TE ROPU TIROTIRO I NGA IWI O TE MOANANUI-A-KIWA.

Toa Takitini, Issue 74, 1 October 1927, Page 660

TE ROPU TIROTIRO I NGA IWI O TE MOANA-NUI-A-KIWA.

(INSTITUTE OF PACIFIC RELATIONS.) Kama 2. Ka PROFESSOR COXDLTFFE. Kia pai kia marama te korero i nga whakamarama a te tohunga nei a Professor Condliffe, He kai-whakaako tenei no nga tamariki e whai nei i nga taitara o nga kura nunui. He korero tino hohonu enei, he tohutohu e tika ana hei whakarongo ma tatou. Na enei momo tangata i whakapiki te mohiotanga, te honore, mete mana ote Ingarihi. He moil tino whakamiharo na nga iwi nunni o to ao te alma 0 to no.ho pai a to iwi.Maori me to iwi pakeha i enei moutoro. Xo enei wa tata ka huri ake nei i rongo ai ah an i etahi korero whakamihi mo to tatou noho pai. Tera tetahi manuhiri tnarangi no Amerika i tae mai ki to tatou timiniona, a naku i arahi liaere pula noa nga robe oto tatou tominiona. He tangata tenei kua kurangia ki nga ahuatanga o ia iwi o ia iwi o to ao, a kua kite i nga raruraru e tipu ake ana i waonganui i nga iwi Ice, e noho lain ana. 1 roto i nga iwi oto ao, kaore rawa ia i kite i tenei ahuatanga o te noho pai. penei me to Maori raua ko to pakeha 0 noho tain nei, e kotahi nei. te whakaaro me nga main. Tekau ma rima ana tan e noho ana i te whenua o te Tiapani, 1 muri iho ka whakaturia ia hoi kai-whakahaere mo te Ropu tirotiro i nga iwi (Race Relations Survey) ito taha ki’te Moana-nui-a-Kiwa o Amerika. Ko te wahi tenei e noho kino nei te Merikana ran ako to liapani. Ko tana main i rcira ho rapu i nga kaupapa i noho kino ai enei iwi, he tatau i to tokomaha o nga Tiapani, me nga. Hainamana o noho ana i Kariwhonia (California), he aha a ratou main, he aha nga kino o whakapangia ana o ratou ki nga Merikana, he aha nga put ake i noho kino ai nga iwi o tera wahi. I to pai o nga hua i kitoa o nga main a tana tangata, Mr .1. Merle Davis, whakaturia ana ia hei kai-whaka-haore mo to Ropu tirotiro i nga iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa. (Institute of Pacific Relations). He ropu tenei i whakaturia hei tirotiro i nga putako i raruraru ai te noho tahi o nga iwi o te Eawiiiti, me to Hauauru,

Kei nga whenna ki to takiwa ki rare (North) o Te Moan a-nui-a-Kiwa he inaha nga iwi nunui. iwi tawhito kei era wahi o noho ana. Kua malm ran a nga ran tan o nga Hainamana, me nga Tiapani, e noho wehe ana i nga iwi ote ao, me te kore mahara ake kite kaha o te huri haere o nga whakaaro o te ao. Te nnga mai o nga pakeha tnatahi ki Niu Tireni. ki manria mai e ratou a rat on tikanga hokohoko, me nga whakahaere tanhon a te pakeha;. pera ano hoki nga ahnatanga i pa atn ki to Hainamana kite Tiapani i rnnga i nga main hokolioko a te pakeha. Ka timata nga main hokohoko, ka tipn nga ahnatanga malm ote raruraru i waenganui i nga iwi. Ko nga rarnrarn inaianei ote taha ki rare o te Moana-nni-a-Kiwa i putakc mai i nga hokohoko me nga kauwhan ran te whakapono. hi kore e taea e ahau te whakarapopoto nga rarnrarn katoa o ana iwi. Otira kei te mohio katoa koutou e korero nei i nga nnpepa lei nga rarnrarn o te emepaea o Haina, ton a rite ano lie ru-whenna e whakangauene ana i tana whenna. He tomtom rawa nga tangata kei te mohio kite uni kite hohonn o nga whakahaere lion o Tiapana. Ko nga montere o te Tiapani km hawhe atn hoki te rahinga o Nin Tireni ka rite ai. Engari ite kino o te whenna, kotahi tonn te eka i roto i te ono e pai ana mo te mahi kai. Ko te rahi ole iwi kei rnnga i ana moutere e noho ana e ono tekan miriona. Kei Nin Tireni nei kotahi tonu rniriona me te hawhe tatou katoa. pakeha, Maori. 1 ia tan, e warn ran nmno te nekehanga ake o te kante o nga Tiapani, ara te tokomahalanga ake o nga mea e whanan mai ana i nga mea e mate atu ana. Ite '2l marama e rite ana ki te tokoinaha o nga tangata katoa o Nin Tireni te iwi hone whanan mai ana <> te Tiapani. He take nana rawa tenei hei tirotirohanga ma nga maria whakahaere ote ao. Me pehea tenei iwi e ora ai? E tika ana ranei kia tangohia mai e ratou nga waro me nga nmitai o Haina hoi hanga taonga a ka hoko atu ai ki nga Hainamana? Mehemea ki te mate a Haina. term ranei e katia nga tatan hokolioko taonga ki a ratou? A mehemea kite puare te ao ki a ratou mo te hokohoko i a ratou taonga, e kore ranei e pa he mate ki nga main hokolioko a te Ingarihi rana ko te Merikana, me etahi atu iwi ote ao? Ho nana te whakahoki i enei patai. Mehemea ka he nga whakahaere, tera e mnra te alii, e ara lie pakanga nni ke atu i tenei pakanga ka taha ake nei. Ki te tnpono tana pakanga, ahakoa i riro i a wai to wikitoria, ko ton a rnntnnga iho he whakapolmratanga i te ao katoa, ka rite katoa te mate o nga iwi ote ao. # Kei enei hunrahi nga matanranga e tirotiro ana. me kore e kitea he kaupapa e ahei ai te iwi ma me era atn iwi o to ao, te noho lain i runga i nga tikanga o to rangirnarie, kia tahnri ai totalii in i ki te a whin a i tetahi iwi. a kia kaua e waiho ma te whawhai rawa e whakatan nga raruraru o nga iwi. Ko etahi tangata e ki ana, kaore rawa e taea._ Ko etahi o nga kiri ma e whakahawea ana ki nga kiri penei me o te Hainamana. Kaore pea raton ite mohio kei te whakahawea hoki te Tiapani me te Hainamana ki a ratou. Kei to ki etahi kaore e taea te arai oie pakanga, i to kaha lonn o te tnpu mai o te Hainamana mete

Tiapani. Mehemea kei te tika ta enei, aue! te mate mo te ao! Mehemea ma nga kara o te kiri o te tangata e wehe nga iwi i roto ito pakanga a muri nei, ka mate rate ao katoa. Koianei rate kaupapa o te Ropu tirotiro i nga iwi ote Moana-nui-a-Kiwa, (Institute of Pacific Relations). Kei te rapu ratou i nga wahi i pnta akc ai te raruraru, me to whakaatn ite huarahi e taea ai te whakariterite o ana raruraru i runga ite huarahi ngawari, kia kaua e waiho ma to whawhai raw a e whakarite. E malme iho ana a Niu Tireni nei i ahau, to whenua e aroha nuitia nei e ahau, itemea kua whakaritea ko ahau hei kaiwhakahaere mo te Ropu tirotiro i enei ahuatanga. Ahakoa tera ano etahi tangata kei runga atu i toku te mohio ki era iwi, he maha ano nga take i tika ai taku haere ki tana main. Eki ana nga kai-whakahaere o tana ropu, ara te upoko tonu a Mr Davis, ko te tangata o Kin Tireni kei waho e matakitaki atu ana kite papa ote pakanga, a tera e marama tana matakitaki atu. Tetahi. ko te kura nui (University) o Canterbury me Kemureti (i Tngarangi) nga kura e rangona nuitia ana ona matauranga, a tera e kaha te awhina mai a nga mana nunui i nga tangata i puta atu i enei kura. Otira ko te tino take i whakataua ai ko ahau hei tango i tana tuianga, eai kite whakamarama aMr Davis, ko te whakamiharo ote ao, kite noho pai ate pakeha raua ko to Maori i enei moutere. Eki ana aMr Davis, koinei rawa te rnea whakamiharo 1 kitea o ia i Niu Tireni nei. Kaore rawa ho iwi o te ao i penei te noho tahi 1 runga ite rangimarie, mete Maori raua ko to pakeha. I kite ia i te Maori e whakanuia ana i roto ite Paremata, I tutaki atu ia ki nga tamariki Maori i roto i nga kura nunui o te motu. Ko etahi o nga tino rangatira pakeha ote motu e korero whakanui ana mo ona paku toto Maori kei roto i ona uaua. Kaore rawa ia i rongo i etahi kupu whakahawea mo te Maori, engari he maha nga kupu whakapiki a nga pakeha mo a raton Maori. He maha ana korerotanga i te nui o tona whakamihi, me tona tumanako kia akona era atu iwi o te ao. ki n°a kaupapa o tenei ahuatanga. Pie kaupapa tenei e tika ana kia whakaaturia kite ao katoa e to Maori e te pakeha o Niu Tireni nei. Ite taenga tuatahi mai Kawana Hopihona ki Niu Tireni nei, mehemea i hiahia ia, ka ahei noatu ia kite man mai i nga ho*a, me nga manuao. Otira i whakarerea ake eia to whakaaro pakanga, huri ke ona whakaaro ki to huarahi rangatira, ara kite inti, hanga nei to Tiriti o Waitangi. Ko tona tuara awhina i a ia mo tenei take, ko Henare Wiremu, Minita, whakaotia ana i runga i te huarahi ote tika, i te huarahi Karaitiana. No muri max ka tupu ano nga raruraru, engari na to kuare mete pohehe ana raruraru i take mai. Ko te putake nui o te raruraru ko te non'TT’ l - mai an 1 ° Ite T a 1 whakaturia ai n ß' a kooti hei uiui i n ° a take . . a § a whenua, kaore rawa he korero mo te whawhai i waenganui i nga iwi e rua. 1 i, Waihoki, ko tenei Ropu e haere nei ahau hen kai-whakahaere ko te whakaaro niu km a ratou he whakariterite i nga raruraru

o nga iwi o te ao i runga i nga kaupapa Karaitiana. i nga huarahi tika. He arai ta ratou i te pakanga. E rite ana ratou kite Kooti Whenua Maori. He uiui ta ratou i nga take paanga oia iwi, oia iwi. Engari kaore i a ratou te mana whakatau, penei mete Kooti Whenua Maori. He uiui ta ratou, he ratou, he whakamarama. Ma nga iwi e whakarongo. ma ratou e whakaae, e whakakahore ranch. Kaore tatou nga tangata o Niu Tireni i te mohio atu ki nga tikanga o Haina o Tiapani, engari ko tatou kei te mohio ki nga putake i pai ai te noho tahi a nga iwi e rua i runga i te rangimarie mete tika. Me tahuri tatou lei te ako i te hohonutanga atu o enei kaupapa, ka whakaako ai kite ao. Ka inoi atu ahau ki nga tangata rnatau i roto i te iwi Maori, kia ata tirotirohia nga huarahi e haeretia nei e to iwi Maori i roto i enei r.a. Kua tahuri etahi o nga tangata matau penei me Te llangihiroa, me El scion Best me etahi atu ki Ic* whakarapopoto i nga korero tawhito o te Maori, a kua waiho aua korero hei take whakamiharo ma te ao. E inoi ana ahau ki nga tai-tarnariki matau, kia kaha te tirotiro haere i te tipu o te iwi Maori o tenei ra, mete rapu i nga huarahi e tino eke pai ai to iwi Maori ki nga taumala e rite ana hei ekenga atu mona i roto i enei ra. I te whakaaro nui mai o tenei Ropu ki nga take kua whakamaramatia i runga ake nei, mete mohio mai kei te huri nui te tirotiro a Xiu Tireni kite ahua o nga Maori o Rarotonga me era atu moutere o te Moana-nui-a-Kiwa, whakaritea ana ko Ta Maui Rornare hei raro-perehitini mo tana ropu, Hei tohu tenei kite iwi Maori, kaore ratou ite warewaretia e taua ropu. a tcra ano e whai wahi te iwi Maori i roto i nga main, me nga whakahaere a taua ropu mo nga iwi e pae nei i nga moutere o te Moana-nui-a-Kiwa. Kaore he iwi i penei te kaha mete iwi Maori kite hoe haere i runga i tenei moana, mai i Hawaii ki nga whenua huka o te Tonga. Tena ano pea e tau ki nga uri o enei rate wairua kaha o koutou tipuna, i hoea ai te Moana-nui i runga i o ratou waka, a ko te tumanako kia tu rangatira mai koutou nga uri. kia kitea mai ai koutou e tu kaha ana i roto i nga iwi e pae nei i enei Moana.