TE PIRIPONO.

Toa Takitini, Issue 45, 1 April 1925, Page 214

TE PIRIPONO.

Na A. ; T. Ngata, M.A., M.P.

HEI te 6 o nga ra o Pepuere, 1940, tutuki ai te ran tau o te hanganga ai, o te hainatanga ai o te Tiriti o Waitangi ki Waitangi, wahi o Pewhairangi. He tika kia whakamaharatia i tenei wa nga kupu o te Upoko Tuatahi o tana Tiriti, ara: —

“ Ko nga Rangatira o te whakaminenga, me nga Rangatira katoa hoki kihai i urn ki tana wliakaminenga, ka tnku rawa atu ki te Kuini o Ingarangi ake tonu atn te Kawanatanga katoa o o ratou whenua.”

Kua whakamaramatia i nga kaupapa korero mo te Tiriti o Waitangi i taia ki Te Toa Takitini i era atu tau, na tenei upoko 0 te Tiriti i poroaki mai, a i whakatinana ki enei motu te Kawanatanga o te Kuini o Ingarangi, tuku iho ki ana uri i muri 1 a ia.

Na ko te iringa tera o te taonga nei o te Piripono, o te oha a nga tupuna, a nga matua kua ngaro atu ra kite po. He mea e kore e taea te him a; he tu tahanga kaore ona whakama; e kore e piko ki matau, ki maui; kaore ona rereketanga e uia houtia ai i enei ra, 44 Tena koa, he aha te piripono? ” Otira i te ra nei, kei te uia ano e nga tamariki matau o te Motu. E kiia ana ki te haurangi te tangata i nga wai whakahari a te pakeha, ka ata rua, a me he wairua ora kei roto i a ia, tera te ui ra 44 Ko tehea ra o nga mea nei te tinana tuturu? ” Koia pea iui tauhou ai tenei whakatipuranga kite piripono ° ° atou tipuna i whakairia atu ra kite upoko tuatahi oTe Tiriti o Waitangi. Ko te ngakau tapatahi kaore e ui, kaore hoki e oho i nga korero whakawai a nga tamariki whakatoi. Ina a Hori te Tuarima, Kingi o Ingarangi tae noa ki nga moutere o te moana, Emepara o Inia, mokopuna tuatahi a te Kuini Wikitoria e whakahuatia nei i roto iTe Tiriti o Waitangi. Kua tau iho ki a Kingi Hori te mana ote kupu whakaoati ote tau 1840. Ko te piripono o te iwi Maori o te tau 1925 he piripono ki a Kingi Hori, ki tona Kawanatanga o Ingarangi tae mai ki Nui Tireni nei, ki nga Ture hoki i hangaia hei whakahaere ma tana Kawanatanga.

Ko nga iwi poipoi haere i te Kawenata i raro i te Tiriti o Waitangi te hore o te patai, o te whakatoi. Ko ratou e ui tauhou nei kite piripono. Otiia kei te tohe ratou kia haina nga iwi . Kia tuahia hainatanga i te Tiriti? Ko te korero pono kotahi tonu ai tona whakatakotoranga ka takoto. Engari te korero parau, e kiia ana kia iri tonu i nga ngutu, me kore nga tangata kuare e whakapono, he tika. Ko matau e noho atu nei i tenei wahi o te Tai Rawhiti, kei te whakarongo miharo atu ki nga rongo korero mai o te motu. Ko Waimahuru a konei, a e tika ana kia whakataukitia : 44 Ara te korero e rere ra i Aotearoa, takoto noa Waiapu.” Kei konei

hoki a Waimahuru, kei waho o Tawhiti, kaore ano tenei reanga tangata i kite. Tae rawa ake te korero ki Wairaahuru, ka rite kite korero purakau, hei kata ma ona tangata i nga ahiahi, ite uunga mai ite hi ika. He pera a Waiapu e noho atu neiKa tae mai te tangata i mua ake nei ka korero i nga korero o te motu, o nga huihuinga ki era taumata korero o tatau, i nga korero hoki o tawahi. Me i haere mai pea ana korero i roto i tetahi ope korero nui, e apiapi ai ona taha; e warea ai nga kanohi kite titiro haere i tenei mata korero, i tera mata korero, tera e pai noa iho. Tena koa i haere motuhake mai, a te kitenga atu a enei iwi moke, ka kata, he rite rawa hoki kite korero tara. Kaore ratau i whakapono, tera ano nga iwi nunui 0 te ao e korikori i te uenga a nga ope wawata o tana o te Maori, i haere nei kite ao haereere ai, Kei te mohio a konei ki era momo korero, no' te wa i haere ai o matau matua ki Turanga kite kokoti karaihe hei purapura, ka hoki mai ka korero i a ratau mahi, i nga tangata i mate i a ratau te patu 1 nga whawhai ringa, i nga moni i whiwhi ai ratau, whakapaua ake ki nga ahuareka. Ko matau e titiro atu ana ko nga taonga ano i haere atu ai te kainga nei, koia ano era i hoki mai ra. Na reira ka waiho aua korero hei paki-waitara i roto i te wharau roa i nga po makariri.

Koia ra, ina tonu tatau e noho nei i o tatau moutere i raro i te maru o Kingi Hori te Tuarima, i runga i te piripono ki a ia. Ina tonu tona Kawanatanga o Nui Tireni nei e korero mai na, ma tetahi Komihana e uiui nga mate o nga whenua raupatu. Ko wai hoki e whakakotiti nei i a taua, kia haere i te ara kopikopiko ki tawahi kimi merekara ai? Engari ra kia manawanui. Na te manawanui i roto i nga tau tekau-mawha, ka whiwhi aTe Arawa i tana tahua. Na te manawanui i roto i nga tau e rima-tekau, kua whakatata atu a Ngai Tahu ki tana tahua e £350,000. Apopo ko Ngati Tuwharetoa ki nga hua o Taupo, a Ngati Ruapani ki o Waikaremoana; waihoki ko koutou kite wahi e taea i nga ra o muri nei, hei rongoa ite mate ite raupatu. Kua ngaro atu kite po te hunga hana enei raruraru, pakeha, Maori. He aha kia tukua iho ki enei rate mauahara?