TE MAHI RANGAHAU REO MĀORI O TE MOTU

Muka, Volume 7, Issue 4, 1 September 1994, Page 9

TE MAHI RANGAHAU REO MĀORI O TE MOTU

Kei te maumahara ake pea koutou kite punua mahi rangahau reo Maori i whakahaeretia e te Taura Whiri i tera tau. E ki ake nei au he punua rangahautanga, i te mea kaore ke i oti he whakautu tika ki nga patai whanui i whakaritea kia pataihia, ara, tokohia nga Maori e matatau ana kite reo Maori, e pehea ana te ahua o tera matatau, pehea nei te taipakeke o tenei hunga, ko hea nga wahi korerotia ai te reo Maori, he aha nga momo ako e tino whaihua ana, me etahi urupounamu ano e tino marama ai te kitea atu kei te pehea to taua reo rangatira, kei te ora rawa atu ranei, tona ora noa iho ke nei ranei.

Heoi ano ehara i te mea he puhore ta matou i whai atu ai i tera tau. I whaihua tonu ke, engari i whaihua ai na te mea he take ke atu ano i pera ai te whakahaeretia. Ko te kaupapa ke ia i tera wa, he whakamatau i nga tikanga rangahau kia tino kitea ai nga ara rangahau e puta totika ai nga korero katoa e hiahia ana matou kia puta ake i tenei patapatainga matua.

Na te whakaaro mahana mai o te Puni Kokiri i kitea mai ai te putea hei whakahaere i te wahanga tuatahi o tenei kaupapa. Engari e rua ke nga wahanga me matua oti e tau mai ai tona paku maramatanga kite ahua ki to tatou reo, ara, ko enei e whakaahuatia ana i raro nei:

Wahanga 1: (Nga mahi kia mahia i mua mai o nga ra whakamutunga o Pipiri 1995.) 1) He whakatakoto ite huarahi rangahau whanui hei takahanga atu; 2) He whakatakoto tono putea mo tera tau kia tutuki pai ai te wahanga tuarua; 3) He whakatikatika i te rarangi patai, nga tikanga patapatai me era tikanga rangahau katoa atu i whakamatautauhia i tera tau; 4) He kimi mai, he whakangungu i etahi tangata e 80 e matatau ana kite reo Maori mete reo Pakeha hei haere ki roto i nga iwi mete rarangi patai; 5) He mahi tahi kite Tari Tatau kite kimi mai i etahi kainga e 6000 nei, he Maori ano kei aua kainga e noho ana hei uiui atu ma nga kaipatai.

Wahanga 2: (Kaoreano kia kitea mai nga huruhuru e tutuki ai tenei tuaoma a te manu, koina hoki i noho mai ai te tuarua o nga mahi o runga ake nei, ara, ko te kimi piitea atu and kia haere tonu ai nga mahi.)

6) He whakahaere i nga uiuitanga i ia rohe kua whakaritea kia rangahautia;

7) He kohi, he whakauru i nga whakautu kite rorohiko, ka tatari ai i nga korero o roto; 8) He tuhi purongo e whakaatu ana i nga tino korero i puta ake i nga whakautu a te hunga i whai wahi mai kite patapatainga; 9) He whakatakoto whakaaro ki nga ahuatanga o te reo me hohonu ake te tiro atu e mau tonu ai te reo.

Mau tonu e kite iho, ehara tenei i te mahi mama, ka mutu he tino mahi apuapu herengi, na te nui o nga tangata e whai wahi mai i roto i te wa.

Me kore ake te Tari Tatau hei whakamahea i nga uauatanga tatauranga o roto i te mahi. Mea kaore nei te Tari Tatau kite whakangungu i nga kaipatai, kite kimi haere i nga kainga he Maori kei reira e noho ana, kite rawekeweke i nga otinga kia puta ai he urupare tatauranga, e hoa, ka mate noa iho te kaupapa. No reira tenei rate mihi atu ate Taura Whiri kite rangatira o tera whakahaere, ki a Len Cook, nana nei ko tenei kaupapa e rewa tonu nei, e kauneke tonu nei.

Engari ko te wahi tino nui o tenei mahi rangahau, ki a tatou ke, kite ao Maori. E mohiotia ai kei te pehea to tatou reo Maori me matua uiui te huhua o te tangata Maori. Hei ona wa ano puta ai he korero whakamarama i te haere o nga mahi a Hine-i-haea ma, me nga inoi ano kia kaua e parea mai te tuara ki tenei mahi.

puhore - huakore tuaoma - tetahi wahanga o te haerenga apuapu - kaihoro parea mai te taura - he kore e aro mai