NGA MANAAKI ME NGA TANGI.

Toa Takitini, Issue 1, 1 July 1931, Page 4

NGA MANAAKI ME NGA TANGI.

Ki nga Iwi, ki nga Hapu, ki nga Rangatii'a maha,‘ ki nga Morehu o te Motu; kia tan te rangimarie ki nmga ki a tatou katoa. Kua tata nei te ra whanautanga oto tatou Ariki, te tan lion, te ra e whakamoemiti ai nga Morehu mo te tiakanga i a ratou, kia tini nga miki. Tera pea kaore e tika te whakapuaki i enei korero i aia nei kua roa rawa hold te wehenga atu o to tatou hoa aroha, to tatou karangatanga maha, o Ta Maui Pomare i a tatou. Aliakoa ra ia kua lieke atu ki Te Po ko te aroha, ko nga mahara, ko nga mamaetanga mona kei te man pumau ano i roto i te ngakau o tena o tena o tena o tatou: — “But now that Thou art lying, My Dear old Carian Guest, A handful of grey ashes, long, long ago at rest; Still are thy pleasant voices, thy Nightingales awake, For Death, He taketh all away ; but them He cannot take.”

He mea tango mai naku enei kupn i roto i te tangi a tetaki tangata tuhi Moteatea, waiata lioki, (poet) ko William Corry. I tuhia eia te tangi nei ia.ia ite Kura Nui (University) i Cambridge, mo Heracletus, lie Kariki, (Greek). Ko Heracletus be tangata matauranga, wbakaaro nui, moliio boki. Kua mano tau ke tona matenga’ atu ka tuliia nei te tangi nei mona i runga i te miliaro o ana main; ara i tubia boki e ia etahi pukapuka tobutohu, waibo ilio i te Matauranga ki muri bei ako‘ i te bunga e rapu ana i te maramatanga. Ko aua main ana ka wbakabuaina e te Kai-tangi lie Nightingales”, ara ki to te Maori reo, lie “Manu koribi pai.” I runga i te rite o nga malii a tenei tangata ki a Pomare ka liuriliia e au te tangi nei mo Pomare ake:— “Engari, abakoa ano koe kua moe, E toku boa Kaingakau nui, He pungarebu pibangaiti rawa, kua roa rawa ton okiokinga; Ko ou reo reka, ko au Manu Koribi pai e ora tonu ana, Ko te katoa boki e riro i Te Mate; ko ratou ia e kore.” Ka moe miai ra Ta Maui Pomare i te nuku o tawbiti ka olio katoa te Motu puta atu boki ki Hamoa, Rarotonga, Tonga me era atu moutere ririki e takoto atu ra i te Moana-nui-a-Kiwa. Tino nui te paanga mai ote pouri kite Hauauru, mo to ratou pou wbakawbirinakitanga kua binga. Heoi ano ka taria atu nga pungarebu Ida wbakabokia mai. No te 25 o nga ra o Akubata ka tae mai a Reiri Pomare me nga pungarebu o tona rangatira, mokai. Ka te Pibopa o Poneke i wbakabaere be karakia mo te tupapaku. No te 28 o nga ra ka rere atu te tereina i Poneke kite bari iaia ki Taranaki kite Marae o ona Tupuna, matua, teina, tuakana. Te marae tuatabi i peka ai ko Waikanae. I tae te mano te tini ote tangata ki reira. Kga Iwi i tae mai ki reira ko:— Kgati Tuwbaretoa Kgati Apa Kgati Wbiti Rangitaane Kgati Pikiabu Ngati Wbakatere Kgati Waewae Ngati Turanga Kgati Kauwbata Ngati Huia Kgati Parewabawaba Mua Upoko Ngati Kikopiri Kgati Webiwebi Otira ko Ngati Raukawa katoa me ona rangatira morebu ; nga tamariki rangatira katoa i mabue ibo i nga matua, i nga tupuna ki muri nei. E torn o Ngati Toa i tae ki reira; ko Hobepa Wineera, ko Hari Wi Katene, ko Te Hou Horomona. Ko nga Iwi enei me nga Hapu na ratou a Pomare i tangi ki nga tangi; i mibi ki nga mibi; i poroporoaki ki nga poroporoaki mo tona tinana me ana mabi i mabi ai mo tona Iwi Maori; i wbakanuia ai ona Matua ona tupuna me ona Iwi ki runga ki a ia.

E rua nga ra enei Iwi e wkakapae ana i te marae i Waikanae e tatari atn ana Id nga pnngarehn. No te taenga mai ka tangihia ki nga tangi kna korerotia ake nei. I rongo an i etalii tangi wkakamikaro i tangiliia e te Kakakura ki runga ki nga pungarehu o tona teina. Koia nei nga kupn i man mai i an : — “He whin ; he ta; he tira mate He han aitu; he han Kai tangata. Ei! Reel! Me ko wai ra, e, te tangata nana koe i makutu? I makntnria koe ki te Kai Mokai, I makntnria ki te Kai Wkainoa, Mei to alma e ! ! I te wa e liaere.ana enei take ka rongo an i etalii puliaeliae mo te korenga o te tnpapakn i peka ki etahi o nga marae o te Tai Hau-auru. Otira ko nga Iwi kna tuliia .ake nei i liaere katoa kite kari i nga pnngarehn nei, me nga Rani; ara tona koa wakine me a raua tamariki. I kaere katoa nga Minita ote Kawanatanga, te Mema ote Tai tokeran a Tan Henare, te Mema o te Waiponnamn a Tniti Makatanara, nga tino Eangatira o te Tai Eawkiti a Wiremu Potae me Henare Euru, a Taiporntn te Mapn hold me nga Rangatira o te Arawa, me Maku Erihana (Heretaimga). I te ata o te Paraire, te 29 o nga ra tino nni rawa te ua. Ka tangi te wkaititiri; ano he tangi, he poroporoaki na Rangi rana ko Papa ki tenei tangata. No te tekan o nga kaora i te ata ka tae te tnpapakn ki te marae i Mannkorihi i Waitara. Kaore i roa ki reira ka tn mai a Nokomairangi te Wkiti kite whakamatoke i te aroka o nga Iwi na ratou nei i whakawaha ng'a ■pungareliu. Koia nei ana knpn:— “Haere mai! Ko koe ranei tena? He pungareliu nanenane ke ranei?” I mini ka tu mai a Takarangi:— “Haere mai!! Ko koe ranei tena? he pnngarehn ngeru ke ranei?” • o ke ranei r Ka warewaretia te aroka i rnnga i tenei tangi reo. Kore rawa he mild mo te ponarn i aroka nei, i kaka nei, i manawanni nei ki te kari mai i nga pnngarehn o nga wkeua o tona rangatira mokai ki tona Iwi ake ara i tona manawanni ki te wkakakoki mai i nga “Pnngarehn ote Tai-hananrn.” Kore rawa te Kai tnhi i kite i tetahi waki aroka ; me te weki ano i roto i toku ngakau kei tnpono kei reira nga teina, tuakana, matna, tnpnira o tana wakine. Ko te whakaaro o tetaki ko tana wakine Ida mihia mo tona manawanni; me te wliakakopu ake o te whakaaro kaore nga tangi a nga whanannga o tana wakine i tutnki.

Itu ano aTe Kakakura ite marae kite riri mo te kore 0 Taranaki e mihi.i nga mild e tika ana mo te Pouaru me nga Iwi ote Motu i eke kite Marae. I nga ra o nga tupuna kia heke te toto i te kiri ko te mutunga mai tena o te aroha, te tangi mete pouritanga; pera mete waiata e ki ra:— “Hcmai he mat a kia haehaea ake taku kiri!” Na runga i tenei ahuatanga kore tonu atu a Te Atiawa, te Iwi tuturu ake o Pomare itu kite mild, kite mlmaaki. I rongo au, te Kai tuhi, i nga kupu a Ta Apirana Ngata 1 reira, penei:—“Ka tere Raua, ka tere Pipi whakao; “otira te whakamaoritanga o ana kupu ka tae katoa mai te Tai It a whit i a te ra e hui'ahia ai te Kohatu o Ta Pomare, engari kia oti hoki te whare hakairo i “Parininild ki Waitotara.” Katahi nei te wahi pai e tumanakohia ana e o matou ngakau ko oku hoa arolia —kia kite i tenei ra nui whakaharahara e liaere mai nei. E tumanako atu ana kia liohoro te whakatutukitia o a te “Wliakaaro nui” i hiahia ai Ida oti. Otira ma te man mahara kite whakatauki a o tatou tupuna “Ma tini, ma mano ka rapa te whai” e mama ai, e tere ai te tutuki o tenei take nui whakaharahara.