HAERENGA Kl TAUPO.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 2, Issue 39, 20 June 1850, Page 3

HAERENGA Kl TAUPO.

I Akarana. [He roanga no tera kua taia] Maeho 17. —Kua mahi noa ake To Haupapa ite atatu kite kohi iaia ki roto ki tetahi o aku hate, kiki tonu kite kiri, ano, he kiri ake nona. Kua homai e ia letabi atu mea, he heitiki ; whakakekoa ake nga kanohi o tana mea, ano c titiro ke ana. E heia ana enei tu mea ; e paingia putia ana cnei e nga tangata Maori. Ahakoa kihai i nui tera mea ki toku whakaaro, ho met nui kite tangata nana i tuku mui ki an, Noho tonu mniia, no tc mea, he ratipu ; i nga walii e mutu mai ai nga tangata te kurakia, ka huihui tonu ki o inaua teneti. He mea ano ka arumia atu nga tamariki e Tc Haupapa, otiia, c penei ana me te ngaro, ka mui mai ano. Kahore kau he mea e malitie i a ratou ; ekore te ringa e kori kori, ka tirohia, ka waiho nga meat uiga katoa ate Pakeha hei korero mo ratou. Kua kakahu to mao boa a Korakora i tetahi tarau hoia, mea tawhito nci, he mea bono tetahi walii o tana tarau kite mea ahua ke, kei nga turi iu'i te mutunga o ana tarau, ho mea tapahi hoki, ko nga kopu o nga wae lie mea kohi ki tc tokena mangu herehere rawa i raro iho ote turi pona. Koia ano, turuturua ana. I lei konei au ka tuku ki roto ki tenei korero taku tuhituhinga i tera hacrensa mai oku me kore ranci e ahuiroka etahi. I tuliia aua korero ki Ohinemutu. " I te ata o te 15 o Akuhatn, araia ana e te tu ; ka ivliakatika atu i Te Ngae, ka nhu ki Ohinemutu ; ciwa maero o tenei nra, he tint n"a wai koropiipu o taua wain. " E pai ana te ara, e awhio haere ana i roto ite rahurahu i te parepare ote roto. Ka haere, a, waru noa nga macro ka tac atu ki tc waikoropupu tuatahi. To rerenga ake o tenei wai ki runga, kotahi putu, ka rero atu i reira ki roto ki tetahi kopua i te papakohatu ; he wai mahana kei taua kopua hei kaukaura- . nga. Tac kau atu ki taua wai ka poke a Karapepa (a Te Haupapa) ki roto, kaukau ai. " lie whmariki kau te niata o te whenua, me nga tatataha o tenei roto. Ua kcria ho pokapoka i roto'i tc onetea i te taha o taua roto, ka pupil ake te wai wera; a, i roto i clahi o nga poka he wai matao rawa. " Ka haere ntu i konei kiJtahi maero, ka taka ki Ohinemutu. He malm nga wai wera i niiiliue kite taha maui ; e put a ake ana te

mamalia ki runga mo lie kapua, liaere m:ii le haunga o te wlianariki. Karangatii ana initou etc rangatira o te pa, tukua ana lie riwai, lie kumara ma maun, wliakaritca ana lie whare mo mnua ake, wliakauraliia ana lie whare mo a man a tangata. " Ho pa nui pea lenei i mua ai, lie pa maroro ; lie tini noa ilio te whakapakoko o nga. pou o te pa, he nui lioki te whakiiro ki nga tini whare puni o taua pi. Na to porang' oku ki te-liaere, te tango ai aliau i tc aliua o enei wliakapakoko, o enei wliakairo. " He wa wai wera kau a roto o te pa ; lie walii mataku *pu tera kite tangnta, kiano i taunga noa ki nga tini poka wai wera o ia walii, o ia walii, i roto i nga nolioanga tangata. " He mea keri e nga tangata o taua walii etalii poka i te 'papa koliatu i ko atu i nga wai koropupu ; keria haeretia ana lie awaawa liei rerenga mo aua wai ki roto ki nga poka i te papakohatu, ko reira katoa nga tangata o taua pa kaukau ai. Erua tekau ma iwi nga kotiro i t taua e am i roto i aua liopua e kau ana, lioro lie nha, ko tc kiri knu ; ko nga riwai, me nga kai i tuknn ki tetalii liopua wai lioropupu i pahaki tata atu i a ratou e kaukau ana. " Ko n*a mate e pa ana ki nga tangata Maori o era atu kainga ekore e kitea i kouci, na tc mea, e kaukau tonu ana nga tangata ki nga liopua wai wera. Hore he tatanga o tc kelin, o te kutu ki to maua whare i noho ai, humarie ana to mao moenga i reira. " Ko a maua kai i tukua ki nga wai wera « konei, kalioro lie liaunga i te kainga ai; ko te piro wlianariki ia o te mamalia epongere ana, nui atu. " Aliakoa, ekorc te tini o te taru e kitea ki reira, e ngaua ana te tokomalia e te puku.— Ko te tamahine o te Rangatira o tc pa i liacrere tonu kite kawe wai, ki le wliakau alii mo maua, i kainga kinotia e te puku ; e man aim taua taru i te kaki. He kotiro a'aaluia ia, ua kata, ka ma mai nga nilio, lie humarie kc nno (aim. Eko, e Marie! me he mea, • wlianau mai koe i nga tau crua tekau ka pahurc, aue I kua ngau ke on niho kite kikokiko tangata —kua pan ra nei koe te kai e tetalii koroke wliakaaro kino, a, ko ou niliopapai kua wailio e ia liei liei mo tona kaki!" Maelie 18. — No tc ata tu ka liaere atu msua i tenei kainga mamalia ; ka liaere i runga i te raorao, pupu ake ana te wai wera i te talia o maua Ka aim whaka-Tau-po, ko to ara atu, lie ngaherehere,—lie puke raliurahu, —he otaota papaku. I te Imerenja i tc talia o nga maunga o Horaliora ka kite ntu i uialii rakau ka hinga whakarere i te liau, toatu ana ki nga awaawa i raro atu o to tunga. Ka haerc ka pouri, ka tuku ki raro ki tc talia o tetalii awa, kiliai i roa, ka paranoia. I te haerenga i tenei ra, evvlia nga lianji tawhito i kitea, ewha nga koliatu i whakaturia ki reira hei tohu i te walii i patua ai, i kainga ai nga wahine tokoivlia i whakaraua mai e te taua. Pouri ana te ngakau i tc tirohanga atu ki era mea. Ko tetalii walii ia o te wliakaaro i mama, no te mea wjiili mai ki tenei wlicnna te inarauiataiiga o te Pai; —no te mea hoki,kua tahia nga kapua o te ponritanga, a, kua aim ke te wliakaaro o te hunga i pai ki nga mea kuare a naiiiata. Ka waiho tenei hel whakahari i te ngakau o nga tini Pakeha wliakaaro tika ; ae ra nate Atiia nui itono mai nga tangata o Ingarangi hei hiki ake i nga tangata Maori i roto i te purorbhu o te he, o te mate ; a, ahahoa lie hunga ke na ratou tera main pai i tango, hari katoa te nuinga o te Pakeha, no te mea hoki, i aim mai i Ingarangi te niarama i ahuri ai te hunga kuare kite pono. Na te Atua i rere mai ai te Mihenere ki enei molu nana i tono kite kauwhau i te aroha mete pono, kite hunga noho i te " atarangi ole ma te"—te hunga malii i te he. Ko tenei, a whakarihariha ana nga tangata Maori o enei wa ki nga mea pouri o mua. I nga whenua katoa i nga wa katoa o tc ao, e liaere tahi ana te kuaretanga raua ko te kino. K tika aua kia waiho tenei hei whakakoa i te ngakau—te takinga mai o tenei whenua nioniona, —whenua rangatira, —i te pouritanga o te mate. Maelie i9.—Ko te ara i tenei ra i ma runga i te tarutant parukuri, he raorao, ko nga taha o koiiti», lie rarangi maunga. E warn iy.i

haora i haerc ai, ka tae matou ki Waimahana; he kainga nohiuohi tenci, kei to awa o Waikaio ; kua kiica e matou te awa rirc o Wnikato ito 10a ote haerenga mai. He tini nga wni niahana o enei wahi, c kaukau ana nga tangata i aua wai. I p.mgia matou ete matao i nutri iho o te kaukatinga i nga wai o Rotorun, na tc liau o tana ra i mca ake ni ctnhi, "1L wcro ete Tonga, wero tonu kite kiri." Ko te mea tern i matnku ai, te whokamntnutauria ai nga wai mahann o enei wahi, Ku-> kahorc ke he kai, oliia, na tetahi o nga tai puptthi n;;a parera etorn, kainga ake e matou, ora akc, takoto touti akc kite nioe. Maclit! 20.—Whakawhiti ana i Waikato i tc wakn, tc whanui o te awa i tenei wahieono tckau iari. l'iki ana matt a i te mniinga o tera tali a, no te ekengn, ka haere i tc ara pai, (he turutaru te otaota o taua wahi) a, tae noa ki tetahi kainga i runga i tc pukepuke i te taha ote nga'here. Ron noa matou i konci, i te tohenga ki tetahi poaka. Whakatika rawa ake ka titkiia m<i te po.tkn, he knrarchc nut —e warn nga herein i tititn ni; e rim* nga tupeka i hoatu ki telahi tangata o rcira, mo te kawenga ki Tatirapaki, no te tacnga ki reira, ka tahuna roroatia kite haiigi, a, matt nna tc ha'ki te walia itc kainga itc matu, I te haerenga i te muri-awatea, ka tae ki tetahi pa mahue. He kainga mii; kurtipopo nna nga whare, e tupuria ami a runga e te politic, me era atti rakau totoro. Heoi ra ano te mea ora i kitea'.ki tana wahi he knia, no tc kitcnga i a ia, ka mnhara .te ngakati ki nga wa kua torcngi noa akc ki tc po. Kilini i roa tc haerenga i tenei ra, ka rokohinn c tc jiouri, Maehe 21. Ka haere i runga i nga mania rahurahui nsa tattmata, inga wahi tapore, ti.taka noa ki Tiitiikamonna ite ana tea ano. IVru nna te rangi i tc kapua pouri, tnktia ana tc kai nti ato paroro, " Me he puna e utiihm nna." Kihai te roto n Taupo i kilea ntii.— Whakaputa kail a Tongariro i roto i te puro ■ rohti, otira, kihai i ata kilea situ c tniiwlnirc 1 ana hoki te ptikohu ki tenei mniinga tiipiinn. Ko tetahi tenci o nga mea i haerea mai ni, he matakitaki i Tongnriro ; otira, ekorc c taca tc tat nri. kia ata tirohia, c porangi una hoki ki tc 11acre.

Ile kainga kino, he kainga parti a Tatakatnoana ; otiia, i ntawhui nga tangata o taua wahi, homai ana he kai ma matott. No tc mnongn, ka hacrc i runga i tc mania tarn, i runga i nga wahi lioio i te ua, e tnkoto hacrc ana te pungapunga. Itoa uoa tc haerenga ka tae kite parepare o tetahi awa, c hururu hacrc ana te wai ite koliattt, a, heke whakarere atu ana i te pari kohatu, he arawhata rakau te nra ki tcra taha. Okiokj ana maua i konci, moc tonit ilio ki nga wliare toctoeo rcira, he mcahangapea hei nohomga mo te httnga hacrc. Ka tutaki maua i kouei ki tetahi lira tangata Maori i whakutika talii inai matou i Akarana ; c arahi ake ana ratoti i nga hoiho crua ki Taupo. Ano te tuoi mete ahua kino o aua kuri, otiia, c taca kna tcaha itc roa, mc te kino ntc ara. I whakawhiti taua hunga nrahi hoiho i runga atn o te arawhata, e tartirernrc noa ana taua ara i nga putauga hau katoa. Mache 2!2. —Whiti ana i te arawhata, pingorcngore ana ite takahanga, hararit ana i nga wai i runga i tc papa kohatu, i lion ana ki raro riro ; mc he mea, i hikoi krl ka taka whakcrere ki nga hopua i raro ntu |

o te pari. Ewaru nga niaero mania tarn ka lae ntu ki m;a puke rnhurnhu. Wnea ana nga wao i te pikinga i te hckenga, kapai nnc pea te haorc penei ki eti.hi tangata. Te hekenga i tetahi maimgn paripari, ka tatu atu kite arawhata i riin.a itc nwa ; engari lenci ite mea i inaliuc ki muri. Ima runga matoLi i tc papa kohntn o tc awa, piki ana i te mnuiiga, titi tonu ct .hi walii o tenei mannga. Ka haere i runga i te r.ihurahu i te motu ng.ihere, t.-ie raiva atu ki Arowhcna i tc ahiahi, he hiakai ke, he ngengc kc ano tana. Ka nui te kino o nga tangata o tenei walii, he mii te npo, katahi ano matta kakite i tc kaipnnu. Kihai malou i karangurangatia ki tenei kainna, me tc rnu atu o tc iivi, otira, nolio pnkn ana ratou, hacrc puku atu ana matou. Kotahi korokc nanakia o reira i tango i te mercngi i roto i te paraikete. whakaaria ana kia maua, kamea ia, kia rua whiri tnpeka hei ntu— lcra ke, I whaka. ria mai he kaka rnr.Ua, ctoru tara i karan;atia mo t-iua manu, no to whakaaringa aMi o nga tnpeka erjnia mete paipa, iiopu tonu am c tc koroke apo, nana te in.inn. I mea o matou tangata Maori, e whakama ana raton ki

nga malii tutua o nga tnngatn o tcnei walii, ! whakarihariha ki. Ae ra, lie mea tika kia ! whakamii. no te mea, he kainga huuwareara- ' wa a Arowliena. i Roa noa to tohenga, ka riro mai lie poaka ■ i a matou ; he nui noa atu nga utu i karanga- ■ tia e tana hunga, na maim i tino whakahoki. ■ iho. Hokoa ana tetahi kctcpititi mo tc whiri tnpcka, ko runjjn o taua kete lie mea papai, ; ko raro iho, he nipa kikino, piran nei. fiacre ana mana ki le moc, whakarihariha pu ana ki ■ nga ware o tcnei kainga. Machc 24.—N0 te mea he Ratapu tcnei, : noho tomt ki " Te kainga o te he." j Kaliore lie pai i kitea i nja tangata o tenet , kainga, haerc mai te apo, haere mai te parn. i Haere mai ana tetahi kuia kite taha o taku i whare tipaki ai i te keha i roto i tetahi knri. 'J'akolo ana.tc matuao te tana i roto i te uru- , nia (nga liiiruhnrn o te kuri) ka uniihia tana | kuia, no ka mail noa aua mnia, patu kau ; a t ki'ana maiknkii paru. Kkorc ianei e w," ..i»a- , rihariha ki tenei tn kekeriianga—le p.iiungn i purulii ote kniao Arowliena? Ara i titiro atu, . i titiro atu, a, me ake ruaki i taua malii tipar ki, ka oma atu an ki ivaho hacrere ni. I taku r haerenga, ka an'i mai tetahi tangata Maori, ka mea tana inngatn —kite kaliore mana e tango i , ana ivaka hci hoe atu ki tetahi racnga, ekore , maun e tae waive atu ki Maiui'.'atautari, no te i mea, he ara awhio, a, he iigenge kc ano tana , tia haerea te ara atu i kouei. i I mea inao kia haere kite titiro itc ivaka, i ka mea taua tangata kia kotahi herein mo te ■ arahanga ki tatalii, kihai mma i whikaae'ki tenei. Ka mea a mana tangata—kite mea'ka [ ran.a waki ka hohoro te tae atu ki Maiui"a- . luutari. Koanoi le taiitohctohcnga, ka wha- ! kaae taua tnng.ua ki la mana utu —ngahuru i nga herein', n-aliiiiii hoki nga tupeka. Kihai tenei korero mo nga waka i oti waive, e wliai kaae ana inao, e nekehia nna e tcra, e whakaI ac ana, e nekehia ana, a, hoha noa i tc toto- ' hotanga. ; Ile ahiahi ka pa It un ;itepo ka tutu te pneliu i te hau i te n>, taiangi ana te whatitiri, rapa ana te uir >. He kainga whatitiri a Inia, otira, ka'iore an i kite i rougo ranei i te pera ki reira, mohoa e noho nei. " Papa te whaiitiri i runga te rangi—lie kapua, he kapua, hekehekc iho I runga o Hvhia, tohi te nira, Ivapa te uira, ko ana hau, ki hau —o"—Tipn tapa — ku i. Pnta ana te ua ki a mana ; te aiinga also o ' te r i he paki, whakatika ana i Arowliena. Te taenga kite awa, eke .ma ki ngi ivaka i eriia, makari ake nei; kihai i ivliai haorn ka u kite tauranga. Ka " kapek 'pe niai tiparera," hui atu, hui ntu, kite ra nhiuaina ai, keke kau ana ki to tanui mana. Kihai i anga am ki tc pupnhi e ivh.ii kai ana hoki. No tc pekengi mai i ngti waka ka haere i tetihi ; ra p.ii ki Mauiiiatautari ; kotahi tckau macro le roa o te ara o tenei wahi ; he repo nno to taua ' ara, kotahi mea nui, i pupuke ake te wai i te unn:ia ote ua. Ko te tangata Maori haere mai i Taupe, i an. c haere ana ki Akar.ma, i mea mana uliau e pikau atu i tma repo. Pahekeheke tonu te takere o taua re]io, ko an i runga i nga pukoliiui o tr.ua tangata ; to nga kauirae te wai. Ka tingia an e te mataku i taku kitcuga i te haerenga ake o te wai ; to nga tttri pona, haere ake to nga hope, haere ake to nga rei, haere'ake to nga kakt j kata ana taku hoa a II ki an, ehtia ka torengi mana ko taku kai ivahaki te wai; otiia, ivhiti marire ana. Mini mai eke ana a II ki te pukohiwi o te tangata ra, a kata ana aliau _ ki ana tokotoko roioa e to haere ana i roto i. te wai; ko taku utu tera mo taua katanga k au. Puta pu o mana, ko te mea tera i tara ni mana kite haere, tae noa ake mao ki Maungnlautaii ka tae ake a mao tangata. I nui te atawhai o nga tangata o tenei wahi, tae kau atu ka tatu ki a mana tc kete mea niaoa, he poaka, he kuinara, he riwai, i tahuna nia nga tangata ake o te kainga; otiia, kaliore he ringa i totoro kite kete mea maoa, a mutii noa ta mana kai.