KAWANGA O TE WAPU O WHAREKAHIKA.

Toa Takitini, Issue 48, 1 July 1925, Page 257

KAWANGA O TE WAPU O WHAREKAHIKA.

T. Wi Re pa, M.8., Ch.B.

NO te Turei, te 14 o nga ra o Aperira, ka kawaia te wapu hou o Wharekahika. I tata kite rua nga tan e hanga ana taua wapu. He “ cement,” he maitai te kaupapa o taua taonga. Te Kanataraki a te tangata nana i hanga e £B,OOO. Te tangata nana i hanga ko C. H. McCracken, he awhekaehe Maori no te wahanga o Waikato ki Kawhia. Ko nga tohunga nana i whakairo, ara, i whakaahua taua taputapu ko Mr. Lee, o te Kamupene o Messrs. Blair Mason, Lee, and Owen, oNu Paremata i mua, o Akarana i naianei. Ko tenei tangata ko McCracken, he tangata tino pai te mahi, tupato, kore hianga hoki. Kotahi tonu tana whai atu, ara, ko te mahi pai anake. Kaore he tinihanga, kaore he mahi kino, kaore he mahi whawhai kia tere ai te oti, a, kanui nga moni e riro ia ia. He tino tauira taua taugata mo te mahi ataahua. I puta te whakamihi a Lee mo te ata tutuki ia McCracken o nga Kupu o te Kanataraki. Te tikanga o tenei mea o te Kanataraki, me whakatu he Clerk of Works,” hei tiaki ite kai-mahi (contractor), kei hianga ki kore e tutuki nga kupu o te Kirimina o te mahi. Kei tenei tangata, kaore he Clerk i whakatungia hei tiaki ia ia, he mohio no te Poari ote awa, tae noa kite tohunga

kia Lee, ehara tenei i te tangata hianga a, kaore hoki e taea e te hianga te Kukume kite mahi kino. He whakatanki na te pakeha: 44 Te mea e tika ana kia mahia, kia pai te mahi.” Na te, Karaipiture 44 Kia manaakitia koe ete pononga tika.”

KEI HEA A WHAREKAHIKA?

Ko te poraka whenua tenei o Ngati-Porou e piri ana kite wahanga whenua o Te Whanau-a-Apanui. Ko te awa e rere ana i waengahui o taua Poraka ko Wharekahika. Ko te Kokoru o te moana e awhitia ana e taua poraka ko Wharekahika ano. Mo taua Wharekahika Kokoru te take o enei korero. He awa pai tenei. E tino ruru ana ia kite hau Tonga, kite hauauru, kite hau-rawhiti. Ee ki ana nga kapene o nga tima e kopikopiko ana mai ki tenei takiwa, ko te tino awa moana pai tenei o te tai-rawhiti, i waenganui i Akarana me Poneke. Ko te wapu nei i hangaia ki konei . hei piringa kaipuke. E tata ana te awa nei ki East Cape. He tika te tuhituhinga a Apirana Ngata e takoto nei i roto i Toa Takitini o Aperira nei: 44 Ara te korero e rere ra i Aotearoa takoto noa Waiapu’” Ko te awa nei, he hori no te paihau whakarawhiti o Te Ika-a-Maui. Ka hangaia he wapu e £BOOO te utu hei piringa Kaipuke, he tohu tena kua tihorea te arai e whakapouri nei i Waiapu, kia tiaho mai te maramatanga ki runga kia ia. Ka mutu te titaha a nga tima meera. Kua pekangia te wahapu o Waiapu. Kua takiritia te Kakahu o Waimahuru. Na Te Pokiha Taranui te pepeha: 44 Haramai te Kiwi, haramai te weka: whakaputa kite ao marama! ” Mo Tuhoe tenei powhiri, i to ratou taenga ki Maketu. Kati ano matau kia titahatia e nga tira-haere o te motu, kia kore ai matau e kitea wawetia e nga waka rererangi, a ka kawea e te pairi, ka hono kia Tiapani.

TE HUI I RUNGA 0 TE WAPU HOU. Na te Poari o te awa o Wharekahika (Hicks Bay Harbour Board) i tuku ma nga Maori o Wharekahika e hakari te Kawanga o te taonga nei, e powhiri hoki nga manuhiri. I tata kite 2000 tangata oTe Tairawhiti i tae mai. Na Te Koronehe Te Kopuka, mokopuna a Te Rangimatemoana, raua ko tona whanaunga ko Enoka Te Rukuata, i kawe mai te wehi, te mana, te tapu o te ao Tawhito ki runga i tenei taonga a Te Ao Hau. Na Apirana Ngata mete 44 Wiwi ” i kawe mai te maru ote tangata. I tae mai ano nga tangata whakahaere kupu ote Ao Hou: ara, a Reweti me Poihipi Kohere, a Pine Tamahori, a Hatara Te Awarau, a Renata Tamepo, mete tini noaiho. Ko te pakeha kaore i arikarika: 44 Mete tere inanga ite omutu.” I tae mai a K. S. Williams, M.P., me ona whanaunga I reira nga upoko o nga ropu Kaunihera o te Takiwa, nga mangai o nga Romi whakahaere i nga main hokohoko (Chamber of Commerce) ° Kihipane I tu a Te Potene Tuhiwai raua ko tona tamaiti ko Tipuwai Houkamau, nga Kaumatua o te kainga ki te mi hi mihi ki nga whakaeke i mua i te tohinga o te wapu.

Ngata pai nga puku o te tangata whenua i te nui o te tangata* fbakoa koutou i mate i te kai- Ngati-Porou, ki moa noatia iho* I te mea i huihiii tatau, i tutataki nga wawahanga o te iwi ki runga ki to tatau arawhata pitta ki waho, tomb ki roto. E Kara tenei arawhata i te arawhata hei pikinga ki Tiapani.

KA TOHIA TE WAPU: KO 44 HINEMAUREA” Na Te Honore Apirana Ngata, M.P., mema mo te Tai-Rawhiti i toHi te wapu ki te tohi a Tangaroa. Tera te roanga atu o tona whaikorero. I whai-kupu ia ko 44 Hinemaurea ” te ingoa o te taonga nei. Katahi ka hoatu eia etahi whakapapa. Ko 44 Hinemaurea,” he ingoa tipuna no matau no Ngati-Porou. Kaore rawa pea tetahi i hapa i taua tipuna. Hinemaurea = Te Ao-taki I Ruataupare = Tuwhakairiora Na konei katoa nga rangatira o Ngati-Porou; a Te Kani-a-Takirau, a Te Rangimatemoana, a Te Houkamau, a Te Rukuata* a Rapata Wahawaha, a Te Mokena Kohere, a Te Haenga, a Paratene Ngata, a Apirana Ngata, tahi ake, tahi ake: me matau nei hoki nga mea o rare iho. Ka mutu te whai-korero a Apirana, ka karangatia e ia te wahine a Metekawe (Mrs. W. Metcalfe), Tiamaha o te Poari o te Awa, kia pakarutia te patara o te wai-tohi i te taonga nei. Taua wai he champagne—ko te wai whakahari o nga Kingi.