TE KORERORERO.

Pipiwharauroa, Issue 32, 1 October 1900, Page 2

TE KORERORERO.

He takiwa nui tenei te mahi. He haere tonu te mahi a te tangata; kei runga hoiho, kei raro; kei te kainga, kei etahi mahi atu ; kei waho, kei ro-ngahere. Na tenei ahua kaore e whai takiwa mo te tangata kite ata noho kite whakaaro mo nga mea ote oranga. Mehemea ana te tangata e ata noho ana ki raro i tetahi wa, a, ka whiriwhiri i nga mahi a te tinana, mete hinengaro tera jia e kite i etahi mea rere ke, a, tera ia e miharo. Inaianei e tono ana au ki nga tangata korero o Te Pipiwharauroa hei hoa whakaaro moku, kind tahi hoki i etahi mea kei runga i te hinengaro maori kia ata kite ai tatau tahi i te mea whanoke nei i te korerorero, ara i te ngau tuara. Kaore e roa tatau e whiriwhiri ana ka kitea e tatau tenei mea. Ko taua ko te maori he iwi terete whakapono kite rongo korero, ko o tatau whanaunga ko te pakeha he iwi tino tupato atu ki tenei mea kite rongo korero. Kia kite tonu te pakeha i te korero i roto i te nupepa i te pukapuka ranei katahi ano ka whakapono. Tenei kupu aku mo te iwi katoa, tera ano hoki etahi pakeha whakapono ki nga rongo hakirikiri. Tera pea etahi o tatau e penei na, “E mohio ana matau he iwi tere tonu te pakeha kite whakapono kite rongo korero parau inahoki, kaore ano a Reirimete kia whakaorangia, kua tae noa mai te whakaatu kua ora, mete whakaponotia hoki o taua mea, a, tare ana nga kara hei whakanui; kaore rawa i roa kua kiia hoki kaore ano ia i ora. Tetahi ko nga rongo ote pakanga e tae mai nei kanui nga mea e whakahetia i muri tata iho. He tika ano tenei kupu, otira me penei ake e au na runga pea i te ponana, i te awangawanga i penei ai. Tetahi he he pai noaiho tenei, no reira kauaka noa hei kiia, he iwi mau-korero te pakeha penei me taua mete Maori. Otira kei a koutou te tikanga. Tena haere ano ta tatau whiriwhiri. Akuanei ka kitea e tatau, kaore tenei iwi te pakeha e hamene i tetahi i runga i te rongo korero noa iho. Mehemea ana te pakeha kite rongo i etahi korero whakatoi mona, ka whai ia kia kite ia i runga pukapuka, i ro nupepa ranei, a, ko tera hei pono mona. Ko taua ko te Maori, rongo tahanga i te korero e haere ana kite hamene, a, kei te hurihanga a te hoa tautohe, he tonu atu te kai hamene. Inaianei kua mohio tatau, kia whai pono ra ano ka kaw-e ai i te tangata kite whakawa pakeha. Kua penei haere hoki nga komiti Maori, kua whai i te tikanga pakeha. Heoi mo tena tu korero. Kua whakaae tatau inaianei, he iwi tere

tatau Id te whakapono kite rongo korefSf'He mea kino tenei. He aha te putake o taua mea, he aha ? Heoi ano kei roto i a tatau taua tikanga e whakapohehe ana. He aha ra he ingoa mo taua tikanga ? Me tapa pea he “ whakapono kore-tirotiro." Tena whakaaro ano tatau. E ! tera ano tetahi mea he whanaunga no tenei, he tamaiti pea nana. Taihoa rawa e hoatu he ingoa mona, kia ata kitea tona ahua. Inahoki ra, ka puta ana mai te korero kite tangata, ka whakaponohia, tere tonu te kawea o taua korero ki etahi atu. Na reira ka tika kia maharatia he tamaiti na “ whakapono koretirotiro,” a, me hua tona ingoa ko “Man Korero" Ka haere nga korero hanga noa iho nei, a, tae atu ki ona wahi me ki e tatau, te tangata tuatahi nana aua korero i panui ko Toko. Tana korero i korero ai ki a Moko mo tetahi tangata ko la te ingoa. I penei tana korero : “ Whanatu au ki a la e haurangi ana tera i Te Awanui, ka man te wehi. E mea ana i te pakeha o te paparakauta kia patua.” Ka korerotia e Mdko ki tetahi tangata ko Ika te ingoa. Ka kawea haeretia e Ika taua korero, engari ka penei tana korero: “ E ki ana a Moko kite korero a Toko, haramai nei ia e haurangi ana tera a la kaore i arikarika. Ko te pakeha o te paparakauta ka oti te patu e ia, kotahi te pea hu i tahaetia e ia. Ka mau te wehi ” Ka haere nga korero nei, a, ka tae ki a Putiputi, te whaiaipo a la. Heoi ano ko te mahuetanga i mahue ai, ara, he korero teka noa nga korero, ka hangaia e te tangata, ka kawea haeretia, ka momona haere, a, tau rawa atu he whenua ke. Kaati tera ano tetahi mea kei roto i a tatau he tamaiti na “ maukorero,” ko “whahamomona korero ” tona ingoa. Kaore, a, te whanoke rawa nei kite hanga korero, kite mau, mete whakamomona hold he wahine. He whakatauki na taua na te Maori, “Ehara i te wahine.” Mo te tane mau korero, “Mete wahine tonu tera tangata.” Kite haere atu nei tetahi tangata i Te Kaha ki Te Horo, a, kite hoki kite kainga ka tonoa kia korero i nga korero o taua haere. Ka korerotia katoatia e ia nga mea katoa, tae noa ki tona tononga e te tungoungou kia marenatia ran a e te puruhi i Pikoko. Nga rongo korero parau pan katoa te korero. Tae rawa atu ki Omaio kiiai mai te retaa kia haere atu ia mo te tunga o Rapata i Taranawaara. He tangata ano i waiho tonu i tetahi tangata e kinongia ana e ia i tona waha a kaore e mutu, nawai ra, tutua noa iho te tangata i tana main. Inahoki i te hokinga atu o te kai-tuhituhi o tenei korero kite kainga i tenei tau ka rongo

ia e korerotia ana, “ I tonoa atu ia kia karakia i Wairuru, kore ana i karakia he paruparu no te whare.” He tino kupu teka tenei. He kupu hei whakamutunga mo ta tatau whiriwhiri me penei:— (1) Kia kite tonu te tangata i tetahi mea e meatia ana ka korero ai. (2) Kia kite tonu i te korero mai o rawahi i ro nupepa ka korero haere ai. (3) Kia rongo tonu i te reo o te tangata nana ake nga korero ka whakapono ai. (4) Kia tupato te mau korero kei rere ke te korerotanga i o korero. (5) Ko te arero ia e kore e taea e tetahi tangata te whakarata. Hemi iii. 8. Na Tau-hou.