NGA NGAHAU A TE TANGATA.

Toa Takitini, Issue 60, 1 August 1926, Page 441

NGA NGAHAU A TE TANGATA.

Na R.T.K. KO te ngahau tetahi mea, te mea ranei, e tino matenuiti# ana ete tangata. Kaore i rite tonn te ahua ote tan gate kaore auo hoki i rite tomi te ahua ote ngahau. It* wa e tamariki ana te tangata ko ana ngahau ko ana takaro na tft tamariki. Ka taitama te tamaiti ka whai atu ia he takaro # rite ana ki ona tau. Ka kaumatua te tangata ka whai ia ki nga ngahau e rite ana mana. E panuitia ana e nga ngahau ato tangata tona ahua, he tangata pai ranei he tangata kino ranei. E tika ana te tai tamariki kia ngahau kia takaro, ko nga tai tamariki e kore ana e takaro, e ngahau, kei te he. E torn, nga tu o te ngahau a te tinana, ko nga ngahau a te hinengaro. ko nga ngahau ote wairua. Ko te omaoma, ko te tup eke, ko te haka, ko te takaro he ngahan na te tinana; ko» te korero pukapuka, ko te tuhituhi, o te korero, o te whaka» rongo ki nga korero matau, i nga korero ahhareka, he ngahau enei na te hinengaro; ko te whakapono, ko te hnmuma kite

Atua, ko te kite i te pai, ko te waiata reka, ko te whakatangitangi he mea whakangahau enei ite wairua. “I taua wa ano ka hari te wairua o Ihu”; “A, to ratou kitenga i te whetu, na, ko te tino haringa i hari ai.” He ngahauhe ngahau tino nui tonu—o te whakapono. u* Kaore i rite tonu nga ngahau ate tangata. Ko nga ngahau a etahi tangata ehara i te ngahau ki era atu engari he kino, he whakapouri ngakau. Inahoki he ngahau te haurangi ki etahi tu tangata-ki etahi atu ia he mea weriwera rawa. Ko te haurangi he ngahau na te kikokiko, pera ano mete mangere, me te momoe mete puku-kai. Kei runga hoki ite ahua ote tangata te ahua o ana ngahau. E kitea aha e etahi tu tangata he ngahau ma ratou i nga mea katoa, i nga wahi katoa, ahakoa noho mokemoke ratou. He take no te ngahau ki a ratou a ratou mahi, o ratou kainga, a ratou tamariki, ara, ko tona ngakau he mata apuna no te koa no te ngahau. Ko enei tu tangata kei te ngongo i nga painga ote ao. He ahuareka ki a ratou nga ra katoa. He ahuareka ki a ratou te rerenga mai o te ra me tona torengitanga; e rangona ana e ratou he waiata reka i te rere a te wai, i te korihi a nga manu o te ngahere, o te rangi. He tino whakaahua ataahua ki a ratou nga maunga. nga pukepuke, nga ngahere, nga kapua, nga parae e hipokina n <pi e .8 a tarutaru matomato. Ko ta ratou na pikitia tenei, he pikitia e mahora tonu ana iiara iia ra. Ka matakitaki ratou ka pupu ake te whakawhetai mete miharo i o ratou ngakau kite Kai-hanga o aua mea. Ko o ratou ngakau he inataapuna no te koa no te ngahau, e kore nei e mimiti. Me waiata tahi ana ratou ko te kingi hepara, i mea nei, 44 E korerotia ana e nga rangi te kororia o te Atua; a e whakaaturia ana e te kikorangi te mahi a ona ringa. E puaki mai ana te reo o tena rangi, 0 tena rangi, e whakaatu mohiotanga ana hoki tena po, tena po.” He taringa o ratou her whakarongo ki nga hamumu a nga rangi, he kanohi o ratou hei matakitaki i te kororia o aua mea. He hakari ta o ratou ngakau, ta o ratou kanohi, ta o ratou taringa, ite ra roa ite po roa. Kei te panapana tahi o ratou ngakau me nga hanga ataahua o te ao. Ko tenei tu tangata kaore e whai rawa ma nga huihuinga tangata, ma nga hinganga tupapaku, ma te kanikani, ma te reihi hoiho, e kite ai ia i ngahau. He kanikani ta tona ngakau i nga wa katoa. He nui te tangata he matapo, he turi, kahore i te kite, kahore Ite rongo. “He taringa o ratou kahore e rongo, he kanohi o ratou kahore e kite.” Ko nga tino ngahau pai, kore nawe, kore kawa, kore niho, ko nga ngahau ote hinengaro, o te wairua. He ngahau pono to te korero pukapuka. Ma te pukapuka e mau mai ki a koe, emaumai hei hoa mou i te taha o tou aKi nga tangata matau o te ao, nga mea kua mate atu nga mea ranei kei te ora tonu. Mo te aha te tangata kia mokemoke i te mea e whai hoa ana ia i ana pukapuka, i ana nupepa?

He ngahau ke ano a te tangata whai moni a te tangata rawakore ranei. He mea whakangahau i nga tangata whai-moni te kakah.ii ataahua, nga kakahu utu-nui, he mea whakangata i te ngakau horihori; ma te tangata whaimoni tera ngahau te reihi hoiho. te rere mtoka, nga kai utu-nui, te haere ki nga whenua tawhiti. Ahakoa rawa-kore te tangata e kite ano ia i te pgahau ataahua, he ngahau pea e whakahaweatia e nga tangata whaimoni. Ko ianei te tikanga o nga kupu a Tamati Kerei, he tohunga no te Ingarihi, mo nga ngahau a te hunga pae-ra-uta: — Let not Ambition mock their useful toil. Their homely joys and destiny obscure; Nor Grandeur hear with a disdainful smile The short and simple annals of the poor. , Kaua rate ngakau-whakamanamana e whakahawea ki a ratou na mahi, Ki a ratou na ngahau pae-ra-uta, ki o ratau na tatai; Kaua hoki te hunga teitei e kata whakahawea Ki nga korero potopoto, korero pakupaku, a nga rawa-kore. aihoki, e koe i nga kakahu hiraka, e koe e rere ra i runga ote motoka kanaka, e wherawhera ra i te ran o te nooti, kaua Ta e titiro whakahawea mai ki a te pae-ra-uta ki ana ngahau, kei pohehe toe kei te moni anake te ngahau. Akuanei pea kei waho noa to katakata ko roto ia kei te taero, kei te using™* Ko nga tino ngahau kei te tangata tonu, kei ana mahi, kei ona whakaaro. Ko nga ngahau a te tangata marena kei tana wahine, kei ana tamariki, kei ana mahi kei tona kainga. Ko te tangata e kore ana e kite ngahau mana i tona kainga ake ka haere ki te papara-kaute rapa ngahau ai mana, haurangi ai, whakapau ai i ana moni hei whakangahau i era atu tangata; ka wareware i a ia tana whaereere, ana tamariki, a, e ki ana ko Ngati-Porou, “Ko te ruaki anake e tae kite wahine.” I te ahua o etahi kainga Maori, o nga whare, ka hiahia tonu te tangata ki te oma; kaore he mea hei pupuri ite ngakau. Ki etahi tangata he ngahau nui rawa te whakapai i o ratou kainga, te ngaki i a ratou, kaari kai, kaari putiputi. He tino ngahau tenei. Ko tetahi o aku tino ngahau ko te tiaki i aku roohi. He hari nui te matakitaki ki te putanga ake me te tipu ote kai; te pukunga mete kowheratanga ote roohi. I hanga ete Atua nga puawai hei whakahari ite ngakau o te tangata. I a te Karaiti e haere ana ka kite ia i te rengarenga e kowhera ana, ka katohia e la, katahi la ka mea, u Maharatia nga rengarenga ote whenua.” Ko tetahi mea ngahau atu ite ao he hi ika. E haere mai ana nga tangata o nga whenua mamao ki Niu Tireni nei ki te hi, ehara ite mea he hi hei kai engari hei takaro. He ngahau na nga pakeha rangatira te hi. He aha te mea hei rite ki te kume a te ika i te aho, i te takirikiri i te mea e hntia ana, i to

kitenga iho e piki ake ana, ai te ekenga ki te waka ka kapakapa? Ko te tangata eki ana ehara tenei i te ngahau, kua moe tona ngakau. Ma te pakeha e korero te ngahau . o te hi taraute. . Ki etahi Maori kaore he ngahau o te hi ika; ki a ratou he mahi whakamomori. Kite haere kite hi ite moki kaore nga tangata e kai i uta i te moana ranei, kaore e puhipuhi paipa, ko te mahi nui he tupato tonu kei takahia nga tapu. Ehara tenei i te patu kai engari he karakia. Kaha ke atu te wehi o etahi tangata i nga ture hi ika i to ratou wehi i nga ture a te Atua. Ko tetahi o aku tino ngahau he koko kehe, na konei hoki an i kiia ai, 44 Ko tangata koko kehe o Pouretua nei.” He ika tino reka te kehe engari kite tapiritia atu he ngahau ka reka ke atu. Tapiritia a tatou mahi katoa ki te ngahau akuanei ka warewaretia he mahi. Ko tetahi mea whakangahau atu i te ao he tamariki; ko nga tamariki ngahau atu ko nga tamariki e timata ana te ako ki te korero. Mataku ai etahi tangata i te tamariki, he hoha, he whakataumaha. Ko nga tangata e whakaaro penei ana kei te pohehe. Miharo ai au ki nga tangata kahore nei he tamariki, aroha ai au ki to ratou manawa-nui, kite kore e hoha ki a ratou ano. Ko te whare kaore i te turituri i te reo, i te hiere a te tamariki, he whare tupapaku. Kia hoki mai nei ite mahi, ite haere ranei, ka rere ake te tamariki ki te karanga, kite powhiri, kaore he hari, he ngahau hei rite. Ka ea te oranga i te ao. E whakaangahia ana e te tamariki nga kaumatua ki nga huarahi tika. I kiia e te Kai-waiata, 44 Na, he taonga pumau na Ihowa nga tamariki. . . . Ka hari te tangata kua ki nei tana papa-pere i a ratou.” Ko ahau he tangata pae-ra-uta, a ko aku ngahau he ngahau pae-ra-uta. Kaore au ite koingo ki nga taone, ki te powaiwai ote tangata, kite karuru, kite tatangi, kite hoihoi. Kaati ano taku hoihoi ko te korihi a nga manu, ko te pupuhi a te hau, ko te haruru o te tai, ko te hiere a te tamariki. Ko Matin he tohunga no te pakeha mo nga mahi whakangahau mo nga korero whakakata. Ko tana parekereke moni tonu tera. I haere tetahi tangata kite rata kia tirohia tona mate. Ka mutu te titiro i a ia ka tohutohu te rata, 44 Kaore aku rongoa raou; ko to mate kei o whakaaro kei to ngakau; me haere koe ki te whakarongo ki a Matiu kia kata ai koe, kia whakangahautia. Ka mutu ano he rongoa mou he kata he ngahau.” Katahi ka whakahokia atu e te tangata nei, “Aue! ko Matiu ra hoki au.” Ah ako a whai moni te tangata, ahakoa noho ia i Manana, urn ia ki nga mahi ahuareka o te ao, me he mea kahore tona ngakau ite tika e kore ia e mohio ki te ngahau pono, kite marie ote Atua e kore nei e taea te whakaaro. Ina ano etahi kupu a te Kai-waiata: — 44 Ka whakakitea mai e koe hi a au te huarahi o te ora; kei to -aroaro te haringa nui, kei to ringaringa matau nga mea ahuareka e kore nei e mutu."