TE WHAWHAI A TE INGARIHI, ME TE POA.

Puke ki Hikurangi, Issue 18, 15 November 1899, Page 7

TE WHAWHAI A TE INGARIHI, ME TE POA.

No te Mane te 80 o nga ra o Oketopa i tae mai ai nga waea e whakaatu mai ana i te Whawhai kite takiwa o Reiri-mete te tino Pa Whawhai o te Ingarihi i Netera, no te

matenga o nga Poa ki Kereniko me era atu mafcenga kua panuitia ake e "Te Puke Ki Hikarangi". Otira me whakamarama ake i konei. Ko tenei.lwi ko te Poa nui atu te whakahawea ki nga Hoia o Ingarangi, te take ko te matenga o nga Hoia o Ingarangi i mua ia ratau, mete ah.ua o te Whawhai a te Ingarihi i nga t.au kua bori ake, ara, te te haere ropu o nga Hoia o Ingarangi, he kai na te mataa, he mahara no ratau ko taua tu Whawhai ano a te Ingaihi kai te mau tonu, no reira i kai-ka ai ratau kite kokiri ki nga takiwa me nga Pa o te Ingarihi, kaati no to ratau kitenga ka mate ratau i runga i te kai-ka, katahi ratau ka tahuri kite huihui i o ratau Hoia, kia tokomaha ai hei raupatu i te Whenua o Neitera, ka kite hoki te kai-whakahaere o te Ingarihi i tcnei ahua 0 te Poa, ka tahuri hc>ki kite whakawhaiti 1 ana Hoia e noho marara nei i mua, ki te Pa o Reiri-mete, haunga hoki nga mano e ono e noho nei hei pupuri 1 etahi Pa o te Ingarihi e tata nei kite takutai. No te Rafcapu te 29 o nga ra o Oketopa ka tukua e te Ingarihi kia rere ki runga tetahi o nga Puruna Whawhai, me nga tangata ano hei matakitaki i te mahi a te Poa, notemea kua whakatata-haere mai nga Poa kite Pa i taua wa, me ce whakatu i a ratau Purepo ki nga takiwa pai hei pupuhitanga mai kite Pa ; no te mohiofcanga o nga Hoia o rofco i te Pa ki nga takiwa e nohoia ana e te Poa : ka puta te whakahau a Ta Hori Waiti kia haere atu nga Hoia kite Whawhai ki nga Poa kua whakatata rawa mai kite Pa. No te po tonu o te Ratapu, ka puta tekupu a te Tianara o te Ingarihi; kia kokiri atu tetahi Ropu Hoia, ki etahi Hiwi kai te taha whaka-te-hauauru o te Pa o Reiri-mete, hei aukati atu i nga Hoia o te Poa; hei whakawatea hoki i tona takiwa, kaati ko te Ropu Hoia o Ingarangi tenei i Aitua. I haere atu ratau tae noa ki nga Hiwi, kaore noa ratau kia kite i te hoa-riri; heoi ka titaha haere ratau i te taha o te Hiwi, horongia ana ratau me nga Miuru to haere i nga Purepo, e te Kohatu no runga i te Hiwi, he maa whakahoro iho na nga Poa: ka cho nga Miuru e to nei i nga Purepo, pu teretere, me nga koneke kawe haere i nga mataa mo nga pu; ka kawhakina aua raweke a te Ropu Hoia nei, riro atu ana; ko te Rangatira whakahaere o teuei Ropu ko Rewhetenana Kanara F. Karatona ; ka noho ratau i runga Hiwi i taua pome te mataara ano, mete whakapai nohanga hoki mo ratau., no te atatu o te Mane, te 30 o nga ra; ka Whawhisi mai nga Poa kite Ropu nei, kua kore hoki he huarahi mo ratau kite Pa, notemea kua kokiri mai nga Poa i muri i a ratau, heoi ka Whawhai nga Hoia o te Ingarihi i te atatu tae noa ki ce 3, o nga haora o te ahiahi ka pau a ratau mataa : no konei ka Whakariterite racau kite hoa-riri, a, ka riro hoki ratau hei herehere ma nga Poa; he mate "nui tenei kite Ingarihi. (Oiira he Aitua ano no tenei mea no te Whawhai.) Ko te tokomaha o nga Hoia i riro herehere, e 42 nga Apiha ; otira hui atu ki nga Hoia 1,500 . katoa ratau. Kua mauria atu ratau kite Pa . o Pitoria, te tino Pa nui o te hoa-riri; ko nga whakaatu mai mo ratau kai te pai ratau mete ahua pai hoki o te mahi a nga Poa ki a ratau. No te rongonga o Ta Hori Waiti te Tianara whakahaere o te Ingarihi i te takiwa o Neitera : ka mea ia kore rawa he he o nga Apiha o nga Hoia ranei i mau herehere nei, engari nona ke teh& mo te tukunga i a ratau kia haere ki reira. Ko te -whakaaro tenei a nga Nupepa o Ingarangi mo taua Aitua. Kai te mea nga Kai-whakahaere Hoia o Ingarungi, te take i mate ai aua Hoia i pohehe te haere a nga Hoia i te po, kaore ratau i haere tika kite waahi i whakaritea, engari i kotiti ke ratau. Kai te mea ano tetahi Nupepa, he mea whakawai nga Hoia o te Ingarihi e te Poa Kia ahu 'whaka-te-rawhiti o te Pa; me to ratau hoki haere, katahi ka whakarere-ketia e ratau te tu o a ratau Hoia, ara, ka huri ohorera ratau ka uru ratau ki waenganui o te nuinga o nga Hoia o Ingarangi mete Ropu iriro herehere nei i a ratau, ara i nga Poa. No te mane te 80 onga ra o Oketopa, e rua nga ropu o nga Hoia o te Ingarihi i kokiri kite taha whakararo o te Pa o Reiri-me-te, he kakari ki nga Poa kua noho nei ki reira, ia ratau e kakari ana ka tae ake ki Reiri-mete tetahi ropu Heramana me a ratau Purepo teretere, nui rawa te mihi o nga Hoia kite pai o te mahi a aua Heramana, ara. te tika o

ta ratau maka i nga mots>a papa ki waenganui tonu o te hoa riri, tekau matoru nga Purepo a te Poa i mate i te Ingarihi i tenei whawhai kaati, e rima nga haora e whawhai ana nga Hoia o te Ingarihi ka hoki ratou ki roto i to ratou Pa, ko nga whakaatu mai neke atu i te 800 rau nga Poa i mate, otira he maha hoki nga Hoia o te Ingarihi i hinga. Te whawhai kite P«mu o Tatama, e tata nei kite Pa o Peheta, kua tae mai nga whakaatu o te whawhai ki Peheta, i te Taite te 2 o jiga ra o tenei marama, ko te whakaatu mai he whawhai nui, i haere atu te kokiri ate Ingarihi e ahu ana kite takiwa o Peheta he Pa tenei no te Poa kai te whakahauauru o Reiri-mste, i te mea kua tata atu ratau kite tahi Paamu (ko te Paamu o Tatana,) ka kite ake ratau i tetahi ropu Hoia o nga Poa i te Parae he waahi pai hoki, na ka kokiri atu te Ingarihi kite hoa riri, ka timata hcki te mahi o nga Pu, na ko ta te Ingarihi hiahia he whakatata kite hoa riri, engari i a ratau e kokiri atu ana ka tinihangangia ano ratou e te hoa riri kite whakairi ite haki ma, engari no muri iho ka waiputia mai te Ingarihi e ratau, kua tata atu nei hoki te Ingarihi kia ratau, katahi hoki ka pukuriri nga Hoia o te Ingarihi ki taua tu rnahi kohuru a te Poa, ko te nuinga. o nga Hoia o te Ingarihi he Kotarani, ara, no te ropu o Katana Hairana he ropu toa no Kotarani, ko te tino take i kaha ai te riri o tenei ropu hoia ko te rua csnei o nga tinihangatanga ia ratau kite haki ma, e kiia ana kaha rawa te kokiri o nga Hoia nei, i na hoki neke atu i te 800 rau nga Poa. i mate i tenei whawhai, kotahi rau to te Ingarihi i mate.