Papawai Hune 11/6/98.

Puke ki Hikurangi, Issue 10, 5 July 1898, Page 2

Papawai Hune 11/6/98.

Ka Tuwhera Te Whare I Te 10 a. m. Mangakahia:— Ka mea, no te Tau 1890, ka haina nga tangata kite kirihipi, note hui i Ngapuhi, ka whakamaramatia e ia aua tikanga, e kore rawa au e whakaae kite korero a Heke e ki nei, kaore e taea tenei tikanga, ko au e ki ana, ka taea, titiro koutou kite roa o tenei takiwa i mahia ai teneimabi, na reira aui whakatuturu ai i to tatau tika ki runga kito tatau Tiriti, i runga hoki i te mana o te Ture 71, whakapumau i to tatau tika, etabi Iwi e mahi ana i tetahi ture mo ratau kaore e taea e ratau te mahi i te kore Tiriti i waenganui ia ratau, e ki ana a Kawana Paracne, kaore he motu i penei me,Nui Tireni, i honiai neih2 Tiiiti, he mea nui rawa tenei i runga i nga Iwi o te ao, nga Whenua Baupatu, me nga Whenua i hokoa noa tanga e nga Pakeha, kai te takoto noaiho ena.Whenua. I te haerenga o Tawhiao ki Ingarangi, ka whakatakototia e ia tona Pitihaua kite aroaro o te Whare i Ingarangi, a tenei ano te kape o taua Pitihana, otira i takahiano tatau i te Tiriti, engari kaore tatau e mohio ana he Tiriti, na konei tatau i kuare ai, kaati inaia nei e takoto marama ana i o tatau aroaro, otira i tino takahi te Pakeha i te Tiriti, no te mea, e noho mohio tonu ana ratau kite Tiriti, na ratau nei hoki i mahi mai, ko tatau e kore e tau te he, i runga i te mea ko tatau matua anake e mohio ana ki taua Tiriti, na e te Iwi, e kore tatau e whiwhi ki tenei oranga, raehemea kaore a Tawhiao hei hura i enei tikanga, ko te Pire, he mea hou rawa, ko te Tiriti, he mea Tawhito, tera ano nga kai pupuri o te Tiriti, kai Ingarangi, tera ano au e whakamarama i nga kai pupuri kai Ingarangi, no te tau 1847 ka mahia tetahi Kamupene, ko Wairaweke, he mea kia riro i a ia tenei motu. Heoi ano. Wi Pere:— Patai. Kia Mangakahia. .Mo to kupu whakapae. 1-l\ Mangakahia: — Ka unahia e au taua kupu aku, tokotoru nga tangata e tu ana i Ingarangi, i Aerana, i Kotarani, ko Boore Tonore, i au e tu nei i runga i te mana o Ingarangi, he mea nui, he mea kaha rawa kia whai tonu koutou i nga tikanga o te "Tiriti 0 Waitangi." ko Anatama tetahi, ko Takuta Porana tetahi, ko nga tangata tenei kaore rawa i whakaae ki nga Whawhai, me nga mora i nga Whenua o te Iwi Maori, na, i te rongonga o Pihopa Herewini kaore e tae ana ki Ingarangi nga tikanga e murua nei nga Iwi Maori o Nui Tirenij ka tukuna e ia ki Ingarangi te Bipoata mo aua mahi katoa a te Kawanatanga, katahi ka tukua mai he Patai kite Kawanatanga o Nui Tireni, mehemea he tika aua mahi kino kua mahia nei ki Nui Tireni, a kahore i whakautua e te Kawanatanga, heoi, ka ki a Pihopa Kerewini, he mea pai rawa kia tapatapahia ia e tona hoa e Kawana Kerei, i korero ano tetahi tangata Bangatira o Nukatara, he mea riui, he mea pai rawa te "Tiriti 0 Waitangi." a kia kaua rawa hei takatakahia taua Tiriti. [Kai te Tiupiri te wa&hi mo konei.] Kaati, me titiro e tatan ko tenei whiriwhiringa, kore rawa he Maori i uru ki roto, na ratau anake i whiriwhiri he tikanga i waenganui i nga Iwi e rui, Pakeha, Maori, i runga i te "Tiriti 0 Waitangi." i runga i te whakanumautanga, ko te Kuini ki tetahi taha, ko Maori ki tetahi taha, no te tau 1867, katahi ano ka oti te Ture whakauru Maori, hei Mema mo to Paremata, no te tau 1866, 1367, ka timata te rereke o nga tikanga i waenganui ia tatau, i timata mai i aua tau te Tiota Temana, te Tiota JKamana, no kona i timata mai ai te uru o nga tangata 10 ki roto

i te Karaati, kaati he mea tika kia ata titiro tatau kienei tikanga, i na hoki, kua kite tatau, kua timata te hualri i nga Karaati inaianei, ka korero an mo tenei, ka pakaru te Tiriti me te Kotahitanga, kua whakarerea e tatau, mcheruea iki a Kawana Paraone, kaua hei whakarerea te Tiriti e nga Iwi Maori, i ki ai au, kua pakaru te Tiriti-i te<Poari, me titiro ia na e koutou, e rua ene> mea, ko te Tiriti, met« Poari, tae raw a mai te Tiriti, kua kore he tunga mona, kua riro ke i te Poari, kai whea he tunga mo tenei Kotahitanga e kinei koutou, ka tu ano tenei Kotahitanga, kua pakeketia tatau ki roto i nga mahi a te Pakeha, heoi, kaore he ora i puta mai kia tatau, na reira, taku kupu kia tatau, kia mau te pupuri i te Kotahitanga. Heoi auo. Paratene Ngata:— Patai. Kia Mangakahia. Mehemea e pewhea ana to whakaaro mo te Pire a te Kiingi e takoto mai ra i roto i te Paremata. Mangakahia:— Te Kiingi te Timuaki, e Inoi atu ana au kia koe, kia unuhia mai to Pire ki waho o te Pareinata> ahakoa kore koe e whakaae mai, ka tu tonu taku Inoi i tenei marae, tenei tetahi pukapuka \?hakahaere i nga tikanga o nga Whenua o Turanga he rereke ano. Heoi ano. Nui rawatu taku kaha, taku whakaae kia mahi a Wi Pere i tenei Pire, kia puta hei painga mo nga Whenua e takoto ana i raro i te Mokete mete nama mo enei tu Whenua, anake e pai ai tenei Pire mo era atu Whenua e takoto pai nei i roto i o tatau ringaringa, kaore he painga o tenei Pire, he tino oti atu kite mate ki taku whakaaro, me waiho ko te kir.hipi e tuku kite Kuini hei whakatikatika mo tenei Pire, katahi ka marama taku haere mai ki konei, he whakatakoto i nga tikanga ma koutou, ka mutu, ka whakaatu ai aui taku kupu, ka mutu au ki roto ki tenei mahi, te Kirihipi o te Whakakotahitanga, kei konei nga whakaaturanga o tenei mahi, kaati i tenei, he nui nga kupu kua ngaro i au, i te kaha o taku pouri, i runga i taku kite, i taku rongo hoki ki nga Eangatira o te Marae, kua rereke te whakahaere i o te Kotahitanga tikanga, ko tenei, riro } zc i nga take hou hei korero ma tenei Whare, ko tdna tikanga ia, kia oti nga tikanga e whakahaere ai mote Kotahitanga ite tuatahi, katahi ano ka whakauru i nga take hou, tetahi kupu mote kupu ate tiamana, tuatahi, i tuku Motini ia kia haere te Kotahitanga ki Waikato, heoi kaore te Kotahitanga e whakaae. Nama 4. Kaore a Ngapuhi i whakaae ki tenei "Tidti ' na te Waka Nene i ki atu kaore i tika, na tatau ano i tono tenei "i'iriti" kia kawea mai kia tatau i runga i tatau pukapuka tono, kaati ka hoki te Kawana ki runga i te Manuao ka mania ko te Tiriti tuaro i, koia tenei. Nama 5. No te 6 onga ra o Pepuere ka haere mai te Kawana ki uta ka panuitia ko te Tiriti tuatoru, i nui te whawhai mo tenei kupu mo te mana a i tono a te Manene kia haere mai kite whakaatu i tetahi kupu e hoki iho ana i te mana te taenga mai i runga i te Manuao ka uia me kore ia e mohio ki tetahi kupu Maori e hoki iho ana i te mana, ka tirohia e te Manene, kaore he kupu ke atu no te mea he Mea ke ano te Rangatira he mea ke ano te mana, koia i tuturu tonu ai te noho o taua kupu o te Mana, i roto i te "Tiriti," mete Rangatiratanga, tenei matauranga e korero nei te tangata i te "Tiriti i naianei na nga hui i tu kite Waipatu i whakaako, kaati heoi ano ta te tangata e mohio ana kite korero ko te "Tiriti noaiho o Waitangi" e hara i te mea e mohio ana ia kite whakahaerenga o nga take o nga tikanga o roto i te "Tiriti" e puta ai he ora kite Iwi Maori, e tuturu ana taku mohio na nga hui i tu ki te Waipatu i korero peaei ai te tangata; ko te korero a nga tangata, e Tiorero anai te waahi kotahi anake, he mohio tanga kaore e te Iwi e korero ana au inga pukapuka whai • mana mo tenei tikanga, ko Wairau te tuatahi onga pakanga, ko te Pakeha i he, mo te whawhai kia Ngapuhi e wha nga take i tupu ai te whawhai mo te motunga ote ringa ote wahine i te naihi ate Pakeha, te rua mo te tarewatanga 'i tetahi Maori, tuatoru ko te Haki a Maiki, tuawha mo nga Haika, e £5 pauna mo te Haika kotahi, i mua i te takiwa e tango ana nga* Maori i te moni, tangohia ana e te Pakeha nga moni hei utu Haika, koia te take onga raruraru i puta ai kia Nga-

puhi, ko enei tikanga e tautoko katoa am tika o te Iwi Maori i roto i te "Tiriti O tangi," no te tau 1858 ka whakatutu Kiingi, ko t3Ui tikanga e tautoko katoa i i te "Tiriti 0 Waifcangi, kuaobinoai tenei tikanga i maa, tae noa mai.ki te 1389 koia te tikanga o te Kotahitanga ehi i te mea he pokunoa tenet tikanga.

Papawai. Hune 10th 1898. Te huihuinga o te Iwi ote Taihauaura te Morere kite whiriwhiri ita rat nei whiriwhiringa ko Kipa Te Whatanui Tiamana. Tiamana:— Ka whakatuwheratia te Whare. Heoiano. Takararangi:— Ka tono kia tu a Rangiheuea kite kora Heoi ano. Rangiheuea:— Te kupu a Ngati Raukawa *ki au kiaka e whakaaetia te Poari, a,- kia kaua hole tahuri kite whakatikatika ite Pire nei. Heoi ano. Taraua Maruinaru:— I haina katoa nga tangata o Rangitikei te «Pire nei kia whakakorea a-tu, e pera ai ana hoki laku kupu kia kaua tatau e taht atu kite whakatikatika mo tenei Pire. Heoi ano. Eruera Te Kahu:— E tono atu ana ki nga Honore Mema k unuhia raai ta korua kupu e ki nei kia kai z tahuri atu kite whakatikatika mo ten Pire. Heoi ano. Te Mana 0 Tawhaki:— Ka panui au i nga pukapuka i haina nga tangata o te Tai-Hauauru katoa, e taut ko ana au i te kupu a tetahi o nga Hono Mema e ki nei kia unuhia mai e Rangiheui ma, ta r*ua kupu e ki nei kia kaua e tahn atu kite whakatikatika i tenei Pire. Hanea Kawan Kaore aku whakatikatika mo te Pire m ano taku whakatikatika ko te kati ii hoko. Vh E tono ana au kia unuhia te Ripoata a i Heuheu. Heuhei Ko ts vliea Ripoata aku e kiia nei ki unuhia, h;\, kei waho nei ano hoki tat Ripoata, ko taku whiriwhiri ake mo tea Pire, heoi ano te mea pai he tuhi Pitihac atu kite Paremafca, kotahi tonu te mea tenei Pire e whakaae ana tatau ko te Rahi aaa'.ce, i o tatau Ingoa ki rare, ka mutu. Mohi Te Atahikoii Ko taku whakatiKatikanga o mua ake nt mo te Pire a te Pirimia nei ka unuhia kato tanga e au ki waho, mehemea i penci te nu rama o te whakatakototanga mai e kore an au e whakatikatika. Niniwa Heremai Ka unuhia e au taku whakatikatikan" mo te Pire a te Pirimia nei ko tetahi oak kupu i te mea kua rite katoa ta tatau kup kia tirotirohia tetahi kupu poto ka tuku at kite whre, mo mahi i naianei. Hamiora, .Mangakahii E me i ake ana au mehemea M te nukubi to tatau nohoanga mo muri i te tina me hoi mai ano tatau ki konei i mnri ote tina. Whatanui Tiamana, ka nukuhia ta Whai mo muri i te tina.

Papavai. Huiie 14th 189S Te Whatanui Tiamana ka tuwhera te Wto re i te 2 p in. Tiamaui Ea tu kite panui i te pukapuka whakata a Waikato katoa mete Tai-Eauauru, te mi tonga o tona Panui ka tn ko te Heu Heu. Hen Hei He inoi atn taku kite Tiamana meheme ara atu tetahi take kei runga i te teepu m ata waiho te pukapuka i panuitia mai na m muri, kia marama ai taku menemana tetai kia whai taima ai hei ata whiriwhiring ka m tenei Kunanga. HonoreMemi Taku kupu hanga tetahi kupu poto, mehf mea kite oti, kia terete tcku Atu kite Pari mata o te Koroni'. . Kangiheuei Ko aku tangata e whakaaro ana au in runga mo te kupu a te Heu Heu i ki ai, me

hemai aa aitau kai kon9i me pooti afca hel lm myi\ But wYiriwhiri i ngi kupa nn te whik* :\?)?>':> i.?i i n<P kapi i kitsa ai *e-tmel Hiihcrngi. 1. Mohi. -5L Hen Hen. 3. Rawhiti. 4. Taraua. 5. Eraera Te Kahu. 6. Herepete. 7. Baniera. Pa&hitia ana ete Whatanui Tiamana ka tahi ka neKehia te Whare, kia hoki mai a te Heu Heu ms ona hoa i ffe whiriwhiri i ta ratau kupu. Herepete Rapihana. E tautoko ana au i te kupu a te Heu Heu e ki nei mehemea ana ano tetahi r etahi take ke atu kai runga i te teepu, me waiho ake te pukapuka i panuitia mai na mo muri, tetahi kaore i tika ma tatau anake e whakatikatika taua pukapuka ara nga take a te Rawhiti i whakatakoto mai nei engari me fcuku atu ano ki tera o tatau whare. Ka tuwhera ano te Whare. Heu Heu. Kua oti te mahi a te Komiti whiriwhiri i kowhiria nei e koutou, oti ake, e toru nga Ripoata, ko nga kupu katoa kai rofco kotahi tonu te putake, ahakoa te noho wehewehe, tangike ranei onga kupu kotahi tonu rate putake. Whatanui Tiamana. Ka tu kite panui i nga Ripoata. 1. Space. 2. Space. 8. Space. Whatanui Tiamana, ka nekehia te whare mo muri i te karakia.