RATOU

Toa Takitini, Issue 3, 1 September 1931, Page 37

RATOU

NaE.T.K. Eaton! Tokotoru rat on lie hiinga ririki rawa engari e tino mohiotia aim i nga waahi katoa, a, kaore hold e paingia ete tangata-—he tino hoa riri no te tangata Ko Waeroa, ko Puruhi, ko Itango, o ratou ingoa. He ngau kino ta Waeroa pera ano me ta Pnruhi ngau engari he koi atu taana. Whakaatu ai ia i a ia; ko taana whakaatu ko taana waiata, ko taana pao. Ko te wa e kokiri ai ia hei te po, kia moe te tangata. Ka liohoni ana ia kaore e arikarika te mamae. Hei te pakinga a te tangata papaki noa ki takiwa ; ka rere, ka waiata; ko te rangi o taana waiata ko whakakaitoa. Ko te tino kainga o Waeroa he ngahere, he roto, he pokere, he wai pirau. E ki ana te Pakeha ko te ngau a te Waeroa te take o nga mate e kiia nei he malaria. I ncra tan tuatahi i mahid ai te awakeri ki Panama i matemate nga tangata i te

malaria ite nui ote roto ki tera waaki. No te tapuketanga i nga roto, no te ringikanga ki te kinu karakini kataki ano ka mutu te matemate o te tangata, ka ngaro koki te waeroa. Kaore ke malaria o Niu Tireni. Ko ta Puruni ngau i te tangata ke ngan kokuru kaore koki aana pao kei wkakaatu pera me ta Waeroa. Akakoa pai te moenga, Kaiapoi nga paraikete, ruwka ranei te tangata ka tuwkanatia ia e Puruki, e kore e reka taana moe, ka kurikuri tonn ite po roa. Ma te ongaonga noa o nga waewae kukua o Puruki e rere ai te moe. I te mea kaore ano kia tu ke pikopa Maori ka rongo au ki a Apirana Jsgata e ki ana ko te tangata tika kei pikopa mo te Iwi Maori lie tangata kua konia ete puruki. Kei te mokio a Apirana ki te kokoni ate puruki i ona kopikopikotanga i o tatou marae kukua. I rongo ano au ki tetaki tangata nui, ka mutu and te mea e moe ai te tangata i nga wkare puruki ko te kiri, ka ongaonga— rere te moe ki tawkiti titiro mai ai. Hae ai au ki nga tangata kaore' nei e rongo kite kikini a Puruki. Akakoa pewkea te. ngau ate puruki, kei te takaokeoke au nei kei te ngongoro ia o ratou iku. He tu tangata ano pea—no Ngati-Mamoe. E rua nga take i nui ai te puruki ote wkare: Tuataki ke uni no te kuri, ke tata ranei, kite wkare; tuarua, ke paru no te wkare, ke kore e takia, ke kore e koroia. Kaore ano ke waiata a taua nei a te Maori mo a taua nei puruki engari te Pakeka. No te kitenga o Ropata Purana i te puruki e piki ana i runga o te potae o tetaki wakine atakua ka puta i a ia enei kupu : Ye ugly, creeping blasted wonner, Detested, skunn’d by saunt an’ sinner, How daur ye set your fit upon her Sae fine a lady! Gae somewhere else, and seek, your dinner On some poor body. E koe, e te ngarara ngokingoki, ’poko-kokua, I kinongia nei e te tangata pai, e te tangata kara, Ton toa ra kite piri ki a Ho wakine tino atakua! Haere he waaki ke rapu tina ai man Ki te tinana e tika ana. Ka mutu ano te pai o Puruki ke kore e wkiriwkiri i te tangata—-lie rite katoa ki a ia -tama,tamakine ranei; kai-ki ika, mema paremata ranei; pupurikana, pikopa, ranei. Kaore koki aana wkakakawea ki te kiroki, ki te ruruki, kite porongarara, ki te wareke reka katoa ki a ia. . ® kiia ana ete pakeka ke puruki te kai-titaritari ite mate kino nei i te puponika. Kaati ake pea i konei nga kupu mo Puruki me kuri tatou i naianei ki tona wkanaunga tata ki a Miki Range. I wkanau mai a Range i roto o te paru taoruoru ; ko tona

puiaki he haunga, ko tona oranga he piro, ko taana kai he pirau. Ahakoa i hea te tangata kei reira ia e hongi ana; he waha-reka kite huka; he tikotiko ite kai, he whakapam i nga matapihi. He aha te mea weriweri atu. i a Range? He mea iti rawa a Range engari ko ia te matapuna o te mate; he kai titaritari ia no nga purapura o nga mate kino—ote piwi taipo, ote mate kohi me era atu mate. Ina taana titaritari ite mate. E tan ana ia ki runga ki nga mea piro, ki nga mea pirau, a hei tona rerenga ka tau ki runga o nga kai a te tangata—o te huka, o te paraoa, o te miiti, o te koura mara, me era atu kai, na ka paru ana kai i ona waewae. Hei te horomanga a te tangata i aua kai ka horomia ano hoki te kino i pania ra e nga waewae o Range, ka heke kite kopu ote tangata hei purapura mo te mate. He tika e kore nga tangata katoa e horo ana i ce tiamu a Rango i pani ai e mate engari ko etahi e pangia © te mate pera ano hoki me nga tangata i honea nei ite pakanga. He tino kauwhau tenei na nga rata. Eki ana a tatou tamariki i haere nei kite whawhai, koinei tetahi mate nui o ratou i Ihipa i Karipori, he nui no te rango. Tu ana te kai popoke ana te rango, pango tonu. Ina pania te paraoa kite tiamu kia tere tonu te whawhao i te paraoa ki roto ote waha kite kore ka kapi katoa te paraoa Ite rango, ka rite tonu hoki kite tiamu. A, ahakoa hohoro te panga i te kai ki roto o te waha kaore te rango e rarua, ka uru ia ki roto o te waha hoia a horomia atu hoki, nawai ra ka taunga noaiho te hoia kite kai rango, a, ite mate kai ka reka noaiho. Heoi ano pea na te puku maitai tonu i te puku hoia i kore ai e mate, otira mate iho. He tikanga he te waiho i nga kowhao o nga whare pakupaku kia tuwhera ana, i nga mea pirau kia toha noa. Ko te tikanga pai me taupoki nga kowhao me tanu nga mea pirau. Ahakoa ra hoki kore te tangata e pangia e te mate engari he mea weriweri rawa te kai i te tiamu a Rango i pani ai. He hunga ririki rawa a Waeroa, a Puruhi, a Rango, engari he take mai ratou no te mate no te kinohe hoa-riri no te tangata. Mo Ratou pea te whakatauki a Ngati-Porou, e mea nei, ‘‘He iti mapihi pounamu.” I kawea e tetahi tangata taana hoiho kite tepara tu ai, i te kore rango e muimui mai ana i te tepara ka miharo' ia ka whakamihi, katahi te tangata o te tepara ka ki, “E, he rango tonu, nui atu, engari ina tata nei i tangi ai te pere tina o te papara-kauta, i rongo nga rango i te pere kaati kua riro katoa ratou kei te papara-kauta kei t© tina, akuanei kia mutu te kai ka hold mai ano ki konei muimui ai, ko to ratou kainga hoki tenei.” Kia tupato ki a Rango; kia nui ake to tatou mataku i a ia ito tatou mataku ite kehua. Kaore ano ate kehua tangata i patu ai engari a Rango, tini atu, kaore pea tatou i te mohio, ko te pupuhi hoki a Rango he pupuhi ngaro, he pupuhi torohu.Kaati nei nga korero mo Ratou. Ratou, ratou ! Tatau, : tatou!