3.—NGA PITIHANA KI TE PAREMATA.

Toa Takitini, Issue 28, 1 December 1923, Page 7

3.—NGA PITIHANA KI TE PAREMATA.

AHAKOA he peka iti tenei no nga mahi o te Paremata, ki roto ki nga whakaaro o te iwi Maori, ka mutu ano te mahi a te Paremata he whakarongo, he whakahaere, he whakatau i a ratau pitihana. He ahua ra na te tangata e pouri ana mo fona mate, ka kitea atu ko te wahi anake o te mahi a te tohunga I pa ki nga mate pera i tona. Ko tenei mea ko te pitihana, he inoi, he tono atu ki nga Alema o te Paremata, kia tirohia mai tana take,, he inoi atu Kia rongoatia, kia whakaorangia tona mate. Na, ko te tikanga

mo tenei hanga mo te pitihana, kia kore rawa he rongoa i raro i tetahi lure, he huarahi piira, uiui, whakawa tuarua ranei, katahi ano ka tahuri ai te Paremata kite whakahaere. Ki te tae mai he ripoata ma tetahi tari, kite kitea iho ranei i runga i te kaupapa tonu o te pitihana, kaore ano i pan nga huarahi ke i nga kai-pitihana te whai haere, ka whakakorea tena pitihana. Ko te wahi e whakamarama au i konei, ko nga tapuae maha e takahia ana e te hanga nei e te pitihana a te Maori mo nga take e mamaetia ana e ia. Hei tuatoru tenei mo aku whakamaramatanga kia mohio ai nga iwi o toku takiwa; kua tuarua whakamaramatanga i roto i nga panui i nga wa pooti. Kaati me tuhi ano ki konei ki ta tatau pepa, hei maramatanga mo nga tangata katoa e korero ana i te pepa. Tuatahi: kia marama tonu te whakakaupapa mai i nga take 0 te pitihana, me ata whakalaki te timatanga mai o te take, ona whakahaerenga i roto i nga Kooti, me te waitohu ite wahi Ipaai he mate, ihe ai ranei nga whiriwhiri a nga Kooti. Na, kia marama hoki te whakatakoto i te kupu inoi, kia marama ai te Komiti o te Paremata, he aha te hiahia o te kai-pitihana. Ko etalii o nga pitihana, he penei i te reta nei, a he mea i whai timatanga, he mea i hiko noa ake ki waenganui o te take ka wliiua atu ma te Komiti e kimi a mua. a muri. Na, i te kalia o te pipiri o nga mahi i te iti o te wa watea o te Komiti, ka parea ake ena tu pitihana ki tahaki mo tetahi wa. Na, he mea tika kia whakapaua tetahi moni e nga kai-piti-hana, kia riro ma tetahi tohunga e ata whakatakoto te kaupapa. Kaore ia e pirangi ki tena mahi, kei tirohia mai hoki ia e te hunga karo i te pitihana, ko ia tonu kei te whakahaere i te pitihana Waiho atu te pito ki aiako te taenga kite Paremata. E kore hoki e taea e ia te whakatitahataha i reira, i te mahi ka hangai kite aroaro. Tuarua: Ko oti te pitihana te haina, me tuku atu i te raeera kite Mema o tou rohe pooti. Kua hoki i naianei kite kotahi kapa te utu ote pan e-kin gi hei hari atu ki Poneke. Kaore he take i haere tinana ai te tangata kite hari, a, ka pan huhua kore noa iho, nga moni a te iwi i nga kai-whakahaere, mo te haringa i te pitihana. Kua maha nga tangata kua kitea mai e matau i Poneke, e hari pitihana ake ana. Kaore he mahi mana, ma te Mema ranei i te taenga ake o te pitihana, i etahi wiki maha ranei i muri mai. Engari ko aua kai-whakahaere ina tae ake ki Poneke, he hohoro tonu kite kumekume i nga taura waea, ki te tono hcreni mai i ona tangata mo tona noho noa i Poneke. Ko te tikanga hoki, ka tae te pitihana kite Mema, ka kokiritia eia ki te Whare. Ehara tera ite tikanga mahi, he tu kau atu i te wa e hui ai te Whare, ka ki atu kite Pika; “ Ina te pitihana a mea ma, e tono atu ana au kia tukua atu ki te Whare, aka tuku ai ki te Komiti mo nga Mea Maori.” Ko te urunga atu tena ki te Whare. Ka heke iho i kona kite Karaka ote ia ia kite Karaka ote Komiti mo nga Mea Maori, ia ia ki te Timuaki ote Tari Maori, iaia ki tana

Karaka, i tena ki te Kai-rehita ote Kooti ote takiwa i haere atu ai te pitihana. Ara, ka hoki mai ano kite kainga nei. Na, ka tahuri te Kai-rehita kite tirotiro ite pitihana ki te tuhi i tana ripoata ki te Timuaki ote Tari Maori, he whakamarama nana i nga whakahaerenga o tana take i roto i nga Kooti. He mea ano ka whai kupu atu ia mehemea e tika ana te inoi a nga kai-pitihana. He waimarie tena no te pitihana, kaore hoki e kore te whakaaetia i runga i tana ripoata pera. Na, ka kore take noa e tae ai he tangata kite aroaro o te Komiti. Ma te Mema tonu, mehemea ia he tangata e ata tieki ana i nga mahi o tona rohe, mana e whai kupu mai kite iwi nana te pitihana kia haere atu ki te whakahaerenga ota ratau pitihana, katahi ka marama te haere, te whakapau hoki i te moni. Tuatoru; Me tuku tonu to pitihana ki te Mema o tou rohe pooti, ahakoa he hoa-rirl nou taua Mema, kaore ranei koe i pooti ki a ia. Ko te ture tera o nga Mema, kaore e pokanoa ki te takahi i te rohe o tetahi. Kite tae ake he pitihana ki tetahi Mema, e kotiti ana i te mema o te rohe o nga kai-pitihana, ka tukuna atu eia ki te Mema ote rohe. mana e kokiri. Engari he tangata nei tonu hoki te Mema ra, he whakaaro ona hei titiro i te ata whakatitahatanga i a ia o te pitihana ra. Kanaka koe te kai-pitihana e rapa i te mate mou, waiho ra ma te Mema ra e koroukore mai, ka pai ai to whakataha i a ia. Tuawha: Me whai whakaatu ki to hoa tautohe mo ta korua take, kei te haere to pitihana, kia rakei hoki ia i a ia mo ta korua pakanga. Ko te tikanga o te Komiti mo nga take tautohe, e mea ana kia noho nga taha e rua i tona aroaro, kia pakanga he kanohi kite kanohi, ka pai ai tana whakatau. Ko te whakahaere i tetahi taha e ngaro ana, kaore e marama. Engari ia kite marama kite Komiti i tae he whakaatu ki tera taha, a kaore i aro kite haere mai, katahi te Komiti ka whakahaere. Tuarima: Ko te wa e tae ai te take ki mua i te Komiti kia pau to kaha kite whakaatu i nga take kaha hei tautoko i to pitihana. Kaua e kauwhau atu kite Komiti i nga kauwhau tipuna, i nga raomo wananga e rite ana mo nga Kooti. Me mohio hoki ko te wahi kotahi hei whiriwhiringa ma te Komiti, ko tenei kupu na, me liiui ano ranei te take nei, kaore ranei. Ko te mea e tine tirohia ana e te Komiti ko tenei, i taea ranei e te Kooti te whiriwhiri nga take a nga kai-pitihana, kaore ranei: i tinihangatia ranei nga kai-pitihana e etahi tangata raru ai, kaore ranei; i mahue tika ranei etahi tangata ki waho o te taitara o te whenua, kaore ranei; tera ano ranei he take tika i iti ai nga hea mo tetahi o te whanau tahi, kaore ranei; i mahue tika ranei etahi o nga kai-riiwhi o tetahi tupapaku, kaore ranei, he mea raweke ranei na nga tangata nana i whakawa te hea. Mo nga momo pitihana ia penei i to Patutahi nei, i to Ao'rangi. i to nga whenua raupatu, hei te mema te nuinga, me te kahanga o nga whakahaere; hei a ia te titiro mo te wa tika

hei hikoinga i tetahi hikoi, hei akinga mai i te rau tangata hei maru mo te take kite aroaro ote Kawanatanga, hei whakaekenga mo te take ki runga i tetahi ngaru waimarie. E kore e taea te tohutohu i roto i tenei panui te ahua o te whakahaere o ena memo take. E rite ana tera mahi kite whakatere waka, kei roto tonu i te hinengaro o te tangata hapai i te hoe whakatere te ngakau mahara kite mahi e rite ana mo tena wa, mo tena wa. . ' ’' ix Tuaono: Kaua e moumoutia nuitia te moni mo tenei hanga mo te pitihana. Kei pohehe te iwi utu ai ano nga kai-pitihana ki nga Mema mo te whakahaerenga i a ratau pitihana. Kei te ulua rate mema ki toua utu-a-tau. Kia tupato hoki i nga kaiwhakahaere, e ahu ana mai kia koutou whakato ai i te tumanako, ma te pitihana ka ora mai ai nga mate tawhito. Ko te wahi tonu ma ratau ta ratau e whakarawe ai. He pai te ata whakakaupapa e te iwi te ahua o to ratau mate, ka tuku kia whiriwhiria mai e te Mema, a mana te kupu mai kia pitihanatia, ka marama te haere. Ko enei kupu tohutohu e tika ana kia whakaarotia nuitia e koutou; he tohutohu i kitea i roto i oku tau tekau-ma-waru ki roto kite Paremata; he tohutohu e homai takitahi ana e an ki nga ope tae ake ki Poneke.