HE POWHIRI.

Puke ki Hikurangi, Issue 20, 15 December 1899, Page 2

HE POWHIRI.

Na Ngarauru.

Waitotara. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" tena koe, e Koro e te "Puke," mau e haere e kimi haere i nga Uri a enei Tipuna, ara a Turi raua ko toona Taina ko Kewa, i eke mai nei i runga ito raua Waka ia Aotea, koia i huaina ai te Ingoa o tenet Motu ko Aotearoa ara ko te-Ingoa o taua Waka, heoi tena, ko tenei e nga Iwi, e nga Hapu, e nga Uri o runga o tenei Waka, ara o Aotea. He powhiri atu tenei na matau, ara na enei Iwi na Ngarauru na Ngaati Pourua, kia tae a tinana mai koutou ki Papatupu Waitotara, a te 16 o nga ra o Hanueri tau 1900, kei konei to tafcau hui, ko nga take o tenei hui, koia e whai ake nei. Take 1 Kei taua ra ka whakina katoatia nga korero a nga Kauniatua o enei Iwi o runga o tenei Waka, mai ano Hawaiki tae noa mai ki tenei Motu. Take 2. Mehemea kite huihui katoa mai nga Hapu, nga Uri o runga o tenei Waka. me whaaki katoa nga korero aia Hapu aia Hapu, ahakoa pai ahakoa kino, kaore he ritenga. Take 3. Kaore e araia te korero ate taiigata e ahu ana ki runga ki tenei Waka, ahakoa pswhea e ai te whakatauki ko Aotea utanganui. Heoi ano nga Take ko tenei, haere mai hacre mai. Heoi ano. Na Te Huritau Harutara,. Na Karena Tawhitapou, Na Rakei NaWiremu Kauika, Na Kahukakanui-a-Manaia, Na Riwai Rimitiriu, Na Aropeta Tamumu., Na Te Ropiha Rangmaukori, Na Werahiko Taipuhi, Na Kapua Tautahi. Otira na enei Iwi katoa. Na Ngarauru me Ngaati Pourua.

Horowhenua. Tihema 2, 1899. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e hoa tena koe, te kai-whakahaere o to tatau taonga tae atu kite Iwi tiui katoa, i roto i nga manaakitanga' a te Ariki i fce waahi ngaro. Heoi nga kupu mo te ruihi. l±.n piki atu te rarangi mo nga kupu. E hoji utaina atu enei kupu itiiti nei kite Maunga na kia "Te Puke" hei kupu vhaiki maana ki nga mavae nunui o Aotearoa mete Waipounamu, mo tetahi aitua i pa _ki enei Kaumatua Eangatira me enei Euruhi tokorua ko nga Ingoa enei o aua Kaumatua, ko Raniera te Whata, mete Rangimairehau, nga Ingoa o nga Ruruhi nei, ko Matuakore tuahine o Meiha Keepa, me Makere te Rou, te Ruruhi a tetahi o nga Kaumatua nei, ant ate Rangimairehau. Koia ka timatatia ake. i te Taite te 30 o nga ra o Noema nei 1899, ko te riri nui a te Atua i taua ra, ara he Whatitiri he Uira, e kai ana nga tokowha nei i roto i to ratau Whare, ko tepaketanga iho ote Whatitiri haere tonu mai te_ Uira rokohanga mai e nga ringa o taua maia ra ko tetahi rakau he whiro e 20 putu i ko atu o te Whare, i rangona e nga tokowha nei ka pake taua rakau, puta abu ai tetahi o nga Ruruhi nei. e takoto ana tetahi taha o te rakau nei i raro, e kaiuga ana hoki taua rakau e te ahi, kauare te Ruruhi ara a Makere te Rou aue e ka wera tatau i te ahi, puta atu ai nga hoa e wera ana te rakau nei ka tineia taua ahi ka mate. Heoi ka mihi noa iho ki a ratau, ina hoki niei whawha kite Whare e kore rawa tetahi o ratau e rere ki waho, engari na te waiora ano. Heoi e taea te pewhea te riri a te Atua e ki ana nga kupu ote Waiata. Heoi e kore tenei mea e.taea te whakatupato, i te mea.ehara i te tangata. Heoi kia tau te- maanaki a 'le Matua i te waahi nga*o kite Etita, me .te taonga ote Motu katoa. Heoi ano. Maremare Reupena.

...-...- Putiki. ■ " -;• • . Wfaanganui. . He Whakahoki. ". . Kite Etita o te■■"Puke Ki Hikurangi," e hba utaina atu ena-kapu ruarua ki runga 1 to tatau Waka, he whakautu nakui te korero ate "WBatarangi'Tekft,'i whakahe uei mo taku'pahui i roto ite "Puke" korero ote ; hui ki Hiruharama, e-kaha snaau kite ki tuturn, he tika katoa- nga kupud-rdto i taku panui', kaatt feria, e ki ana koe heranga : tira au no te Parapara;- aey he- aha koe fce ki

ai he rangatira no Banana no Tawhitinui, a, no tenei Iwi no Ngaati Ruaka, mo to kupu i rite taku panui kite Mokamoka e tiraha ana te puku ki runga, e hoa kaore koe i te wha'karna ki "tenei kupu, i te tnea kei fee kite katoa iho nga tangata whai whakaaro me nga tangata Iwi ke i tae kite hui ki Kiruharama, i ta koiua panui ko Raihania, ara, ku a Waata pea na te ringa poto i tuhi, ko a etahi na te nnga roa, mo to whakahe mo taku kupu i ki nei mehemea i tukua kite Iwi kua,tau ko ta Aohau, he tika tonu taaku, te take he tokomaha i korero i taua hui me tuku a Waata me Takarangi ki raro, ara, i nga korerotanga a nga Iwi, mo to kupu i oma matau, kaore matau i oma, engari i ata haere, na te kite hoki i te ahua o koutou whakaaro kaore koutou i te titiro ki nga putake a te tangata, tuarua kaore koutou i te hiahia kia riro i ta etahi Hapu, no kona ka haere mai matau, kua kitea hoki e kore e kotahi te Iwi ahakoa pehea te whakatau a te Tiamana, kaore au i pena he pakaru naku i te Iwi, ko koe ke i tena ko ehea ena Iwi nunui e ki nei koe he kukume taaku kia tika na te ara o te Waka o Patoru, e ki ana koe e mahara ana au ko au te tangata nui ake i ena Iwi, e hoa taau korero e te tamariki, nau l ki i tenei kupu, a, maku e ki atu ae he tangata nui aa a he Hapu noku nga Iwi e ki nei koe, kia pohehe ai nga Iwi o te Motu nei pea i ki ai koe he Iwi nunui, kaati mo to kupu noku te haurangi haurangi kau mai a te Aohau, ara, te Mema, kei te he, no te mutunga ano ka haere mai to whanaunga kaua hei korero pohehe mo tetahi kei hiko te uira ki runga kia koe a pau ake au mea whakapaipai i te rnura, kaati tena, mo to ki he whakaunu na matau ki nga Hapu naana taua hui i oma mai ai matau, ara, te 13 Mema o te Komiti, e hoa kaore he Hapu nana tera hui, heoi ano te Hapu mete tangata nana taua hui ko te Tiupiri e ai kite panui, kaati mo Iwi e k. : nei koe mo Ngaati Ruaka mo Ngaati Kura mo Ngaati Uenuku me Ngaati Ruru me Ngaati Raugi, tokcwha anoo Ngaati Rangi i tae mai ki tana hui, ara, Tukaiora Te Aonui Te Waitere Kerei Korok.i, enei tokowha no Ngaati Rangi me Ngaati Uenuku me ki enei e koe he Iwi? kaore au i kite tangata o Ngaati Ruru i tae mai, ko Ngaati Ruaka i noho atu kite whakatau e ki nei koe, heoi ano ko korua ko Raihania ko katoa kua hoki ke mai ki Ranana mete Iharaira, kaati tena e hoa ko to tika tena ko to matau haerenga mai ko te 1H Mema, mehemea hoki i noho atu kua rereke, ara, kua penei. Te Aohau Neketini, 17. Wiita Hipango, 16. Takarangi Mete Kingi, 5. ["Ko etahi o te 1G no rungai te Roura Pakeha.] Kaati i mohio tonu matau ka penei te ahua o te pooti me tenei i runga ake nei, tirohia iho kaore he painga i te mea e kore koe te 16 e whakaae, a, e kore te 5 e whakae na ka pakaru ano tenei Ingoa a Whanganui, koia ka ata haere mai matau. Tuarua : Kua tnkua hoki ma ratau tokotoru e whiriwhiri ko wai o ratau, kaati tena. Mo to kupu me unu e inaua ko te Aohau ta maua kupu, he aha te take e unu ai, he tho koia ? e whakaae tonu nei koe he tika taua kupu, ina hoki to kupu e ki nei na titau i akiaki i runga i nga patai a te Komiti, kaati kei te mohio ano koe he tika, ka ki kau mai kia unuhia ; e hoa te pohehe i a koe. Kaore te Ture hoko a te Karauna i roto i nga take a Waata i whakatakoto ai, engari nga paraiweti nga Karnupene, na enei hoki i haere ai te patai a te Tiamana a (Wiremu Kiriwehi) Kaati me tono atu e koe ki a Wiremu maana e unu tana patai ara aua patai ana, kaua e whakahunahuna haere i nga mea kua korerotia, na te Tiamana anake aua patai kaore etahi Mema o te Komiti; kaua e ki pohehe na te tab a kia matau aua patai. Mo to kupu mo te Pire poto o tenei tau, katahi au ka mohio na Waata i hanga tena Pire poto, na reira ano i kore mana ai taua Ture, ina hoki ra e ki ana me mutu te t'mata hoko hou a te Karauna. Na, kei te timata tonu te mahi hoko a te Karauna, kaore ano au i rongo hui i tu ki hea ra hei Whakakotahitanga ma W'aata ki nga tangata o te TaiRawhiti; kia ahau kei te kotahi tonu kaua ena e homai hei mea whakaporearea i te ngakau o nga tangata kei pena me a koutou panui e ki nei na Whanganui a Waata i whakatu, te ata whakamarama ai na te Herekiekie me etahi o nga Hapu o Whanganui, kaua e buia a Whanganui katoa. E ki

ana koe ko te korero tenei a Waata me mutu te hoko a te Karauna, kaati he aha tena take nui i mahue ai i roto i ana putake i whakatakoto ai i te hui i Hiruharama. Mo to kupu e ki nei te kore oku e whakama mo te hui i karangatia nei e maua ko Nepia ki Prtiki, me to kupu he w'hakahawea ki te ra a Ngaati Hau, kei te he tenei au, kaore hoki au i te mohio hui a Ngaati Hau i panuitia, kotahi te hui i mohio ai au na te Tiupiri, kaati mehemea koi . ra, e hoa kanui toku pouri ne hanga ano kua matemate katoa nga Kaumatua o tera Hapu, i huna ai nga Ingoa i te panui a te Tiupiri, kaati kaore matau nei i whakama, kite tuhi i o matau Ingoa ki a matau panui mo ta matau hui, ehara i Le mea he penei, he tono atu i nga pooti o etahi, taku whakaaro ake, otira i rongo koe i tuku ate Aohau i a ia ki raro ia Ropata mete Heuneu, no te korenga e tau i a raua ko wai o raua hei tu, no reira ka whakahokia ano e te hui a te Aohau kia tu, no reira o hoa kaore oku whakama, kati mo to kupu eki nei, he mea nou kei pohehe te "Puke" me ona kai korero, he tika aku korero e panui nei, kei te ki tuturu au, he tika katoa aku korero i tuku ai kite panui, e hoa kaore koe ite whakama kite korero penei ite mea kei te mohio katoa nei nga tangata ki nga korero, e vvhakahorihoria nei e koe, he aha koe ie kaha ai ite hui ki Puiiki nei, kite whakahe i nga korero whakahe ate Kahu mo nga Take a Waata, i reira ano koe e pi ruru ana, tou tunga ake he patai porangi kia te Heuheu raua ko Ropata, na aua patai au ka tino mohiotia te tika o nga korero a te Kahu, kaati pea ete "Puke Ki Hikurangi" kei taumaha ou pakihiwi i te wahanga i enei mea tautohetohe. Na Erueti Taraua.

Taumarunui. Noema 19tb/11/99. Kia te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" E pa tena koe. me to Komiti whakahaere i to tatau taonga e whakaaroa nei e toku ngakau, me toku Iwi nui tonu ; ara i te kore e matauria o nga tikanga o "Te Puke Ki Hikurangi" e tae mai ai ki a matau i tenei waahi mamao ; koia te takare o toku ngakau mo tenei taonga kia kite tonu iho oku kanohi, ara kia whakaatungia mai e koe te tikanga ote korero e tika ai ta matau tuku reta atu kia koe, me to whakaatu mai hoki i te Poutapeta kia matau ai matau, me te utu hoki mo te Pepa i te tau kotahi, kia tere to whakaatu mai i nga tikanga, heoi kia orate Etita mete Komiti whakahaere o "Te Puke Ki Hikurangi" Ma te Atua ratau e tiaki. Heoi ano. Na te Raungaiti Te Pikikotuku. Mete iwi nui tonu. Kia Te Raungaiti Te Pikikotuku. Tena koe mete Iwi. He mea atu tenei kia koe, me titiro e koe i te wharangi whakamutunga, kai kona te whakamaramatanga mo nga tikanga katoa mo'te "Puke" ara, kai te Tauira Poto o nga Ture. "Te Puke Ki Hikurangi."

E ono marama ki Rarotonga. He mea tuhituhi mo te "Puke Ki Hikurangi" (Na Thomas Scholes.) Kai waho atu o konei, kai te takiwa ano o te Moana-nui-a-kiwa, etahi moutere kai raro nei i te mana o te Kawanatanga o Niu Tireni e kiia nei ko nga moutere o Rarotonga, (ki nga Pakeha, ko nga moutere a Kuki,) kaore au i te tuhituhi mo tenei, ara, mo nga Ingoa i tapangia ki enei moutere e te Pakeha kite tika o ta ratau tapanga, te he ranei, heoi taaku he whakaatu mete tumanako hoki he whakaako, he v/hakangabau hoki i nga kai korero o tenei pukapuka o taku noho o aku haeretanga me nga mea i kite au, i nga marama e ono i noho nei au, ki nga moutere o Rarotonga, he mea iti rawa nei nga moutere o Rarotonga ina titiro tatou kite Mapi ote Ao katoa, ina ka rere atu te Tima ki aua moutere ka ahu whakateraki, kai te 1,500 maero te tawhiti atu i Niu Tireni, kai te 10* whakatetonga o te tahatu o te ra, kai te pai te haere o nga Tima ki Rarotonga, ka rere atu nei i Akarana i nga wa katoa i whakaritea ai hei haerenga mo nga Tima, e whitu nga ra e rere ana te Tima ka u atu ki Rarotonga, ko te mea miharo ki au, ahakoa te haere tonu o nga Tima ki Rarotonga, ara, ko te kore mohio o te Iwi o tenei Koroni kite ahua o aua moutere atahua, e kiia nei ko nga Kaari aua moutere o te moana, no tenei

wa hoki i tukua atu e te Kawanatanga o Niu Tireni tetahi Apiha nai hei kai whaka haere mo aua moutere, ara, a (Kanara Katihana) hei whakarite tikanga ir waenganui i taua Iwi me nga kai whakahaere, otira tera te nuinga o nga kai korero o tenei e mea mai hei aha ma wai enei mea, ka whai ke nga wbakaaro ki ara atu Whenua kai' tawhiti noa atu, me to tatau noho ngoikore tonu kite kimi i te ahua o aga Whenua me nga Iwi e tata tonu nei ki a tatau. I te tuatahi me ki ake au ehara au i te tangata mohio kite tuhituhi korero, otira me ki penei au ki nga kai korero o te "Puke Ki Hikurangi" te take i hihiri ai tooku ngakau kite tuhituhi i tenei Pukapuka he whakaatu kia koutou kite Iwi Maori i te ahua o nga Maori o Rarotonga, mo tenei take hoki me muru e koutou nga he o taaku Pukapuka. I te tuatahi me whakaatu atu au i tetahi mea kaore pea i te m«rama i a koutou, hei muri iho ka haere taku korero, ko nga moutere o Rarotonga he moutere maha noa atu, ko Kapene Kuki te Pakeha tuatahi i tae ki reira i te tau 1777, no muri i a ia ka baere atu ano tetahi tangata ko Hoani Wiremu, he kai Kauwhau i te Rongopai ki taua Iwi, no runga hoki i te kaha o tona mahi kite whakaako i nga Maori "huri katoa mai ana ratau kite whakapono, ko,' 1 te mea nui o tenei tahuritauga o aua Maori ko to ratau noho 'tuturu i roto i te whakapono Karaitiana, i tino mahue atu hoki i a ratau nga mahi o te pouritangu, mo nga mahi o te mararnatanga, i tino kitea nuitia hoki e au te wehi kite Atua mete tu a Rangatira o tenei Iwi, ko nga Ingoa enei o nga tino motu o aua moutere, ko Rarotonga ko Mangaia Atitutak: me Atiu, kai te noho te nuinga o nga Maori ki Rarotonga, he moutere tenei e ahua nui ana nga Maunga, pai hoki mo te whakatipu kai, i uiua ko tenei Iwi he Iwi kai tangata i naianei he Karaitiana, kua whai hoki i nga tikanga Pakeha, otira ko nga wa anake e haere ana taua Iwi kite Karakia ka mau ai ratau i nga Kahu Pakeha, Me kaati i konei aku kupu whakamarama, me korero au i naianei i taku haerenga ki Rarotongo. I rere atu matau i Poneke ' runga i tetahi Kaipuke, i haere au kite matakitaki i nga moutere o Rarotonga, ko te haere a aku hoa he hokohoko taonga ki nga Maori, ara, ho whakawhitiwhiti i a ratau taonga mo nga taonga a nga Maori, kaore i roa matau e rere ana ka mahana haere hoki nga ra, a tae pai ana matau ki Rarotonga, ka svhakatata nei matau ki Rarotonga ka tino miharo rawa taku ngakau kite atahua o te takoto mai o taua motu, na ka tata atu matau ki uta ka tu mai i waho te Kaipuke, i u atu au i konei ka haere atu matau i waenganui l nga kohatu Korora (Coral) i nga waahi o te Whenua e tata ana kite moana he ahua roto, ko uta atu he pai te Whenua he maroke, ko etahi o nga Maunga tae rawa kite -1,000 wha mano putu te teitei mete tipungia e te rakau, i au i Poneke ka riro mai i au tetahi reta whakamohio ki tetahi Kai-whakamaori o Rarotonga, notemea he iti rawa tc mohio o nga Mao v i o reira kite reo Pakeha, a, i noho au kite Whare o tenei tangata i te wa e noho ana au i Rarotonga, he nui rawa te whakapai o taku ngakau mo te nui o tona aroha ki au ko te Ingoa o tona Whare ki nga Maori ko -•Hemaimi" e rite ana kite kupu nei Whare, ki nga Maori o Niu Tireni, ko tenei Whare he Whare nui rawa he mea mahi ano ki nga Kakaho o taua kainga, ko nga rau o runga i te Whare he rau Kokonaiti (Cocoanut,) na ko nga Pakitara he mea mahi haere ki nga Whariki hei arai i te hau, he rereke te Kanara whakamarama o te Whare, he mea mahi ki tetahi tu Nati o reira, e rite ana te ahua o tenei Nati kite Waranati, ka tuituia* etahi o enei Nati ki runga i te rakau katahi ka titia ki runga i te Whenua, ka tahuna to runga Nati, a, ka ka, haere nga Nati a pan noa, pai rawa hoki te marama o aua Nati, a ka taea noatia atu te korero tetahi pukapuka, ko te Puroo o te whare he mea mahi ki nga kohatu mao te takutai o Rarotonga, ko runga ake o nga kohatu ka wharikitia kite otaota, mo runga ake i nga otaota ko nga whariki tino papai atu o taua Iwi, he mea mahi na ratau i nga kiri rakau, ko nga urunga he mea mahi kite Aute, ara, ki nga tu Aute ano o reira, ko nga kahu rnoenga kaore e tino nui ana. he hiiti anake he kahu, he nui te wera i nga po, penei'ai ta matau moe i nga po, a, he nui rawa te pai ki a engari nga po tuatahi e tauhou ana au kaore e au ana taku moe, ka matika au ka haere ki waho, i a au e puta

atu ana.ki waho ka.oho i a .au etahi tu rango kino, ara, wero i te tangata, i riiea mai nga tangata kia au he tlno' Itp rawa tenei tu rango. ki nga Pakeha, kabie e tahuri ana ki nga Maori taua-tu rango, to ratau kainga' nono ko nga kainga o te PaSeh'a, kaore te tangata e.uiate i'te wero a taua rango, engari he nui te mamae. Ina ka kai nga tangata o Rarotonga kaore lie Naihi kaore be Paoka, i te tuatahi ka haria mai tetahi Ipu rakau he Ipu nui hpki, ko nga kai o roto he Ika he Kokonaiti be Taewa m~e era atu kai, otira e rite ana kite Tiu te ahua, katahi ka homai he rau whanui no tetahi rakau e tipu ana i tenei Whenua, hei Pureti tenei ma tena ma tena o matau, na ka kai matau, a, ngata noa to mata'u hiahia, i te tuatahi ina kai nga tauhou he ahua rereke nga kai, engari kia waia kua pai, ko_nga wai iim i tewue kai ana ko te wai o to Kokonaiti tetahi wai inu pai hoki, ka mutu ta matau kai Ika. Taewa ka kawea mai he hua rakau, lis hanga imharo ki au te huhua mete pai o niri hua rakau o tenei Whenua atahua. ka nmtu te kai i nga hua rakau ka kawea mai u '„':•. Waina hei inu ma matau, ko tenei Waina In- mca main na nga Maori o Rarotonga, ia malM'.i <-iau Waina ana, ka raahia mai e T-t-..hi Wshine he..Tik« nui ma matau, neke ::in n-n i te warn inihi te roa o tenei Tika, ka kai pakupaku nei te tangata tuatahi ka tukua ki tetahi tangata na ka tukua atu hoki e tenei ki tetahi, a. pau noa matau, a, pau noa hoki to Tika, o kiia ana ko te kai Paipatanga tenei o te ttangi-mariotauga, ka mutu te kai Pai pa ko te wa korero waiata hoki, a, hetau ;ino tenei Iwi ki a ratau waiata, kaati ko te aim;: tenei o nga kainga o tenei Iwi i nga wa katoa. me ki ake ano au i konei, he Iwi tu a i te wa e kai ana, engari kaoi'-: tenei hvi e mohio kite whakawhaiti i ngi tncnga o nga kai, ko nga mea i mahuc ka ma.kaia ki waho. Te Kuini o Rarotonga. i tae atu an kia kite i te Kuini o Rarotojiif;.. i! kiia nei ko Makea Ariki; i tae au ki \Vhare'iK' Wiiare pai hoki ki katoa i !.g:i ni.'a a te L'akeha, i Lino kite au i te pai o't'.im'i Wah'me: i tona arohi nui; me km a matau.'anga. mete nui hoki o tona Vvhak:ipono; ko ona tau kite whakaaro ake ka • 10. ;ih:!.koa kua moe taane ia kaore tahi ana tamariki, engari ka nui ana tamariki whan' r ..ii. Ka rongo a Kuini Makea i a au tetahi mlhiii! whakauhua, ka tonoa mai au kia haere atu au ki tu whakaahua i a ia me nga tangata o tona Whare. na oti ana i a au ; no mn'ri i tenei ka rongo ia i aim atu au i Nui Tiivui, no kone: ka. tonoa mai au kia haerc atu mete Kai-whakamaori, ka taejitu au ; te mea tuatahi i uingia mai e te Kuini mo i.c alma o nga Maori o Niu Tireni, ara i mea mai ia korcro mai ki a au mo nga_ Maori o Niu Tireni, a maku koe e manaaki i a koe e noho ana, i konei; a ka korero atu hoki au, ka mea, mai ano ia ki a au, he rite ranei te ahua o nga Maori ki nga Kanaka? Ka utua atu e an e ahua rite ana te ahua ; a he ahua rite hoki te reo, he in aha atu ano hoki a matau korero mo te Maori. I tetaki'rangi i.muri mai i tonei i hacre maua ko taku. Rangatira kite matakitaki i tetahi tikanga whakamiharo a tenei Iwi, ara he 'pananga i tetahi tangata mo tana patunga i t;ina Wahine, na ka haere atu maua ko taku hoa i runga Paki, a tae noa kite kainga hei whakahaerenga. i taua tikanga, ka tae atu maua ka noho maua, engari kaore i roa maua e noho ana, ka puta mai he Wahine i roto.i tetahi o nga Whare, whakapaipai rawa, ka mea mai taku hoa ki a au koina hine i patua nei, na ka mahi taua Wahine i nga mahi a taua Iwi: ka tarapeke nga wae,wae ka papaki nga ringaringa ka pukana nga kanohi, otira : he hanga whakamiharo kite matakitaki atu ki taua Wahine, na ka haere ■atu ona whanaunga ki tona taha, ka tae atu hoki c rna nga Katipa.- Na, Wa aha atu te Iwi ra ki ,te \Vhare e nohoia ana e te taane, kua hainenetia neiia.e te Iwi.me nga tangata whai-mana, kaore i roa .ka puta mai te tane, isa, ka tae atu nga Katipa ka hopungia, ka kawengia ia ki runga : i tetahi o nga Waka, hei kawe i a ia ki tetahi. o nga. Motu ; ka noho ia i runga i tena Motu, ma runga rano ; i tonaata noho ka wbakahokia ai ia ki tana 'Walhne. E kiia. ana he v.- ; hju nui"tenei ki taua Iwi.; i te mea ka hpki : nga ; whakaaro o ,te tangata ra ki tona kainga, me ona rhana.unga; kaore e kore tona aroha nui me tona hiahia.kia hoki atu ia. E kiia ana ina

hoki atu nga tangata i whuia peneitia, kore rawa'.o ratau' hiahia kia' whiua tharuatia ano ratau,'engari ka'a'tanoho. I kite a'noau i ta ratau whiu rdo nga tangata tahae, ka arahin : a haeretia te tahgata tahae i ihua, 6te Iwi; ina waenganaio nga Whare ote ,Pa, mete patu : haert'tetahi Taramu"nui mete whakatangitangi ano i a ratau Koauau. Ka arahina tana' tangata; ka' herengia ki tetahi rakau, ha ka tuhangia ka tawaitia, otira ka whakapaua a ratau mahi whakaiti i taua tangata, na kawaiho i kona here ai. Otira ka tae kite wa hei tiikunga ka tukua ano, mehemeahe ntii tona 'hara tahae; ka whiua peneitia aid nga 'ra'inaha; ka rnutu nga whiu i a ia ka uru ano ia ki roto i te Iwi.'" Kite mate tetahi'o nga tangata ka whakahaerengia ano nga tikanga mo nga Aitua, ko te tinana ka kakahuugia ki nga kahu whakapaipai, ko te Kawhena he mea tarai mai no tetahi rakau puku, ara, ka kawea ka nehungia. : Ko nga Wahine o tenei Iwi nga Kai-mahi, ara, e mahi ana ite nuinga onga mahi, otira he mahi mama noaiho i ternea kaore he ritenga kia mahi tenei Iwi, e ki ana ratau ko te I\latua o runga rawa kai te whakawhiwhi ia ratau ki nga mea katoa, he Ika kai te moana kai te tukua mai e te Whenua ona hua, niehemea ka tahuri matau' kite mahi be aha te painga kia matau, kaore he painga o te moni kia matau. Kite haere he'tangata ki reira ka manaakitia e ratau, engari kaua e tahuri kite tak'ahi i a ratau tikanga, kaua hoki nga korero parau, i au i reira ka tae mai tetahi Kaipuke no Akarana, he hokohoko taonga ki taua Iwi, na i mau ia i taua Iwi e mahi ana i tetahi mahi kino ki ta ratau titiro iho, no konei kore rawa taua Iwi e whakaae kia hoko ia i tetahi mea i reira, a, hacre noa ia, no muri tata ka tae mai ano he Kaipuke hokohoko, riro katoa ona taonga i taua Pvvi, a, ki ana hoki tona Kaipuke i nga taonga o reira. K ono marama e noho ana au i enei moutere, ka hoki mai au, he nui nga taonga i homai e taua hvi ki au, mehomea i riro katoa mai i au tera e ki- tetahi Kaipuke iti, ahakoa te pai onga kai o nga hua rakau me era atu kai o tenei Whenua, kaore e kore te hoki o nga whakaaro ki nga kai kua waia te tangata i tona Tamarikitanga ake ano, mete hiaiiia kia hoki ki toona hvi, ko te ora o nga mea o reira he ra kotahi, whatia mai he puawai o taua Whenua ka terete memenge i rotoi toringa, ko te ora onga tangata o tenei Whenua kaore e rite kite ora roa o nga tangata o Niu Tireni, ahakoa te pai o taua Iwi me o ratau Moutere, ki toku whakaaro iho pai ke atu te noho ki Niu Tireni.

Kauangaroa. "Tihcma 5/12/99. Kite Ktita o te "Puke Ki Hikurangi"_ c hoa tena koe i raro i te atawhai a te Ariki tohu tangata, me on Komiti whinwhiri i tena taonga o to tatau motu, kaati kia ora koe me ton Whare katoa. E hoae te "Puke" kia pai koe kite tuku atu i enei kupu ruarua e whai ake nei, hei matakitaki ma nga Iwi o te ao e tango ana i a te "Puke," hei whakautu mo te 'panui a. te Wh'atarangi Teku, o te "Tiupiri" liama OG, i te wharangi nama 9, e hoa e te Whatarangi Teka kia rongo mai o taringa nunui, kaore au i te whakahawea i te hui ki Hiruharama, kaati mepatai atu au kia koe, he mea • tika koia kite tare kite pakaru te Komiti whiriwhivi. ka kaha te Tiainana kite whakatau i te Keehi? tuarua hemea tika koia ki a koe te hao tangata mai o nga Iwi nei kia pootitia korua hei Mema mo°Whanganui ake? kaore koe i te whakama ki o kupu o te hui ki Hiruharama, tae noa mai kite hui i Putiki,' e hoa katahi au ka mohio ebara ta korua tikanga i te mea hei kimi i te ora mo tatau mo te Iwi Maori, engari e kawe Rangatira ta korua. tetahi kai te puhaehae korua kia Takarangi Mete Kiingi, e hoa e te Whatarangi Teka, mo to kupu e ki ana koe heoi ano te mea i rangona e koe konga puta o taku ihii, e whakahoki ana i nga >vhai-korero a te Iwi hie te Tiamana, e hoa mo te aha ahau kia utu i nga whai-kbrero, i te mea i timata ano to aruaru i au i te ra tuatahi o takorero ta'e noa kite tuarua o nga ra, tae atu hob kite inutunga, : heoi e hoa kua mohio noa atu au ki o korua whakaaro ko totama ko Raihania,'heoi e kore au e pena me korua e hgakau repo, ka patai atu ano au kia koe, ' mehemea e mohio' ana koe ki

tenei reo kite taitara? kei te whea reo, kei te reo Pakeha, kei tereo Mangumangu kei te reo Tainatnana kei te reo Kariki kei te reo Kotarani kei te Inia kei te reo i-taria No-, teiiiea heoi ano te tangata; i nui'nga reo kei te Kete whakairoko Paora Apotoro, hsoi'ka--ore'i te ngaro- i a art nga reo a- Paora Te Apotoro, Itaati mo tetahi o kupu, e -whakakiki ana koe kia te "Puke" kia penei rue ta koutou "Tiupiri" kia kauaka hei tukua nga panui a nga tangata, kai kitea peange o koutou whakaaro e nga Iwi o te ao he rorirori, e hoa kite riri koe ki ahau e riri ra-. Hei konei aa okioki ai. Na Pepe Horn,. Tiamana o Ngawainki.

■ Muhunoa, Ohau. ■ ■ Tihema 8, 1899. He whakamahara atu tenei naku kia koutoti e oku vrkanaanga katoa o Hauraki, ara nga tangata i tonoa nei e au he Nupepa kia tukua ma koutou i runga i te ritenga kore utn mo te Nupepa kotabi e rua ranei o "Te Puke Ki Hikurangi; ote Tinpiri; ote Pipiwharauroa" a i runga i te mahara o to Tumnaki me nga Kai-whakahaere o "Te Puke Ki Hikurangi" kia tino kite koutou kia tino'inohio ki nga painga me nga kinonga o tatau taonga, no reira ka tukua tonutia a°"Te Puke Ki Hikurangi" ki a koutou, i tiniata mai i to 10 o nga ra o Hurae 1899 tae noa mai kite nei ra, heoi kaore ano ahau i kite i tetahi i etahi Ingoa ranei o koutou i roto i aua Nupepa Maori nei e tuku mai ana i nga korero o tena'takiwa o tatau, i etahi atu tikanga ranei e ora ai tatau telwi Maori, no reira ka whakamutua e au te rere atu a nga Nupepa Maori nei kia koutou a te 81 o nga ra o Tihema 1899. Ehara ite mea ko au te Rangatira o nga Nupepa nei, a i whai mahi ranei au ki roto, kaore, kore rawa atu, heoi ano te \vaahi i whai paauga ai ahau ko te kite iho i nga korero o te ao katoa nei, e kore hoki taku whakamutu i ty tuku atu i to Nupopa kia koutou e whai mana, mehemea ka tukua mai e koutou tetahi tekau hereni ki nga Etita o a tatau Nupepa mo te tau kotahi, a ka re re tonu te Nupepa kia koutou, kite kore koutou tetahi ranei o koutou <j tuku mai ite tekau hereni, katahi ka wiiai mana taku tutaki i etahi Nupepa ma koutou, ara i runga ano i te tikanga o taku tononga kia tukua h;.' Nupepa kia koutou i te 7 o nga ra o Hurae MM, ma koutou e titiro i tu Nama 11 o "Te Puke Ki Hikurangi" Wharangi i, mete "Tiupiri" No 60, Wharangi 6. °Koia enci o koutou Ingoa i tukua ai e au ki aua Nupepa. Ko liinuva te Moananui, ote Paeroa. " Haora Tupaea. " Rihitofco Mataia. " Haora Tareranui. " Watene TaiwhaKaea. " Tukukino te Waara. " Tumate-ki-tua Paaka. " Teaoturoa Kiuiwe Roera. Ko Pepene Paeroa. Tetemu. " Mere Teretiu. " Puhata. " Wi Hare. Akarana Pohitapeta. Heoi e oku whanaunga no koutou nei nga' Ingoa e mau iho i runga iti ake nei me etahi atu hold, kua kite koutou i te momonatauga ite hirokitanga- o tatau taonga. Ko tenei tukua mai o koutou whakaaro me o koutou hiahia kia panuitia e o tatau Nupepa Maori, kaore he utu ; kei kona ano kei roto i nga Nupepa nga whakamaramatanga mo nga ritenga katoa. Na to koutou whanaunga Henare Roera t© Abo Karamu.-