HE KORERO PUIA.

Waka Maori, Volume III, Issue 74, 21 April 1866, Page 91

HE KORERO PUIA.

Kua puta ta matou ki i tera nuipepa kia tuhia e matou etahi korero mo nga moutere maunga puia kei etahi wahi o te ao. Ko nga maunga pnia e kitea ana e koutou, nga niiiori o konei, lie mea noa —e mum lira l»:ii i;ua iho ana. Tuna kei elahi wahi o !c; :to e male ana (r tangata, e tauumia rawatia :111a nga taone. me nga awa mnuti, c hangakinoiia. ana hoki te whonua kaloa. lv» !e nuinga o nga maunga puia o te an kei ngamoutore i waenga moana—kaoro i te lu whenua. ilemoulere hoki a Niu lira!!!, me o:>a puia ano. Tena ano nga. mea kei tc in whenua. otira kaorc i mamao rawa af.n i tc moana tona tunga. Ko nga mea kei ula rawa o nga lino whenua kiui, niaiemate anake. ]\'o namata noaalu r;i ano. i to takiwa kaorc ano he langata :<ia hangaia c to Alua, no rcira ra ano tona kanga. Otira he moana ano ia i ana wahi i taua takiwa—o kitoa ana lioki nga ioh'i. X;: uiuri rawa mai, no i.e mimiti•anga mai o to moana. ka matcrnaie ana !. 1!; i ; i. ka ka ko nga mea la lata ki to moana. Kaore o mohiotia ana lc take i pmia ai. ougari ko to kanolii o kite ana ko tona rilenga ano ia.. !Io mea ano ka. paknru mai lo puia i ran; i < ( .- moana. tana rewauga nke o to whenua ki runga, f.i ana he maunga. ho moutere, ki waenga. moana. I penoi ano hoki pea a Xiu Tirani i puta. ake ai—c ki nei nga (upuna na Ivlani ihi akc. lie moa ano ka pakaru noa mai tenei hanga te pnia. i to ra:>rao. ka, hapainga ako tc whenua ka. tu ako he maunga. toilei._ Ka tao ki o U a takiwa, o pakaru mai ai te alii o nga puia nui o to no. ka. puia ake he puugarohu. he ngaraluu he aoahi, he mura, he wai uera. he paruparu. liekohatu rcwa mete mala e tahtina nei ki te paata ki runga ahi. na te wera rawa ia. —mo te ahi nei ano tc ahna. Te ingoa o tana kohalu rewa ki an ki to pakeha he Kaawa (Lava), ka maiaotao ka maro, ka rite kite tu koliatu e kiia nei h.e Ilangitoto. Ka heke mai taua hanga, te Raawa i te tain, o te maunga pnhia me tc awa nui tonu nei te whanni te hohonu hoki ; ka heke h.aere tonu ka ngaro nga taone, me nga tangala, me nga. motu rakau ka wcra; ka liacre tonu te hanga nei tc taenga ki tc moana ka koropupu akc te wai me tc paata nei, ka tu te mamaoa mete ao e rore ana —a, ma te mea ka mataotao ka maro. ka waiho tonu hei toka ki roto ki tc wai tu ai, Tona huarahi i heke mai ai ite maunga tae noa mai kite moana, takoto ana i te mataoiaotanga lie kohatu papa—puta noa kite maunga, ki tc moana. Ko nga taone, ko nga awa hohonu, ko nga ahaatu, kai raro katoa e tanumia ana. ngaro tonu atu—ka waiho a runga hei haerenga mo te tangata me ka mataotao tc Kaawn. He mea ano ka wliai tau c takoto ana, kacre ano kia mataotao noa.

Teua telahi rauiuo kvi Aiehiku i Amerika, o 4 macro le roa, e 4 macro hoki te whauui, lie men ngaki katoa na tc tangata. L te tau 1709 ka kokiri ake tctahi maunga puia i waenganui pu o taua raorao—e 500 putu te tcitci. I muaatu o Le kokiritanga ake o tc maunga ka rima te kau nga ra c haruru aua i raro i tc whenua, ano lie whaitiri tc ahua—me te ngarue tonu hoki te whenua. He ma no tini nga ngatatatanga o te whenua i puta ai tc alii, mete ngarahn, me tc Raawa—a tahua tonu ake hei maunga nui. Tu rawa ake e G aua maunga, ko ctahi i kotahi mano e whitu rau putu te tcitci. Tena te maunga puia kci Itari (Italy) ko Pihuwia (Vesuvius) tc ingoa. Taua main he pana i nga kohatu nui ki runga rawa ki tc rangi—e toru mano e ono rau putu te tcitci o tona rerenga, a ka taka iho. Tcnei hoki tctahi ko Kotopahi (Cotopaxi) te ingoa, kei Amcrika ki le taiia tonga. Kotahi te kohatu nui i rere ake i roto i taua maunga, tana takanga kite wheuua kotahi tc kau macro te pamamao atu—me Ncpia me Tangoio te roa. Te taumaha o taua kohatu c rua rau tana —ka tonio tonu te kaipuke nui i tc tan iwa na ! Tena ano tctahi maunga puia ko Tamaporo (Tomhoro). kci te moutere kei Tamanawa (Kumhawaj i te taha o Tiawa (Java), he moutere ano. I tc kanga o taua maunga i mini ka ngarue katoa le whenua i tc ru. puta te ujniruei ■ ' tanga kite rua mano macro te mamaoatu. iva puta hoki tc hau awhiowhio i taua iakhva—he nauakia ! Hero ana, nga rakau nunui ki runga. kite rangi i te hau, hinga ana nga whare, mate ana nga tangata. No te te matenga o te hau ka tnnata te harurulauga i raro i te whenua, paku ana rac tc men. he mano nga pu rcpo o puhia ana. Nga kainga i kotahi mano e whitu rau macro tc pamamao atu i taua maunga rongo rawa ki aua pakutanga. Kotahi tc kau ma rua mano nga tangata i mate i taua takiwa i to ru. i tc hau, i te pungarehu o tc maunga. I te tau 7:), muri mai o tc takiwa i a tc Karaiti, ka rua ngataone i ngaro rawa, ko Papiai (Pompeii), ko Hcakiurcniama (Ilerculaneum). Ko te mea tuatahi i tanumia kite puugarehu, ko te mca i muri nci na te Raawa—he mea pakaru mai i roto i Pihuwia, he mauuga puia kei Itari. Tena hoki tctahi maunga puia kei Ahiraua (Iceland,) ko ITekera (Ilekla) te ingoa. Ka rua nga tau c ka aua taua maunga ka mate e iwa mauo, etoru rau. e torn tc kau ma ono nga tangata ; ko nga kau, kotahi tc kau ma tahi mano e wha ran ; ko nga hoiho, e rua tc kau ma waru mano ; ko nga hipi, kotahi rau c iwa te kau mano—mate katoa enei i te ahi wlianariki, i te Raawa o te maunga, i te puugarehu, i te ru hoki. E rima te kau maero te roa o tc whenua i heke haere ai te Raawa o te maunga ; te whanui kate 12 macro; te hohouu kotahi rau putu. Anana ! mete tino awa nui whakaharahara ! Kotahi te awa waimaori i tapukca rawatia, e ono rauputu te hohouu—mimiti rawa te wai ! Nga maunga puia kai te ka tonu i tc ao

katoa iuaiauei kua lauria a le pakeha kutalii rau c iwa tc kau ma toru—lie tiui hoki nga mea kua matemate. Mehemea ka korerotia katoatia c matou uga korero o nga puia o tc ao, Ida kotahi rau ra pea nga nuipcpa tc rnutu ai. Ko tcuei, kati.