33.—HE TANGI MO TANEUARANGI.

Toa Takitini, Issue 40, 1 December 1924, Page 44 (Supplement)

33.—HE TANGI MO TANEUARANGI.

Na Hone Rongomaitu ( Ngati-Porou) . Ko te Hone Rongomaitu ano tenei, nana te waiata tangi mo Te Whetukamokamo, kua taia nei kei te “Tapiri” o Noema,. 1924. He tangi tenei nana ki tona tamaiti ki a Taneuarangi, i hinga ki Tapuaeroa, kei uta o Waiapu. Ko te Auahi te ingoa o te wahi i patua ai te Whanau-a-Hinetapora, he mea patu ko--hum na Ngati-Ira. Taneuarangi = Pahi I I Te Watene Taputerangi = Mere Whakaoi II o No Mere Whakaoi ka pouaru ka moea e Karauria Kauri. Ko te kaupapa o te waiata nei i roto i te pukapuka a Mita Renata, Pihopa o Waiapu i mua ake ra; he mea kape mai na Apirana Ngata. Ko etahi o nga whakamarama na Hone Nga--toto. Te rongo o te pu Kei a Nga-Puhi, Kei a Kiharoa, 1 e, Tuki ana i te whenua; Au ana ki te rangi.

Te puke 2 o Te Karaka, 3 0 Te Wharekaponga, 4 e, Hei kawe i a koe, Kia kite i te paura, 1 te waipaata ra, E whakakoroa nei e te tini. Hei aha, e, te nui Maori nei? Ngaro noa te puhipuhi, Tahuna iho ki te ahi. Ka whanatu, ka haere Hei karoro tipi one, Hei tawhaowhao paenga tai; Pae noa 5 kite ngutuawa, e, Te Kura 6 a Mahina, Kei Ratanui 7 e; Koia te tau tini. Te tau paki o Kupe, He kiri aute. He kiri paraikete, 9 Kei aTe Roroku 10 ma. Tirohia iho, E te iwi tupuhi nei, Ki te to ote tangata, E takoto ake ana, Ko te kiri rauwhero. Mauria atu ra Ki roto o Mata-koutu, 11 e; Whakatirohia iho ra Ki Maia-a-te-ahu. 12 Kia noho koutou I runga ote makatea, 13 e, Ite tautenga 14 ote kaharoa, 15 Kaore i wharawhara ki a tatou. He mate 16 kuware noa Te makau a te hoa; He uri mate kuware No te whakaware nui a Whena, 17 I te Ra-kungia, 18 Te Moana-waipu; 19 I te mate kai kino I te Ra-torua. 20 I whakaputua Ki te aroaro o Whiwhinga 21 Ka ea te mate 0 tahau tamaiti, Ko tahau pararaha 22 Ko takinga-o-Rehua, 23

Ko te ipu tena, I kohua 24 ai a Parua. 25 Kia kai mai Pahura 26 I a korua, e, Mo Kuhukuhu, 27 Mo Kahuroa, 28 Te whakamaranga 29 i te Pourewa. 30 I whakawarea, i tawhaitia Te Wairongo: I tawaitia iho Kia Wharekawakawa, e, HE WHAKAMARAMA: Kaore i tuhia e Pihopa Wiremu te ingoa o te tangata, nana nga kupu ote waiata nei i tohutohu ki a ia. Tera pea na Eruera Kawhia, na Mohi Turei ranei. —Ko KiKaroa, he lanatira, he toa no Ngati-Raukawa, no te wa i a Hongi Hika, i a Te Rauparaha. 2Puke.—He kaipuke. 3 Te Kuraku. — He pakeha no mua; tera ano kei tetahi waiata, e penei ana: “ Tenei au ka tatari Te kune o Te Karuka Hei pere ki tawhiti Te ripa ki Paihia.” 4 Te Wharekaponga. —Kei te ngaro tenei. s Pae noa. —Ki tetahi kaupapa, “ Rauwiri rawa." 4 Te Kura a Mahina.— No te un?a mai oTe Arawa i Hawaiki ka tae ki Ratanui, kei te takiwa o Tikirau, ka kitea atu te puawai o te rata i uta, ka makaia nga kura kite moana; nga kura nei ko Tuhaepo, ko Tuhaeao. Ka pahemo te waka, ka kitea e Mahina i muri. Koia te whakatauki mo te mea kite: ** Ho kua pae na Mahina kaore e hoki atu to taonga ki a koe.” I.P S. Vi., 222. 7 Ratanui.—Kei te takiwa o Tikirau, Whangaparaoa. Kupe. —Ko te tipuna e korerotia nei, nana i kite enei motu. VParaikete. —He kupu pakeha, “ blanket.” *®Te Roroku ma. —Kei te ngaro tenei. —He taanga umu kei Mangaheia, kei roto o Uawa. —Kei roto o Uawa, kei te huarahi atu i Mangaheia Id Waimata, i mate ai Te Aitanga-a-Hauiti i a Ngati-Porou. Makatea. He ingoa kainga ranei? He kupu ranei, mo te tuiri mo te awangawanga. E ki ana a Hone Ngatoto, mo te taongAi mo te kainga. Tautenga. Ka u mai nga ika ki uta, ka inohi, ka tuaki i nga puku, ka ina, ka tao; ka penatia hoki te tangata hinga i te parekura« He tautenga tena. *Kaharoa.— kupenga.

16 Mate kuware.—He mate kohuru hoki te mate o Taneuarangi ma. 47 Whena. Ki ta etahi ko Wheta,, mo Tawheta. He korero nui tenei no tawahi mai. Ka patua ra e Uenuku tana wahine a Takarite, he puremu te take, ka pouri te tungaane a Tawheta. No te taenga atu o nga tamariki a Uenuku kite kainga o Wheta, ka patua, ko Rongouaroa te morehu. Kei muri ka haere mai a Wheta me tona iwi kite kainga o Uenuku, he whakaware i a Uenuku; na Rongouaroa ka mohiotia taua whakaware. Te Ra-kungia, 19 Te Moana-waipu. Ko nga parekura enei o Wheta ratau ko tona iwi i- te ngakinga mate a Uenuku mo te kohurutanga i ona tamariki. 20 Te Ra-torua. Ko te matenga o nga tamariki a Uenuku ite kohuru a Wheta. Kei nga kupu o tera waiata: “ Engari ra ia kite Ra-torua, ko tona morehu; Ka peke mai Rongouaroa kite purupuru ote waka, Ka paea ki uta.” 21 Whiwhinga. —He wahine rangatira no nga uri a Hauiti. 22 Tahau pararaha. Ki ta Hone Ngatoto i penei, “ tahau parara ha ” he taha nui te tuwhera. Ko ta Pihopa Wiremu “ o Tawhaiparara.” 23 Takinga-o-Rehua. —He ipu, ara he taha nui, e mohiotia ana e nga iwi o Turanga, o te Wairoa. Kohua. Ki ta Pihopa Wiremu, “ kuhua.” Ko ta Hone tenei i tuhia nei. E kiia ana hoki i kohua te upoko o Parua ki roto i taua taha. 25 Parua. —Ko te Parua nui tenei, na Hinekura raua ko Rakaihakeke. 26 Pahura.— He rangatira no te Aitanga-a-Hauiti. 27 Kuhukuhu.He rangatira ano no te Aitanga-a-Hauiti. I mate kite Pourewa. 28 Kahuroa. —He ingoa tenei mo Te Rongotumamao, papa o Te Kani-a-Takirau. 29 Whakamaranga. 1 haoa hoki te pa i te Pourewa e Ngati-Porou, koia te whakamaranga. 30 Te Pourewa.— Kei waho o Uawa; he parekura i mate ai te Aitanga-a-Hauiti i a Ngati-Porou. No te horonga ka hoea a Hinematioro mete mokopuna me Te Hemanawa i runga waka, ka tahuri; ko te kuia ra i ngaro atu. Ko Te Hemanawa i paea ki uta. ka makaia ki runga kite whata-aruhe. Ka rere nga rangatira, a Kiwara ma kite arai, kei taona. Ka ki atu te ope: “ E he! kitea he para kitenga naku ki tahuna! ” Kaore i taona, he wehi i a Kiwara. 31 Wharekawakawa. —Kei te ngaro tenei. Ki ta Pihopa Wiremu, “ Kia ware Raukawa e.”