NGA TAKE WHENUA MAORI

Toa Takitini, Issue 3, 1 September 1931, Page 33

NGA TAKE WHENUA MAORI

He takiwa tenei kei te nui rawa te wkakaeke i nga korero me nga makara mo te wkakanokonoko i nga toenga wkenua e toe mai ana kite Maori. Ko etaki roke me etaki tangata kei te main i nga toenga wkenna i koki mai kia rat on i roto i nga main nui kite ui ui kite wkakakaeretia e nga roia, e nga kai wkakakaere, a, ka wkiwki tika etaki, ka waimarie etaki i te kakama, i te korero waikanga noake, me era atu akua e tino mokiotia ana i roto i enei ra, na te mokio nei ki te takakuri i nga korero, ka mate etaki. Otira kua ata mokiotia era tu momo o te wkakakaere me ona kua, a na kona pea i takatu tonu ai te tangata kia terete wkakaotiotia mai o nga tikanga kua takoto marama i te ture kia wkakaritea nga “kapenekeikana” kua oti nei te wkiriwkiri e te ture nga tika o Te Iwi Maori mo runga i nga wkenua i riro ke i roto i nga roke o nga wkenua i riro i te kawanatanga nga wkenua i murua ketia. Koia enei ko te akua o aua wkenua:— (a) Wkenua i murua ketia eTe Kawanatanga. (k) Wkenua i riro ke ki roto i nga roke wkenua i kokoa ki Te Kawanatanga. (c) Wkenua ke kupu oati i waiko kia wkakakokia ki Te Maori. Ko etaki atu akua wkenua e taka iko ana ki raro i tenei wakanga makara ko nga wkenua kei te takoto to-nui tonu e wkakaarotia nei inaianei kia kua mai ke painga i roto i nga ra o te taake, o te reiti me era atu akua o te wkakaputa takoka kite Kawanatanga. Otira ko te mea e wkaia ake ana ko te roa rawa o nga wkakatutukitanga i etaki o aua wkakataunga kia puta lie makara ma Te Kawanatanga. Titiro iko taton kite keeki o Aorangi. Te roa o tena waaki e takoto ke ana. Kua oti te wkakatau e te kooti, tae no ki (e wkakakeakeatanga, otira ko te moni “kapenekeikana” a Te Kawanatanga kaore taki ano ke wkakaotinga, Tetaki o nga tangata tuataki na ana te pitikana ko Horomona Te Rongoparae, kua mate. Ko Ikaia Hutana tetaki na ana te pitikana, engari tenei kei te ora ano, otira kua mate tenei ko nga tamariki, ko nga mokopuna a te iwi nei kua tini, tini noa iko. Te wkakaaro nui kei roto i a rat on me era atu o nga kapu i wkaipaanga nei ki tenei poraka, i te

wkakawkiwkianga nei a Te Kooti Wkenua Maori, kia kai ratou i te hua o tenei mahinga nui, Kaati, awhea tutuki ai tera whakaritenga eTe Kawanatanga. Na nga korero whakanokonoko wkenua mete kaha 0 etaki iwi kite kuku, a, mete awkina koki a T© Minita Maori i a ratou kite wkakakaka i era akuatanga. Otira kei te titiro iko ki tenei akuatanga, mete patai iko “He aha ra hoki i taea ai te whakapau he moni ki runga era makaratanga, a ko nga mea kua takoto kangai te wkakatau a Te Kooti kia wkakaritea, ka kiia e Te Kawanatanga kaore taki he moni, E tika ana hoki kia kiia tenei wkakaritenga, he moni © whakapaua kei awkina wkakanokonoko, notemea kei te takatu katoa te kunga e wkai paanga ana ki taua wkakatau kite wkakamaki i tona paku wkenua i riro he nei, a ko nga wkaka~ tau a nga Kooti W kenua Maori kua oti, kua marama koki r kaati kaore taki ano he tohu wkakakokoro, wkakatutuki ranei 1 aua maharatanga “kapenekeikana.” Hepi te mea e rangona ana, kua tukua he moni kei awkina i etahi atu iwi kaore taki nei ratou i te wkanga moni “utu nama” mai a Te Kawanatanga kia ratou. Kei te rangona ake kei te wkakakaeretia tetaki moni kei tone ki tenei paremata e tu nei kia whakaputaina kei wkakapau kite Iwi Maori mo runga i te maki wkakanokonoko wkenua, kaati kaore rawa i te marama te tuku pera atu a Te Kawanatanga, a, ka waiko i nga mea e rite ana kia utua. kia takoto nama ana. Kaua koki tatou e wareware kite nui o nga moni i wkakapaua a te tangata mo te tirokanga i aua keeki tino ua ua. E wkia mano pauna i pau mo te wkakakaeretanga i aua keeki, a ka koki mai ara ka kitea nei te tika o nga Maori. Kaati, no enei ra kua kiia kaore he moni a Te Kawanatanga, engari hei te Avkakapau moni kei wkakanokonoko, kei awkina i nga mea kaore pea te Kawanatanga i te noko nama, ka tino mama te tuku awkina, E tino tika ana kia kaka te awkina a Te Kawanatanga i Te Iwi Maori, engari mo muri pea te awkina, ko nga nama e wkakarite i te tuatahi, ma reira e marama ai te titiro atu e kei te wkanui te ngakau aroka mete ngakau awkina. Ko tenei alma inaianei kei te penei te titiro atu, kei te tukua ketia nga moni me nga makara awkina ki wakike. ? wkakapau nei ia i tona kaka ki roto o nga iwi o te motu, he kakakaukau na ana kia terete takoto kangai o nga take paanga o tena tangata kotaki, wkanau ranei, hapu ranei iwi ranei, kia taea ai te wkakakokoro i nga mahi wkakanokonoko, i nga maki “akuwkenua” hei wkakatupu hua ki runga i nga wkenua maori e kua-kore nei i roto i enei ra. Ma te moni ka taea ai. Otira ite mano, mano atu kuaraki koniki tanga o tenei mea o te moni, koia ka whakapau nei ia me ana apiha katoa o Te Tari Tukutuku Moni kite wkakakaere i etaki huarahi e taea ai te arai atu i nga, huarahi e moumou ai te

paunga moni, kia takoto ai nga wkakakaere me nga wkakfl,pautanga moni ki etahi, te tiaki pai (kauponu) i te moni, te noho tuturu kite maki, na reira ka puta tenei kupu ate poai kou nei a Tipoki-te-Rito “KIWITEKO.”