116.—HE WAIATA TAWHITO. MO WHATITATA.

Toa Takitini, Issue 88, 1 December 1928, Page 105 (Supplement)

116 .— HE WAIATA TAWHITO. MO WHATITATA.

Na Ngati-Kahimgmra. He waiata tawhito rawa tenei, e hoki whakamuri ana ona korero ki Hawaiki, ki te wa i a Uennku, i a Ruatapu, i a Kahntia-te-rangi, i mna tata atu i te heke nui mai o Hawaiki ki Aotearoa nei.

I taia te waiata nei kite pukapnka a McGregor, ‘Maori Songs’ (S. 19), a kei reira e kiia ana, “He waiata mo Whatitata, i haere ki nga whenua; kei te hokinga mai kua he tana wahine. Ko te tangi tenei mona a nga tangata-” I tuhia ano hoki e Pihopa Wiremu ki tana pukapnka (W.L.W. 78) ; a, ko te kaupapa tera o te mea ka taia nei ki rare nei. He korero nui tenei, e takitakina nei e te waiata nei, mo te kupu a Uenuku ki tera o ana tamariki ki a Ruatapu, kite tama-meamea, e whakaporiro ana. Ka noho na hei kino mo Ruatapu, ka whakatakoto i tana whakaaro kohuru mo nga tama matamua, i takea ai te parekura e kiia nei ko te Huripureiata (Whiri-pureiata). Ko ena korero kua taia kite pukapnka a John White, (W- 3/11,21,29,33). (Refs.: W.L.W. 78., S. 19, Tr: 34/38, B. 3/227, T. Turi p. 43). Noho noa Whatitata, Haereere noa rat© takutai, Kua pono ano kite iwi 2 no paraoa: Mauria mai nei Hai patu tahi taha, Hai hern tahi tahaManaakitia mai nei e Uenuku, Hei tohu mona nei, eTae rawa mai nei. Kua he te iringa 3 o te hern. A, eui ra kite poupou ote whare, Kaore te ki mai te waha. A, eui ra kite tuarongo ote whare, Kaore te ki mai te waha. A, eui ra kite whatitoka ote whare, Kaore te ki mai te wahaA, eui ra kite maihi ote whare, Kaore te ki mai te waha. A, eui ra kite tiki nei, Ki a Kahutia-te-rangi, 4 “Kai whea taku heru?” “Tena ka riro i te tahae 5 poriro, Tiraumoko 6 nei, moenga 7 hau nei, Moenga rau kawakawa nei.” Ka mate tera i te whakama, Ka hiko ki tona waka, Ki a Tu-te-pewa-a-rangi ß nei, Ka hoe ki waho, kite moana. Ka unuhia te karemu. 9 Ka mate i reira e Pipi,'° Ka mate i reira Tahau, Ka mate i reira Te Ara-o-tumahina nei, IVlatariki ka kau i te ata nei, e.

Ki mai Ruatapu, “Ma wai" e kawe nga tohu ora ki uta?” Ki mai Paikea,' “Ka tae i ahau Ta te a-hine, ta te a-hararo.” Ka u Paikea ki uta Tauwhanga mai ai ki a Ruatapu. E' 3 te iwa nei, e! Te ngahuru nei, e! Te ngahnru potiki nei, e! Tena Ruatapu kei te whakakaho 14 I te moana e takoto nei, e! Te ihinga' nei, e! Te wharenga nei, e! Te marara nei, e! Pokia iho nei te Puke ki Hikurangi, Tutu noa ana Marere-o-tonga, l7 “Kia man!” 'Whatitata:—-Kei te W. 3/15 e ki ana, “Ka noho a Whatitata, ka Kaere na te takutai, ka pono kite paraoa. Ka mauria mai nga iwi hei patu, a ka manaakitia e Uenuku hei heru mana," Ano a Whatitata no Hawaiki. zTe iwi no paraoa: He tohora. 3 le iringa ote heru: Kei te W. 3/15 eki ana, “Ka haere a Uenuku ki waho ki Huka-o-te-rangi, a ka hoki mai ia i reira, Koki rawa mai kua he te iringa o taua heru.” 4 Kahutia-te-rangi: Ko te tama a Uenuku, a te wahine matua, a Te Rangatoro. Mona te whakatauki nei, “Te tangata i aitia ki runga kite takapau-wharanui; i titia hoki ki titireia.” Ko te takapauwharanui he whariki whakapaipai; ko te titireia he heru. s Tahae poriro; Mo Ruatapu, he tamaiti hoki na te wahine herehere, na Paimahutanga, tamahine a Pou-matangatanga. He wahine rangatira tonu, he mokopuna na Rata, na Wahieroaotira he whakarauoratanga i nga pakanga a Uenuku raua ko Whena i Hawaiki. I kiia atu hoki e Uenuku ki a Whatiua raua ko Paikea, Haere ra! E pono te tamahine a Pou-matangatanga ki a ko rua, kia ora hei wahine maku.” 6 Tiraumoko:—Poriro. 7 Moenga hau, moenga rau kawakawa: I moea noatia, kaore i moea ki te whare. a Tu-te-pewa-a-rangi: E kiia ana no Haeora taua waka, na Ruatapu i tiki. Ki etahi korero ko Te Huri-pureiata te ingoa o taua waka. Ko Haeora ano tetahi i mate i taua parekura. 9 Karemu:— te puru o te waka. 1 0 Pipi, etc: Kei te W. 3/29 e kiia ana ko Pipi, ko Te Ara-tamahine (Te Ara-o-tumahina), ko Runga-tapu, ko Tahao (Tahau), ko Whatikaka, ko Mata-tiki (Matariki) i mate i te kohuru a Ruatapu. "Ma wai e kawe: Ki tetahi korero na Haeora ta patai,” E tama ko wai,,he morehu mo tatau ki uta?” Ka whakautua e Paikea, “Ko au! Na ka purua e Haeora nga korero ki roto ki a Paikea. Ina te kupu a Haeora, E Pai, e! Naumai, haere, e tae ki uta, kei a Wehi, ke{ a Kahutuanui te tau; horahia te tau ki a Kahutuanui, kia noho rawa ake ai i te taha o te ahi, e rahi ana te tarauma o te poho, hei panga mo Takurua, hei panga mo te wai ika, hei panga mo te tau kotore-tahi.” I Paikea:-K 0 te tipuna nui tenei o Ngati-Porou, o Ngati-Kahungunu. Ko ia anake te morehu o te Huripureiata, raua ko Ruatapu. He tipuna hoki tenei i tautohetia nuitia e nga whare wananga o te Tai-rawhiti; ko etahi e ki ana ko Kahutia-te-rangi ia, ko te tama a Uenuku; ko etahi e ki ana he tangata ke tetahi i tetahi.

oE te iwa nei, etc.:—Kei te W. 3/15 te kupu a Ruatapu ki a Paikea, ‘‘Hei te puke ki Hikurangi, hei reira noho mai ai; nau mai ra, haere e koe, whakaaroa mai e koe, e kore au e tae atu i te ngahuru matamua, na hei te ngahuru potiki au ka whanatu ai.” ’ 4 Whakakaho: He whakatutu i te ngaru o te moana. Ko te Tai-a-Ruatapu tenei. 15 Te ihinga: Ka huamo, ka wiri te moana. Te wharenga: ka haere ka tauwharewhare iho te ngaru. Te marara: Ka whati te ngaru. 1 6 Te Puke-ki-Hikurangi: Ko Hikurangi i Hawaiki, i takea mai ai nga ingoa tapatapa ki enei motu. Ko te wahi tera i hui ai te tangata i ora ai i te Tai-a-Ruatapu. nMa rere-o-tonga: Kei te W. 3/30 e penei ana, “Ka ki mai a Ruatapu ki a Paikea, ‘Haere ki Puke-ki-Hikurangi ki Turuturu-a-Marere-o-tonga ka whai morehu ai. E kore au e tae atu ite whitu. e kore i te waru, e kore i te iwa, e kore i te ngahuru. Hei te matahi au ka haere atu, a hei te Marua-roa.’ ”