HUI TAKUTA KI HAMUTANA

Toa Takitini, Issue 83, 1 July 1928, Page 815

HUI TAKUTA KI HAMUTANA

(Nama 2.) T. Wi-Repa. TE HIGH SCHOOL 0 ROTORUA. He Kaluga a Rotorua no nga mea whakamiharo: 44 Nga wai koropupu,” nga pula, nga puna mataotao, me nga wai ratarata, Hei nga rahui i Te Whakarewarewa, me Kuirau. nga momo taonga whakamiharo katoa: te mamaoa e horn ana, te waiwere e puha ana, te paru mahana e tohi ana, me nga wai koropupu e rere tahi ana me nga wai matao. He mea whakamiharo

enei. Otira, kei runga noa atu ote whakamiharo: Kaore hoki e taea te meiha te hohonu mete tiketike o te miharo ki enei mea katoa. Na te Atua enei i hanga, i homai, hei puawai, hei whakapuaki i tona mana ite ao nei. Ka ngenge te hinengaro tangata i te miharotanga ki enei taonga a te Po. No reira pea i hoha ai; a, ka kapo kite kaupapa o enei taonga. Engari ko nga mea nunui a te tangata i mahi ai. e tika ana kia miharotia, a, e taea hoki te meiha te hohonu te tiketike mete whanui ote miharo. No tatau hoki te tangata. Ko ana mahi katoa e tirohia atu ana he mahi na te tangata. No reira mihia nga mahi a te hunga i poka ke i a te nuinga o te tangata. E miharo ana au kite High School o Rotorua. Tona hanga, ona mahita, nga mahi e whakaakona ana ki reira, kaore i rereke, i poka ke ranei i etahi atu kura o taua karangatanga. Ko te kakano i onokia e nga kaumatua o Ngati-whakaue, a, tipu ake ai ko taua kura te mea whakamiharo. No te tau 1883, ka tukua a Rotorua e nga rangatira o Ngati-whakaue hei taone. Ka motuhia 1 reira te wahanga i timata i te Teihana Rerewe tae mai kite Grand Hotel hei rahui kura. I enei tau e rua ka hori nei ka whakakorikoria te take. whakatu High School mo Rotorua. Kaore i whakaaetia ete Tari o nga kura. Ka tohe nga pakeha 0 Rotorua, ka maro tonu mai te kawanatanga. Katahi ka puta te whakaaro i nga morehu o Ngati-whakaue mo te rahui kura 1 tukua ra e o ratau pakeke. Ka tirohia, kua eke nga moni ki te £12,000. Ka whakaputaia ta ratau kupu, kia tukua tenei moni hei hanga High School mo nga tamariki o Rotorua, pakeha. Maori. Ka hangaia te High School nei, etu mai na i runga i ona eka whakapaipai tekau ma iwa. Kaore he hereni kotahi a te kawanatanga i taka mai mo tenei taonga nui whakaharahara. Kei runga ite kohatu ote kokonga te tuhituhinga he hua tenei no te tuku a nga rangatira o Ngati-whakaue. He rakau whakairo kei te tomokanga atu. Eki ana a Taiporutu, ko tenei tuku hei puni i nga waha korero paruparu o te pakeha. Kaore he utu o nga tamariki o Ngati-whak•' .2 kite whakaakona ki tenei kura. Kotahi o nga mema ote Poari whakahaere no Ngati-whakaue. E whakapumautia ana tenei ete Paremata mo ake tonu atu. Inaianei tonu kua puhake te kura nei i te maha. rawa o nga tamariki. Kua hiahiatia kia whakarahia. la au e whakaputa nei i tooku miharo rao tenei whakaaro o nga kaumatua nei, ka tapiritia atu ano te mihi mo to ratau marama kite kite mai i te ahua o enei ra. TE AHUWHENUA O TE IWI. Taku titiro ia au i haereere nei i Waenganui i o tatau iwi, kai te hihiri te Maori kite ahuwhenua. ITe Rotoiti ka tohunga mai e Taiporutu, nga whenua o Ngati-Pikiao kua oti te wawahi hei mahinga kau miraka ma nga mea pirangi o tena hapu o Te

Arawa. I maketu ka kawea au e Tai raua ko Raniera King! kia kite ite paamu miraka kau aTe Arawa. Ko te Poari o nga roto kei te whakahaere. I konei nga momo poaka katoa; 1 amworth, Devon, Berkshire, large and small white Yorkshire. 1 ~ lm , ' ! lga P oaka ° tenei paamu nga paraihe katoa ote show ole Puke. Mehemea ana etahi 44 Kakatu ” Maori e pirangi ana ki te poaka, me hoko mai i tenei o a tatau paamu. Me whakamatau te Maori “ Kakatu ” kite hokohoko mai i a ratau whaka-kakatu. Ko Tuhoe, ko ngati-Awa, ko te whakatohea kei te * mahi miraka ” ano. Kua mahue ia Ngati-Hokopu tona marae a Whare-o-toroa. Kei nga paamu katoa e mahi ana. He maha nga mea “mahi miraka ” kei Te Wairoa, me Nuhaka Kei a lure Kara raua, ko Kingi Winiata nga paamu poaka whakapaipai oTe Wairoa, pera me ta Te Arawa. Me ahu ki konei etahi “kakatu ”o te Tai Rawhiti hoko poaka ai. Kei luranga etahi tangata “mahi miraka.” Otira ko te ahuwhenua nu * ° I . urana ko te kaporeihana o Mangatu i rare i te komiti ole Aitanga-a-Mahaki. He whenua nui tenei kanui te pai o nga whakahaere a Tutepuaki ratau ko tona komi+i. Kei lokomam etahi paamu papai ate Maori. Otira ko te paamu whakamiharo kia au o nga paamu katoa o te Tai Rawhiti ko te kapareihana o Mangahauwini. He korero tawhito tenei naaku. He mutu te paamu kore tamtam kino ahakoa nga wain iiiaun< r a pai katoa; kaore he tauhinu kaore he manuka, he karailie anake. Kotaku tauwira tenei mo te tohunga ote Maori ki te ahuwhenua. Me pan nga mihi kite menetia, mete komiti o te kaporeihana mo te ratou marama, me to ratou kali a ki te main i tenei whenua kia pai. Kei Waiapu kua kaha rawa te piki ote main miraka: haunga ia nga main hipi. Heoi te mate o Waiapu mo te mahi miraka he maroke ite raumati. Otira me rapa he rongoa mo tenei mate. I mua-a-tau tonu, ka ono he kai makiiku mo te tae rawa ake kia Hanuere raua ko Pepuere, nga marama ote tauraki, ka whai kai ma nga kau. Tana mua-a-tau, ko Oketopa, ko Noema. Hei ena marama ka mi he kanga, he lucerne, he Japanese millet, he Sudan grass, he tohuka. Ma te moata, mo te mata tu ka rarua nga ahua taikaha ote tan. Ko Te Kaha, tae mai ki Raukekore kai te mahi miraka kau ano. Hei whakaatu tenei ki nga kai korero o te “ Toa ” kei te karikari etahi o nga inorehu ote Iwi ki te ahuwhenua. Kei te hari tooku ngakau, me to etahi o nga kai-hautu o te Iwi mo tenei ahua tena ete Iwi kia kaha. Haere ita te whakatauki: He toa tana, he toa pahekeheke; he toa mahi-kai, he toa man tonu.”