117.—HE TANGI MO TE MAI-TARANUI.

Toa Takitini, Issue 88, 1 December 1928, Page 108 (Supplement)

117.—HE TANGI MO TE MAI-TARANUI.

Na Piki huia. (Tuhoe). Ko Pikihuia no Tuhoe (Te Urewera), he tohunga tautitotito\vaiata. Nana te tangi nei i tito i te taenga atu ki a Tuhoe, ki a Ngati-awa o te rongo o te kohuru a Tuakiaki i a Te Maitaranai i Kaitarahae, i te takiwa o Te Reinga. Ko tetahi o nga ingoa o Piki-huia ko Paraone, ko Te Ngahuru te matua, a hei taina ia ki a Waiari. Ko Kumara to raua tipuna wahine. Ko nga korero o te matenga o Te Mai-taranui na S. PercySmith i tuhi kite Wars 352-360 (J. 10/40-44) ; ana Te Peehi ki tana pukapuka, Tuhoe p. 542-546. E kiia ana no te tau 1826. He aitua nui tenei no te rohe o Mataatua, na reira ka whakahuarangatia e te waiata nei nga pakanga o mua i waenganui i a Tuhoe, i a Ngati-Kahungunu. Ko te kaupapa i taia ki konei kei te pukapuka a Te Peehi (Elsdon Best) B. 3/4, na Te Whatu (Paitini Wi Tapeka) i hoatu nga kupu ki a ia, engari ko etahi wahi i whakatikatikaia. (Refs: B. 3/4, Tuhoe. 545, Wars 352-360, J. 10/40-44). Te rongo o te tuna e hau mai ra Kai te Papuni, 2 kai a Wharawhara, 3 aNau te whakatauki, “Te uri o Mahanga 4 Whakarere kai, whakarere waka,’ a4Te uri o Tuhoe 5 moumiou kai, mo union taonga, Moumou tangata kite po’, o. Hinga nui atu ra kite aroaro o Hine-i-reireia; 8 To kiri 7 waikauri na Wero i patupatu, u. Tarahau nga iwi, e, tarahau ki runga o Mohaka, 8 a; Tarahau nga wheua, e, tarahau ki runga o Tangitu, 9 u Kia kai mai, e, te ika i Rangiriri, i, Tutara-kauika" te wehenga' 2 kauki, e. E tika ana ra mo Te l 3 Rou, mo Te Apa-rakau, Na Tikitu, 14 na te uri o Whiro-ki-te-p0, 15 Tai-whakaea kite ao. Haere ki roto o Tutira' mo Tiwaewae,' Na tatou koe i tangi kino, o-

Kua tu mai ra e Tohe 18 ite hauauru, Ka ea ko te mate, e. Tenei, e Ta 1 ma na, o tatou kape 19 Koi hianga ia Te Tamaki 20 ma, a, I riro mai ai aTe Heketua, 21 i mate 22 ai Nuhaka: Tona whakautu pahi ko Te Rama-apakura. 23 Haere ki roto te Maliia Mo Kahawai, 24 mo Kauae-hurihia, a, liiumanga wai Te Rilo-o-te-rangi, 25 I te pa taea i Puke-karoro, 26 I tangi ai te umere, Pae noa kite one i Taiwananga, i. 'Te Mai-taranui: 1 takea tenei ingoa i te ‘mai,’ he otaota. Ki tetahi whakahua ko Te Mau-taranui. 2 Te Papuni: Kei Ruakituri, kei muri o Te Reinga. Ko Ngati-Kohatu te iwi noho o reira. (Tuhoe: 198-205). sWharawhara: He rangatira no Te Papuni i mate i te taua a Tuhoe ki Paretangi, he pa kei Te Papuni. Ko To Kiore tetahi o nga rangatira i mate ki reira. (Tuhoe:4B3). 4 Mahanga; Ko Mahanga-i-te-rangi, he tamahine na Pourangahua. 1 moe a Pourangahua i a Kanioro, tuahine 0 Hoake raua ko Taukata, nana nei i mau mai te kumara kao kite Tini-o-Toi i Whakatane. Eki ana a Ngati-awa i moe a Mahanga ia Ruaihonga, tama a Toroa, o tera waka o Matatua. Mo te whakarerenga a Mahanga i tona iwi te take o te whakatauki. (Wars: 358, Tuhoe: 203-4, 923,926). s Tuhoe moumou kai etc: Mo te toa, mo te reretotoa kite riri. He • maha nga whakatauki mo te toa o tenei iwi. 6 Hineireireia : He tipuna no Ngati-Kahungunu. ’Kiri waikauri: Kiri i taia ki te moko. B Mohaka: Ko te takiwa i runga mai o te Wairoa, he tutatakitanga taua i nga pakanga i mua. Ka tuwhera pera mai hoki te ara taua mai o Taupo, o Heretaunga, o Tuhoe. 9 Tangitu: Kei te ngaro tenei. ,O Te Ika i Rangiriri: Tangata i mate ki te pakanga, kainga ai. He taunga ika kei waho o Tangoio. “Tutara-kauika: He tohora, ara, kite pakeha ‘right whale.’ Mo te Mai-taranui te tikanga. I’Te wehenga kauki: He rite tonu ki tera kupu ‘tutara-kauika.’ Mo Te Mai-taranui ano. Tenei kei te karak‘a a Pou-rangahua, nana ia i kawe ki Hawaiki ki te kimi i te kumara: ‘‘Tutara-kauika I Ana ra te tangata E haere i whao i te moana nei. Te wehenga-kauki* e, Waha atu au ki uta ra, etc.’ ,3 Te Rou, Te Apa-rakau: No Ngati-K;Aungunu i mate i a Tuhoe ki roto i nga pakanga. Ko Te Apa- kau i patua ki Te Wai-kotero, kite takiwa o Nuhaka. (Tuhoe: 541). Tikitu: He rangatira no Ngati-Awa, « kiia ana nana i patu a Te Apa-rakau, (Tuhoe: 366-369). Ki etahi korero na Te Ahikaiata raua ko Te Mai-taranui i patu (Wars: 327). ‘sWhiro, Taiwhakaea: E kiia ana he whanau tahi, he tuakana, he taina, he tamariki na Rangahua. Ina tetahi whakapapa:—

E kiia ana he whakatauki tenei na Tai-whakaea, he tipuna no Ngati-awa. (Tuhoe: 925).

isTutira: Kei runga o Mohaka, kei te huarahi mai ki Heretaunga. >?Tiwaewae: He rangatira no NgatiPahauwera o Mohaka. I moe i a Whawha ite tuahine oTe Whatanui, o Ngati Raukawa. (Tuhoe: 534). Ki tetahi korero na Te Kahu o-te-rangi i patu a Tiwaewae mo te kawenga a tera i nga huahua o Maungaharuru ki a Te Kapuama-totoru. Ki tetahi korero i roto a Tiwaewae i te pa i runga i te motu i I utira, ka tawarea kia whakawhiti kite tuawhenua, na ka kohurutia. (Wars: 285). 'sTohe: Ko Tohe-a-Pare; tetahi rerenga o taua ingoa ko Tohe-ata, he ingoa iti no Te Whatanui o Ngati-Raukawa. Kei te waiata nama 41 e kiia ana ko Tohe-a-Pare. Ko te kohuru o Tiwaewae tetahi take nana i kawe a Te Whatanui kite takiwa o te wairoa tae atu ki Nuhaka. E kiia ana nana i patu a Tuakiaki, nana ra i kohuru a Te Maitarnui. 'sKape: Tukemata. 2°Te Tamaki: E kiia ana he rangatira no Ngati-Whatua. Ko ia ra tetahi o nga iwi i uru ki nga pakanga ki a Ngati-Kahungunu i tenei wa. 2>Te Heketua: He patu pounamu; e kiia ana na Kauhu i tapae ki a Potiki o Ngati-Maru hei whakaora i tetahi tamaiti rangatira, e kawhakina ana e ia kia ora i muri o te haonga i Kaiuku, i Te Mahia. Ki tetahi korero ko Tamaiti-i-pokia te ingoa o taua tamaiti; ki tetahi ko Te Kani-a-Takirau tonu. (Tuhoe: 542). 221 mate ai Nuhaka: 1 horo a Moumoukai i a Tuhoe, i a Ngatiawa, i era atu iwi. E tata ana ano ki reira te parekura i Te Waikotero, i mate ai a Te Apa-rakau. 3Te Rama-apakura: He patu pounamu i tapaea e Te Ra-ka-tau, rangatira o Ngati-Rakaipaka, ki a Tuhoe, hei maunga-rongo; kaore i mau te rongo, ka haoa a Puke-karoro. 2 4Kahawai, Kauae-hurihia: He patu pounamu ano enei, i tapaea e Te Ra-ka-tau ki a Tuhoe, hei hohou i te rongo, kaore i mau te rongo. 2sTe Rito-o-te-rangi: He rangatira no Ngati-Kahungunu. I puhia e Ngai-Tahupo ki te Mahia. 2ePuke-karoro: Kei te Mahia. 2?Tai-wananga: He one kei te Mahia.