TE WHAKAURU TUHINGA REO MĀORI KI TE ROROHIKO

Muka, Volume 7, Issue 2, 1 March 1994, Page 8

TE WHAKAURU TUHINGA REO MĀORI KI TE ROROHIKO

I tera tau, i toko ake te whakaaro kia whakaurua atu etahi pukapuka reo Maori kite konae rorohiko hei matatiki reo utu-iti mo nga tamariki i nga kura reo Maori, me era atu e whai ana i te reo Maori.

Ko te pukapuka a Tip Reedy te tino tauira o tenei whakakoronga, ara ko tana pukapuka mo Nga Korero a Mohi Ruatapu. Nana nga korero a te tohunga ra i patopato ki tana rorohiko, ka whakapakeha, ka ta ai hei pukapuka.

He aha eneipukapuka reo Maori?

Ko nga korero enei a nga tohunga o tera rau tau; ko Te Whatahoro tena, ko Mohi Ruatapu, ko Takaanui Tarakawa, ko Tunuiarangi, ko Timi Wata Rimini, ko wai ke atu, ko wai ke atu.

I taia nga korero reo Maori a tenei hunga kite Hautaka a te Ropu Poronihia (Journal of the Polynesian Society) i tera rau tau me nga tau tuatahi o tenei rau tau. Ko nga korero tuku iho era a 6 ratau iwi i taia ki nga putanga-a-wa.

He nui hoki nga korero nei i taia i waenga i te tau 1892 mete tau 1910, me nga whakapakehatanga ano a Te Mete raua ko Te Peehi i te taha.

He aha te hua o tepato ano i enei korero kite konae rorohiko, ina hoki kua tangia kehia?

He uaua hoki te kimi mai i nga putanga tuatahitanga o te puka-a-wa a te Ropu Poronihia i tenei wa. E kore enei e kitea i te nuinga o nga whare pukapuka o te motu, haunga ano te Puna Matauranga (ara, te whare pukapuka matua o Aotearoa) me etahi atu mea kaita.

Tera etahi paku hapa i roto i nga korero matua; kaore he tohuto hei whakaatu i te oropuare roa, a, e rereke

ana etahi o nga tikanga tuhituhi i o naianei.

Ko te tikanga, me ata panui te kaipato i tana e patopato ana. Engari ano, ma te ata panui i enei korero a nga tohunga o nehe e piki ai te mohio o te kaipato kite reo Maori ote hunga ra.

Ki te patopatohia enei korero kite rorohiko, ka taea te ahua o nga korero te rawekeweke, kia hangai ai ki ta te kaiako e plrangi ana. E mea ana au he pai ake te penei i te hoatu kau i etahi whakaahua ki nga akonga.

He aha te wahi ki a koe?

E eke ai tenei kaupapa ki tona whakatutukitanga, me nui nga kaipatopato korero. Heoi, kei te kimi ahau i etahi kaipato tuao hei papa mo tenei mahi.

Te patopato i nga korero

Ki te hiahia te tangata ki etahi o enei pukapuka reo Maori hei patopato mana, ma ana tamariki ranei, me tono mai ki a Tipene Chrisp i te Taura Whiri i te Reo Maori. Maku nga korero nei e whakaahua, ka tuku atu ai kite kaitono, me tetahi tauira o nga tikanga tuhituhi a Te Taura Whiri i te Reo Maori.

Na, mehemea kaore te pu tohuto e taea e to rorohiko te whakamahi, e pai ana. Me whakamahi ke koe i tetahi o enei:

ko nga pu ASCII: altl3l=a,altl36 = e,altl4o = i, a1t147 = 6, altlso = u

ko te puma (aa, ee, ii, 00, uu) ko tenei tohu ranei (~) (a~, e~, i~, 0~, u~)

Maku ke enei tohu e huri hei tohuto a tona wa.

Kia oti mai nga mahi patopato, ka ahatia nga korero?

Me whakahoki mai tetahi tauira o te konae rorohiko ki a au. Maku a koutou korero e kohikohi kite wahi kotahi. Ki te nui nga korero ka whakahokia mai, maku e whakararangi ki etahi kopae, ka tuku atu ai ki nga kura reo Maori, me era atu e whaiwahi mai ana.

Me pehea te whakahoki i nga korero ki Te Taura Whiri i te Reo Maori?

E rua nga huarahi e ahei ai te kaipato kite whakahoki i tana i patopato ai ki Te Taura Whiri:

i. me whakahoki mai kite "Wahapu" a Richard Benton. Me he pouwhahi (modem) tau, me tuku apouwhahi kite "Wahapu". Kua oti ke ia ia tetahi wahi konae te whakarite mo tenei kaupapa, ko "Taikaka" te ingoa.

ii. mehemea kaore au pouwhahi, me tuku mai tetahi kopae rorohiko me nga korero i patohia e mau ana. Maku nga korero e tango mai, ka whakahoki ai i to kopae.