HONORURU KI HAWAIKI.

Toa Takitini, Issue 74, 1 October 1927, Page 663

HONORURU KI HAWAIKI.

E nga iwi o nga motu e rua. tena koutou. Tenei an ta koutou mokai i roto i nga tau malm kua mahue ki muri. Kua u mai te waka ki tenei motu o Te Moana-nui-a-Kiwa e kiia nei tona mgoa ko IT waii kite reo o tenei iwi. Ki to tatou nei reo ko Havvaiki. Ehara i te Hawaiki i mahue i te hoenga atu o nga wake ki xiotearoa engari he ingoa i mauria mai i te Paparoa-i Hawa.iki a tapa iho ki tenei whenua. Ko te Hawaiki lata a o tatou tipuna ko Tahiti ko Eangiatea. Waihoki tenei in i i aim mai i taua Hawaiki 1 noho tahi o tatou tupuna me nga tupuna o enei ki Tahiti ki Rangiatea. Ka tipu te tangata, lea iti le whenua i kitea e Kupe a ka wehe mai nga tupuna o enei iwi ki te kimi kainga mo ratou i tenei whaitua o Te Moana ur'ur'

Whtro. Ko nga motu o konei i nohoia e ratcm ko Hawaii, ko Maui, ko Molokai, ko Oahu, ko Kauai, ko Niliau. Ko te motu uni o enei motu ko Hawaii. Kei reira totahi maunga , 15,000 putu te toitoi, Ik toi to ko tenei maunga i nga maunga teitei oTe Waipounamu. Ko nga tangata e noho ana i to take o tana inaunga o pakapaka ana i to wera o to ra, ko ta* illi o to inaunga e iuihia ana ete huka. Ko te motu i nui to tangata ko Oahu. Kei Oahu te taone nui a Honolulu ara ko Honoruru ki to talon reo. Ko tenei taono eki ami i to Pakeha Marikena. i to Hainamana, i to Tiapani, i to Piripino, i to Poriki, i to Twi Maori o konoi, me a ratou kaihe. He whenua tenei o whakahonore ana ki to Iwi Maori -ake o konei. Kaoro hold ho whakahawea ki nga memo hawho-kaihe katoa. Ko tona whakatauki pakeha o enei ra ko te “melting-pot” ara ko to kohua e \vhakahanumit:a ai nga kai katoa. Ka Human mai to tamaiti i konei ka kiia ho tangata no Marika, no reira mehemea ka whakakinotia e te pakeha o konei, ka whakakino ratou i a ratou ano. Ko to itiana o tenei whenua no to Marikena, a ho iwi whakanui tenei i a ratou ano. Kaoro to nuinga o ratou e hiahia ana Ida mohiotia i heke iho ratou i to Ingarihi. Kua tao an ki etahi o nga kainga o nga Maori o konei engari he kainga pakeha. Kua pakehatia tenei pi to oto Motu engari ko te Maoritanga kei nga motu Id tahaki. Kali kaore ano an Ida tae ki reira. Taihoa marire e kitoa ai he aha nga tikanga Maori e mou net i a ratou, Ko to tokomaha ote iwi Maori o onoi motu *21.271. Ko to tokomaha o nga kaihe Maori 20.950, Ka mararna Ida koutou kei to ngaro haere te toto Maori motuhake. 1 roto ito wahanga kaihe, 12.184 he toto pakeha o Marika o Ingarangi ranch Ko te toenga 7,810, he toto Hainamana he toto Tiapani ranei. Ko nga kaihe kakama i nga kura ko nga toto Hainamana. He nanakia to whiwhi o te toto Maori ki etahi o nga turanga nunui o konei. Kotahi tonu te Mema mo enei motu mo te Paremata o Marika. Kaore ano Ida roa te mutunga iho ote pooti mema, tu ana te mema hou he toto Maori i roto i a ia. Ko to Tumuaki o te Tari o nga Pirihimana he toto Maori, a he pera hold totahi o nga Tiati Whakawa. Ko to nuinga o nga memo Maori, c am ana i nga huarahi rnahi ki nga taone. Kaore ratou e rnanawa reka ana ki nga main ahuwhenua. Kanui to mild o to Marikena ki to ratou Twi Maori engari ki taku nei titiro ko te nuinga o te korero kei nga ngutu kau. Katahi ano ratou ka timata ki te kind tikanga e taea ai to whakanoho te Iwi Maori ki runga i o ratou ake whenua main ai. Katahi ano ka timata kite wananga i nga huarahi e tutuki ai ana whakaaro, ara ki nga huarahi awhina ki te inoni a kite tuku i nga taitama ki totahi kura whakaako i nga maid ahuwhenua. Kei to wawata.'tonu i tenei wa a kaore ano kia whakatinanatia nga moernoea. Xo reira eto iwi kia kaha kia manawanui kite whakatutuki i o tatou nei wawata. Engaringari ano tatou kua man nga ringa kite paran, a ki te uo te kau. Ko taku maid i wehe mai ai i te whenua o tatou tupuna. he whakarapopoto i nga korero white me nga inahi me nga tikarma a nga wchenga o te Iwi Maori i heke atn Id tena motu ki term

motu. JTokawkar-mrdxin_L,w„eJiea.mtto~-tenei main motuhake aho uanakia to tokomaha o otahi atu e whai ana i etahi atu huarahi 0 te matauranga ki to alma o to ha nga o to whonua, to alma o nga memo rakau, ika, maim, tangata. Kei to matou whare main nga taonga i kohia mai i nga motu o to inoana. Ka haorc to tangata Hi to motu i whakaritoa, ka kohi haoro i ana korero me nga marama toenga o nga matauranga tawhito o to Hvi Maori, a ka ki In putea ka hoki mai ki konei. 1 to hokinga mai ki konoi. ka tuliituhia ng; .korero a ka perehitia ki to pukapuka kia puta ai ki to ao hoi whiriwhiri nia nga matauranga i putake mai tone! iwi ki whoa, lie. korero la to rakau, he korero ta to kowhatu. Ko to taringa mohio lei to whakarongo ka rongo i to korero a to rakau a to kowhatu. Ka apitiria to korero a to rakau mete kowhatu kite korero ato tangata, ka tu to whare kororo tawhito. Apopo ka haoro an ki Hamoa kia kite i era whanaunga o tatou. Kia pen pea te rima marama ki reiru ka hoki mai ki konoi. I mun iho ka aim an ki Rarotonga, ki Mangaia, ki Atiu, ki Maukc. ki Aitutaki, ki Manihiki, ki Rakahanga, ki Pukapuka*. ki Tongalew a. Heoi he aroha atu ki to wa kainga i tuhi atu ai i onoi kupu ruarua. Waiho ra mo te taonga atu ki ora motu ka whakaatu ai ite ahuatanga o era whanaunga o tatou. Heoi, noho mai 1 nga marae o Aotearoa o Te Waipounamu. Ho ngaro he imaro tangata ora, taihoa ka kitekite ano. ° 1T , , Na TE RANG HIROA. Honolulu, August 80, 1927. Kami: te un.lii ki a Te Rangihiroa mo euei whakaatu ana ki ona Jia))ii malm i maliue iho noi ia ia kite wa kainga. Ka noho tmnanako tonu atu matou kia puta mai o ripoata i tena marama i tena marama. Re korer 0 ataahua ena hei whakarongo m a to iwi Maori, notmnea ko koe rawa te tamaiti tuatahi o nga iwi Maori o Te Moana-nni-a-Kiwa. nana i haore ena huarahi hou o te hohonutanga o te matauranga. Kia ora ete hoa, me o mabara aroha kite iwi i mahue ilio noi i a koo. Na te EXIT A.