, me ata waiho mai ma piriwiritua ka riro mai ai te mana motuhake i raro i Te Tiriti o Waitangi. Kei te haere nga pitihana ki te motu kia hainatia mai tana whakaaetanga a Te Iwi MaoriHe toa takitini ano enei. E nga Etita nei, akuanei matou tauptaupatu noa ai kia matou me o matou whakaaro’ Homai he maramatanga ki a matou, nui atu matou e noho atu nei i roto ite karaihe A. B. C. mo enei mahi, notemea he matau ake enei tangata i a matou, e ai ki ta ratou ki. E ki ana ratou kei te mate nga iwi i nga mema. Tena he aha te mahi a enei tu tangata? Ki ta matou titiro ata titiro marika ai ratou kia kore a mea ma i reira katahi ano ka ngahoro nui mai te mahi a te korero matauranga. Kua haina etahi o matou ki auua pitihana, hei whakangata mahara noatu. Otia kei te mahrahara ratou inaianei. Kua tae mai te rongo ki runga nei mo te tohutohu a te Tumuaki Momona kaore nga momona e haina. Kaore o matou haahi na reira ka patai pena ke atu. Na ta korua mokai j Na Irihia Tukumaru Waihaku 20/1/30 He patai whanoke rawa au e ui ake nei kia maua. Nohea ra koe? Ko waira koe? Na o kupu matau, ka tautapa iho te ngakau mihi “Haere mai e nga patai whanoke.” Koiana rate putaketanga mai o tena whakatauki, na reira ka apitia atu koe ki roto i taua ropu ara ko koe tetahi o taua ropuToa Takitini. Nanga kaupapa o nga whakapono, ka tango tena i tana wahi, tena i tana wahi, aka piri kite kai hautu o tona waka o tona waka- Me pena ano nga whakaaro mo te taha tinana. E potitia ana nga mema iia torn tau iia torn tau, mai ra ano, iti nei nga wa i kore ai tatou e wehewehe i runga i te pooti mema. Te take he ruarua no o tatou mahara mo nga mema. He pai tonu tena ahuatanga. Mo te Tiritiri nei, e hoa, he taonga nui rawatu tena kei te takoto i mua i o tatou aroaro, mai i o tatou tupuna tuku iho ki tenei ra. Kei taua tiriti nga

ora me nga mate mo tatou me le pakeha. Ki te manaaki te tangata i a ia me ana taonga me tona mana i raro i tana tiriti ka ora ia. Ki te kore, kaore ia e ora, notemea ahakoa he aha te tangata, ki te kore e tiaki i a ia, e tuku ranei ia ia kia tiakina e tetahi tangata marama, ka mate te tinana, ka mate te wairua, ka mate te hinengaro. Mo te hainatanga i tenei pitihana e korero nei koe, kei te marama rawatu te haina a te hunga e kuare ana ki ona tikanga, he kuare hoki. Otira ko le hunga e mahara ana hei whakatatu i te ngakau o te hunga tohe kia haina, he tutua he purerehua whakaaro kore, notemea he taonga nui tonu te pitihana, ka wairaweketia noatia iho e te ingoa hei arahi i nga tangata matau o te Paremata ma ratou nei e whakarongo nga inoi o roto i taua pitihana. Kaati mo tena. Tetahi wahi, kaore e ahei te haina o tetahi taangata mehemea ia e aroha ana ki tona ake whakapcna me tona haahi, notemea kei te whakaupoko nga kupu oati mo to whakapono, me to oati pono hoki e tuku atu ana koe i to tinana, i to wairua hoki ma tetahi atu e arahi. A, ake ake ae amine; pena nga kupu mutunga o runga. Kei hea koia te rehitatanga i tenei ingoa i a piriwiritua? Mehemea kua rehitatia, he aha te putake o te rehita? Ko wai koia te mangai e kiia ra i te whakaupoko o te pitihana? He aha i kiia ai kua waiho atu tera kei roto i te temepara e takoto ana? He ahua iti no Te Tiriti o Waitangi ka peneitia te kauhuri haere i nga whakahaere pitihana hei hurapa i nga takahanga ture i raro i te taonga a o koutou tupuna? E tika ana kia marama noaiho nga kupu pitihana, me nga whakaaro i hangaia ai taua pitihana. Kite mea kei te riroike tewhakaaro o nga kai whakairo ranei, o te komiti whakatakoto ranei i nga kupu i te pitihana, kei te rereke ranei te whaka aro o te mangai e kiia ra, o te piriwiritua ranei i tuhia ki reira, o Ratana ranei te upoko o te haahi, otira i te tononga kia haina te iwi nui tonu i tera tu whakatakoto i nga kupu pitihana, e tika ana kia kiia he mahi ngahau, he mahi tamariki noaho tenei tu hua o te mahi, e whakaiti rawa ana, e kukume iho ana i nga whakaaro rangatira, whakaaro marama o nga tangata kua pukenga ki roto i enei tu mahi nunui mo te katoa (public service). Kua tae mai hoki te kupu kia maua ehara i a Ratana tenei ahua o te pitihana, engari na etahi o nga tamariki hnatau’ kei roto i taua whakahaere e tukino e kahaki ana i nga kaupapa marama e tae ai te whawha atu e te iwi nuui tonu, nga tikanga whanui mo te motu.

Kaore he hiahia, kaore hoki i te ponana, te whainga ake i tenei putake. Nau i patai o maua whakaaro, koia ka whakamarama atu. Ina ano hoki etahi whakamarama pai no te huii 'Sfy annate i tu tata ake nei. No te Mane, Hanuere 13 o nga ra 1930, ka whakatakotoria ana pitihana ne iano kite aroaro o taua hui nui a Ngapuhi, i hui ai nga haahi katoa me nga Mana Nunui o Ngapuhi ki te marae i Waimate, i tonoa ai nga ope kia whakaatu i to ratou mahara mo taua putake. I korero a Tomoana e kore ia e kaha ki te haina ki taua pitihana i runga i nga kupu e rap a ana i runga tonu o taua pitihana, notomea e tango atu ana i tona whakapono ki wahike i tana i aroha ai, i ngakau nui ai. I whakahe hoki ia ki nga korero a nga kai arahi i taua pitihana i whakaputa ai kite hui ‘‘E ki ana Ngata, a Pomare kua pirau te tiriti.” I tonoa kia homai tetahi tuhituhinga a enei tangata e mea ana kua pirau taua tiriti kaore i taea.