NGA MAUI PAKUPAKU.

Toa Takitini, Issue 60, 1 August 1926, Page 445

NGA MAUI PAKUPAKU.

T. Wi Re pa, M.B. ‘‘ A hakoa he aha te niahi a to ringa e mahi ai, mahia kia pai '* HE wa tenei no te wawata mo nga tunga tiketike e tauwiratia mai nei ete Pakeha. Kei te wawata te tamaiti Maori hei takuta ia, hei roia ia, hei engineer ia hei architect pea, hei aha ranei. He tohu pai enei. He tohu kei te piki nga wawata, kei te piki nga mahara, kua piki te ora kite iwi. Haunga ia te wawata anake. Kua kite tonu atu tatau kua eke etahi o tatau kei ana turanga. Te na a rauri te whai na. Engari kei warewaretia nga turanga hakahaka. Ko nga turanga maha enei ote ao. Wawata ake ki nga turanga tiketike, aka wawata ano ki nga turanga papaku. Me penei te patai: Ko e hea nga turanga e pwta nui mai ai he oranga kite tangata? Ka nui te oranga ote tangata, ka nui tona mana i te ao. Te whakahoki poto mo te patai nei, ko nga turanga o raro. Ara, ko nga turanga mahi moni, ko nga turanga o rare iho i era kua tatautia i runga ake ra. No reira ete iwi, kei whakahaweatia nga turanga hakahaka. 1 roto i te taone o Akarana, kaore e noho ana ko nga Takuta, ko nga roia ranei ki runga o te rarangi ingoa o te hunga whai moni. Ka noho ke ko te hunga hokohoko kakahu, ko nga tangata mahi pia, ko nga merchants, ko nga Upoko o nga Kamupene, ko nga contractors, me era atu tini mahi, ka tahi ano ka tae ki nga takuta, me nga roia mania nei. I . a au e tuhituhi nei, kei te Mahara ake au ki nga tamariki p toku takiwa ote Tai-Rawhiti. Ko aku korero hei whakaaro ma ratau. Ko te takiwa kei te noho nui te Maori i timata i Kihipane taone, ahu atu ki Uawa, ki Tokomaru, ki Ruatoria, ki Tiki tiki, ki Te Araroa, ki Wharekahika, tae atu ki Te Kaha, a, mutu mai ki Opotiki. Ko Te Uranga ote ra tenei. Kihipane ki Te Araroa 110 nga maero. Te Araroa ki Opotiki, 100 nga maero, iti iho, nuku atu ranei. Me titiro e tatau tc ahua ote Maori i runga i tenei huanui e 200 macro te roa. TE KAHA O TE MAORI O TENEI RA. I roto i te rohe o Kihipane, e 423 nga pakeke i pooti i tc pootitanga mem aka taha nei. Ko te kaute tenei ote hunga i pooti i Kihipane Taone, i Manutuke, i Te Muriwai, i Waimata, i Takipu, me Whangara. Te putahi o tenei kaute o nga pakeke ko Kihipane Taone. He taone rahi tenei i tata kite 17,000 nga tangata o tenei taon.e Kei konei nga tu ahua mahi katoa a te tangata: Nga mahi o runga raw a, o waenganui, o raro rawa. I tenei pa nui, kotahi aho te roia, kaore he paraklmete, he kamura, ko tahi ano te. tangata kei te hpkonoko taonga kaore he Maori i roto i nga peeke moni, i nga toa inihua, i nga toa a nga merchants, i nga toa paihikara ranei. Kei te TflH Kooti whenua Maori etahi. He mea wawata na tbokn

ngakau mehemea ana etahi tamariki Maori kei te ako ki nga mahi a te pakeha o roto i nga toa, me kore e tutuki pai, ka whakatu toa mo ratau na ki a ratau nei wahi e kite ai ka whiwhi ratau kite oranga pai. Haunga ia nga taha roia, takuta, ranei, kua puare hoki te huarahi ki kona i te Kawanatanga, raua ko te Poari mo nga take Maori. Engari ta tooku ngakau e wawata nei kia whakakiia te wahi o te arawhata kei te puare: Ara a waenganui. Me ako katoa enei mahi. Kao re he mahi e mau kite kore e akona e nga tohunga oia mahi, o ia mahi. Ko Uawa tetahi o nga taone matarahi o te tai-rawhiti e35 macro te tawhiti atu i Kihipane. Tenei mea te taone he putahi no te takiwa. Ko te manawa ote takiwa. Kei reira nga toa, nga hotera, nga peeke moni, te poutapeta, me nga huhua taonga katoa. Engari e tipu ai te taone ma te takiwa e whangai. Ko Uawa tetahi takiwa momona nga whenua o te Tai-Rawhiti. Ko Te Aitanga-a-Hauiti te hapu. He hapu rangatira tenei mo te taha whenua. Ite pootitanga kahori nei, 136 nga pakeke i pooti ki Uawa me Mangatuna. Na nga Maori etahi moni maha e haere ana hei whangai i tenei taone i Uawa. Engari kaore he Maori e mahi toa ana, e kamura ana, e parakimete ana, ranei. Kaore hoki he tamariki e ako ana ki nga mahi a te pakeha. Ko nga mahi enei hei homai oranga mo tatau ina tata pei. Whakaaroarotia ano te nei ahua. Ano te ahua liei kai hoatu moni anake tatau hei whakamomona i te pakeha. Kaore etika tenei ahua. 156 nga pakeke i pooti ki Tokomaru i te raumati ka hori nei. Kei konei etahi Maori whai whenua, ahu whenua hoki, mete tika ano. Engari ko nga mahi pumau ote taone, ara nga mahi toa hokohoko, nga tari, nga mahi kamura, parakimete, kei nga pakeha anake. Ahakoa ra he Maori ano kei nga mahi o te whare patu i Waima, he mahi poto tena kotahi ano te toa Maori, ko te tari ote kapareihana o Mangahauwini, mete whare piriote kei te taha. Tirohia tenei ahua. Ko nga Maori te iwi-kainga mete hunga tokomaha. Otira, ko te hunga heke mai, ko te hunga torutoru ko te pakeha kei te ngongo i nga toto ote hunga tokomaha. Ko te tikanga tenei o te ao. Whawhatia tenei ahua. Me wawata tahi nga kaumatua me riga tamariki. Me hoatu e nga kaumatua to ratau maramatanga kite ao hei awhina i nga wawata a nga tamariki. Kaua nga koroua hei whakatonga ki nga tamariki. , Ko Te Rua-a-Toria raua ko Tikitiki nga putahi matarahi o ;roto o Waiapu. Ko nga putahi enei e heke mai ai ki reira nga hanga o nga raumano eka whenua e rerengia ana e te wain p. te hpni. Kei nga pekanga raua o nga rori e wha etu ana. Kaore e titaha nga tira i enei taone. Kei Tikitiki te toa .nui p nga Maori: ara “The Waiapu Farmers’ Co-operative Trading 'Company,” mete Horo nui hoki o nga Maori. : He peka to te “Waiapu Farmers’ Co-op.” me to “ Te Horo

Kamupene ” kei te Rua-a-Toria. Kei te Rua-a-Toria te wharemahi pata a Ngati-Porou. Engari ia ko te nuinga o nga toa o te Rua-a-Toria kei te pakeha katoa. Tera ano etahi mahi pakupaku kei nga Maori. Ko enei; Ko nga mahi maumau taonga i runga moto-rore, mete tiaki i etahi whare piriote. Nga mail! hou kua timata, he whakatete kau, he pao ; hinu. E whakamatau ana ano etahi Maori ki etahi mahi a ,nga kavmihera o te takiwa: ara i nga mahi rori i raro i nga .kai-whaka-haere pakeha, i nga mahi kanataraki tapuke rori kite kohatu, kanataraki mahi rori, me nga kanataraki mahi piriti. Ko nga kanataraki nga mahi nui te moni engari he iti nga Maori mohio kite whakahaere. Te take pea he kore kaore e ata haere ki raro i nga tohunga ako ai. Kia taunga ra, ka whakahaere ai i runga i tona maramatanga. Mehemea an e pataia ana he aha te mahi tere te whai moni ote tangata, taku whakahoki he mahi kanataraki mahi rori ranei, mahi piriti ranei. Engari me tapae te tamaiti i tona hinengaro ki raro i nga tohunga mo te toru tau pea, kia mohio aria ki nga huarahi o te mahi. i Kia kaha nga tamariki, ki te wawata, me nga matua ano ki te awhina i nga wawata a ratau tamariki, kia riro ai nga mahi tohunga katoa o te Tai-Rawhiti i a ratau tamariki.