115.—HE WAIATA MO TE MAUNGA-RONGO.

Toa Takitini, Issue 88, 1 December 1928, Page 103 (Supplement)

115.—HE WAIATA MO TE MAUNGA-RONGO.

Na Ngati-Kahungunu. Ko te kaupapa o tenei waiata, i taia nei ki raro nei, kei te pukapuka a Samuel Locke, i tuhia-a-ringatia, kaore i perehitia- Koia e mau haere nei i nga whakaupoko o nga waiata nei S.L. I a Te Wiremu, Pihopa o Waiapu i mua ra, papa o Atirikona Hapata Wiremu, taua pukapuka; na Hapata i homai hei tirotiro, i te m,ea e whakatoputia ana nga waiata Maori.

Kei taua pukapuka nga korero whakamarama o tenei waiata. Kei ta Hori Kerei ano hoki, ‘Nga Moteatea,’ p. 110; kei reira e kiia ana na Ngati-Kahungunu taua waiata* Kei te pukapuka tuhituhi a Pihopa Wiremu, e korerotia i runga ake nei, nga whiti e rua; e ki ana te Pihopa na H. Te Wainohu i korero ki a ia. Ipa hoki he kupu ma Te Peehi ki taua waiata ano (Tr. 34/37. B 3/79). a e mea ana ia ki a Tuhoe na Te Kooti Rikirangi. Otira he waiata tawhito rawa tenei. Ina nga korero o te pukapuka a S. Locke (p. 76-78) : “He korero tenei no te riri o tawahi mai ra ano“Ka kakari a Rongomaraeroa raua ko Tumatauenga kite mara, ki Tawarua, ki Fawaraio. Whakatika tonu a Tumatauenga i te ahiahi, ka hinga ko Moengakura. I te ata ka whakatika tetahi, ko Moengatoto. Ka tahuri alo ki te hanga pa luwalawata, whai puhara rawa. “Katahi a Ueha ka mahara, ka ngaro te tangata, e kore e puta ki te ao. Me pehea ra e ora ai te tangata? Katahi ia ka haere ki waho ki a Marereotonga, kia haere mai kia houhia te rongo. Katahi ka haere mai. Kihai i ata mau. “Katahi ka tikina ki a Mohanuiterangi, katahi ano ka mau te rongo, ko te rongo-a-whare, ko te rongo taketake ki mua ki te atua; ka whakaoti te riri. “Ko Rongomaraeroa tana mahi he mahi kai, he whakateretere ope, he haka, he mahi whare. Ko ta Tumatauenga mahi he whawhai tonu, he riri tonu. Ko ta lo mahi he hanga pa tuwatawata. No reira i tika ai tenei waiata.” (Refs.: M. 110, S.L. 76-78, W.L.W. 77, Tr 34/37, W, 3/3, B 3/79) Tenei 1 au, e ta 2 ma! Kei te turuturu 3 atu te manawa, Te manawa o Tama, Te manawa o Tama, kia tina, kia mau, Te manawa o Uhenga! 4 Kaore ia nei, eta ma, Ka pau nga 5 kiko I a Hiki 6 te kai, i a Moke 7 te kai. No te mea ia ra he rakau tawhito, E mau ß ai te taitea i waho, E tu te tahiwi; Tena ko tenei he rakau tipu hou, He rakau rea hou, kei te maioio, Kei te timjohea 9 tonu, Ko Tauararai, 10 i.

No te kakaritanga o Tu 1 raua ko Kongo Ki ta raua mara, koia Pohutukawa. Ka patua tetahi, koia Moengakura;' 2 Ka patua tetahi, koia Moengatoto. l3 Na Ueha 14 ano, ka he ite riri; Ka unga 15 ki waho ki a Marereotonga, Ki a Timuwhakairia,' 6 e ora' 7 ana te wananga. Mauria' 8 mai nei ko te rongo-a-whare, Ko te rongo taketake ki mua ki te atua, Ka whakaoti te riri! ’Tenei au etc.: 1 tuhia e Pihopa Wiremu ki tana kape ote pukapuka a Hori Kerei ‘Nga Moteatea’ te kupu, kaore tenei whiti i whanaunga ki te whiti tuarua. Otira kei taua *Nga Moteatea’ e noho tahi ana aua whiti; a kei ta S. Locke ano hoki. 2 E ta ma: Kei ta W.L.W. ena kupu kei te M. hoki, kaore i S. L. 3 Kei te turuturu: No te S.L. ena kupu. Ki ta W.L.W., “E turuturu atu nei.” Kei te M. I 1 0 e penei ana: “Kei te kimi noa, kei te rapa noa He manawa hou, e.” 4 Uhenga: Ki S.L. ko ‘lhenga.’ sNga kiko: Kaore enei kupu ita W.L.W. Kei te M. 110 e penei ana: Takaro ra-mota ia nei, e tama Ka riro nga kiko, etc. cl a Hiki te kai: Ki te M. 1 10, me te S.L. “1 au te kai.” Kaore i te marama a ‘Hiki’ i konei, ara ranei ko tetahi wahi o te kupu ra ‘hikimoke’ ko te karakia ‘hiki* ranei. 7 Moke: Mo te kiore maori. a E mau ai: Ki te S.L. “e tu ai te taitea i waho;” kite M. 110 “e mau ana te taitea i waho ra.*’ 3 Timohea:-—Ki te S.L. he ‘kohea’ Kite M. 1 I 0 ‘timohea.’ loTauararai: Ki te S.L. ‘Tauhararaia.’ Ki te M. 110 ‘te timo a Raraia.’ ’'Tu,Rongo: Ko Tumatauenga raua ko Rongomaraeroa kua whakamaramatia ake ra. Ki te M. 1 10 e penei ana, “Mei penei ana te riri a Tu raua nei ko Papa, Ki ta raua nei mara, ko Uhea, Pohutukawa ei.” Otira me waiho i te kaupapa i taia nei, ko ta Ngati-Kahungunu tera. ’ z Moengakura : Kite M. 1I 0 ‘Moana-kura ;’ he he tera, ,3 Moengatoto: Kite M. 110 ‘Moana-toto ;* he he ano tera. ,4 Na Ueha ano; Ki ta W.L.W. “Ka hewa ano.” Ko tenei i taia nei kei ta S.L., ka tika i runga i nga whakamarama i mua ake ra, ko Ueha te tangata i haere ki a Marereotonga. 15 Unga: Kite M. 1 10, ‘tikina.’ ' c Ki a Timuwhakairia: Kaore enei kupu ite S.L. engari kei ta W.L.^V. me M. 1 10. Ko te kai pupuri tenei o te wananga i Hawaiki. ' 7 E ora ana te wananga: He pena ki: ta W.L.W. me te M.llO. Ki te S.L. *i a ia rate wananga e ngaro ana.’ ’ B Mauria mai nei: Ki ta W.L.W, ‘Tangohia mai nei.’