KUA MATE A MOHI

Toa Takitini, Issue 83, 1 July 1928, Page 812

KUA MATE A MOHI

“Heretaunga takoto-noa! Haere ra e Mohi Te Ata-i-hikoia! Haere me on nunui me ou rarahi! Whakawhiti atu i Te Au-toia, i Te Au-kumea! Haere atu i runga i te ngakau i hopongia e Te Hinengaro, e te whakaaro tangata kia noho tonu mai koe te morehu o nga Kaumatua o roto o te riu o Heretaunga, hei pari-karangaranga i waenga nui i o tamariki i o mokopuna mete iwi, kei pakipakia e nga hau kaha, e nga tupuhi o toto o Te Ao Hon, i takea ake nei i te wa e kiia nei ko Te Ran Tan Hou a to tuakana a Tamahau Mahupuku. Haere e koro! Ka whaiti atu i a koe to koutou rarangi Rangatira, o Te Ao Tawhito, na koutou nei i tua nga tumatakuru o Te Ao pouriuri, o Te Ao potangotango i tua nga huarahi, i tohutohu te hunga ri-riki, i peehi nga huarahi poka ke, i arahi te hinengaro kite rauhi i nga Hua Atahua o Te Whakapono Karaitiana. Kei te pai tohou haeretanga; e haere ana i roto i te ringa kaha o Te Koroheketanga e kiia ra —E whitu tekau nga tan mo te tangata, a kite whaikaha rawa ka tae ai kite warn tekau. E warn tekau-ma-ono rate whanuitanga ringa i horaai kia koe. Na te aroha ka kaiponutia kia noho tonu mai koe i a matou! “Te Hautu o Te Waka! Te Whakaruru-hau! Haere! Haere! No Hune 30 o nga ra ka hemo a Mohi! E Aotearoa. E Te Waipounamu, e koro ma e kui ma i Wharekauri, e nga Maori i ruia ki Te Moana-nui-a-Kiwa, ko te paunga atu tenei o nga morehu kaumatua o Ngati Kahungunu timata mai i te upoko kite hiku o te ika nei. Ka tika ai tenei ki-‘Ko nga tamariki, ko nga mokopuna. ko te iwi tenei ka mahue iho nei no roto katoa i Te Ao Hou, ka noho pania nei i roto i a ratou karanga-ranga a nga Koroua ki nga Taitama, ki nga Taitamaahine! Ko Te Mohi nei no koutou! Tuturu rapea no koutou! Kowai koia te marae e ki ake kaore i rangona ake te haruru tapuwae te kaeaea-a waha, te kohimuhimu-a-puku, o Mohi, a Mohi, kia Mohi, mo Mohi? Na reira ka mahara ake kia whakaatu kia koutou kua riro to matou kaumatua ki ona matua ki one. hoa kaumataua kua haere atu ra i mua i a ia. No nga ra i a Te Moananui, i a Tareha, i a Karaitiana, i a Te Hapuku. i a Renata Kawepo, i a Kaiwhata, i a Te Ropiha, i a Henare Tomoana, ko Te Ua-mairangi raua ko Mohi nga taitamariki e takawaenga ana i raro i a ratou, e hopu haere ana i nga kupu mete ahuatanga ote whawha ite Mana Tangata, me Te Mana Atuatanga. No nga wa e houkura ana te mana matua kite tamaiti, ka akona tenei tamaiti ratou ko etahi kia whakaaetia te hiiritanga

a nga tohunga Maori ki runga i a ratou, he whakaaro ki nga mahara rereke kei etahi wahi o te motu e tupu ake ana hei huna i te morehu tangata o nga kawai rangatira i roto o Heretaunga. Ka puta te whakaaro whakatu kingi Maori, ka whakaturia nga pou haki (he nui te ingoa) ki Tepawhakiro, Te Waiohiki ki Pakohai, ki Wheturaririki, ko te kupu he whakawhaiti kia kotahi ki rare i tana whakahaere. Ka wahi-rua a Heretaunga i tana wa, Ka tohe a Te Kawepo me Kaiwhata kia romia atu te iwi whakakeke. Ka puta te kupu a Karaitiana, a Tiakitai, a Te Harawira a Noa kia rangimarie. Ko Mohi ano te tamaiti i tino tautoko i tenei whakaaro pai. Ina ra i pai ai, e rua tau i muri mai kua whakaae katoa te iwi kite whakawhirinaki kite ture i raro iTe Tiriti o Waitangi. Ko nga atua Maori i homai ki v roto i taua mahi i pehia nei e Mohi ma ko Rura raua ko Riki; ka whakaturia nei nga niu, ka whakairia nei nga haki hei whakahonoretanga hei koropikotanga ma nga 4 purehurehu/ Ahakoa kaore a Mohi i urn ki roto i nga Whare Wananga, engari i noho tonu ia i raro i nga kaumatua i uru ki roto i ana Whare Maire. na reira hoki te pakari mete marama ki nga kupu whakatakoto me nga mahara tautohe i roto i te matoru, mete whakataki ite kawai tangata. No nga ra o Te Komiti Takiwa koia te tiamana tuarua i muri mai i a Henare Matua. He ropu tino nui te mana o tenei i aua ra, o muri mai i te 1880. I noho ia ki roto i nga komiti hulma noaiho i whakahaeretia ki Poneke i nga wa e tu ana te paremata timata mai i a Te Karimana, Paranihi, Hetana, tae mai ki enei paremata <» muri nei. Ko Mohi hoki tetahi o nga kai-arahi i Te Mana-Moluhake-tuturu, i roto i nga ra o Te Kotahitanga, e tohe ana letabi taha hei Te Mana-Motuhake ngawari. Koia Te Riira o Te Apitahana, I mauria e tona kawanatanga te ahua o te whakamaoritanga o Te Tiriti o Waitangi, i runga i ta ratou i kite iho ai, a i tono hoki ia kia pootitia ia e nga iwi o Te Tairawhiti mo Te Tiriti o Waitangi te take. He nui tonu te iwi i tautoko i a ia. E rua ona whakaaritanga kia uru ia ki taua tuunga mema. Itae ia ki nga hui nunui katoa o te motu, mai i Te Rerenga Wairua, 1891 ki 1901, ki Taranaki kia Te Whiti kia Tohu. ki Whanganui, ki Parikino, ki Te Waipounamu me nga hui nunui a te iwi pakeha i Akarana Weringitana. Christchurch, me nga hui nunui katoa o Te Tairawhiti. Koia hoki tetahi o nga mema tuatahi a nga Kai-tiaki i Te Tahua Moni ma nga Hoia Maori o Te Tairawhiti. Koia ano hoki tetahi o nga mema o Te Komiti whakahaere whakapapa i tu ki Tahoraiti me Wairarapa.

Tetahi wahi o te kaha o te whakaturanga i Te Whare Karakia Kohatu iTe Pakipaki, mete Whare Karakia i Waimarama na Mohi. Koia ano te Kaumatua na ana i whakamanuhiri a Pihopa Ataria o Inia ite taenga mai kite whakapuare i te Whare Karakia i Te Pakipaki. No nga ra o mini nei ka huri ia kite tautoko ite tikanga Rat ana me Te Hahi ano hoki, a he nui tona awhina, whakakaha hoki i nga tikanga o Te Whakatuunga i Te Temepara Tapu ki Ratana, a tae mai ki tenei ra, haere atu ana ia ki tona Kaihanga i rare i tera whakapono. Otira ahakoa te rawahotanga o etahi, ngaro atu ana te alma tutetutenga ite tangi mete aroha ki tenei morehu Kaumatua, te whakamenenga o to ratou rarangi ka riro kite po. I whakahuahuatia nga apakura nunui o roto o Heretaunga ki runga i a ia. Kotahi ano te taonga ko te aroha, i kiia ai e Ihaia Hutana i runga i ana poroporoaki, ko te hinengaro anake o Mohi me tona (Ihaia) i kore e taea raua te whakawhitiwhiti. Haere me ton hinengaro me ton whakapono, i roto i te aroha. te taonga atahua i waenganui i on mahara me oku, naana nei tatou ko o tuakana i whakawhaiti ki raro i te Mam o Te Kaihanga. “Heretaunga Takoto noa!” He tangi nui tenei mo Te Moananui kaumatua mo nga whakaaro maharahara he mea Rahunga-i-te-Rangi nga tokotoko wero i te kaumatua nei. No tenei ra ka tangihia ki runga i a Mohi. , * Heretaunga takoto nooa, Kei hea ra ia koutou na? Mo to kuaretanga e hiika , Te tahu ai hoe >i te ahi o te tuarongo! Ko Maikuku, ko Kairangi tera > Kei Matahiwi e takoto ana! Kia haramai ai te rakau a te atua, Kia hi fa i Te Matai - i-a-Tune! Taku manawa i roto ra. Here ake ana kei taku ihu! Na te karanga e pa mai nei—“Ka maunu ra ia Te Tanhvha nei i tona run!” Haere e Mohi! Haere! Haere! Haere! He mea ata whakakoromaki koe, omangia nei e koe tau oma whakataetae. Kua whawhaitia e koe te whawhai pai! Otira ko te ngakau maruu, mete roimata kia Nereta raua ko Tangiora me a raua tamariki Pita, Whakaiti, Te Akonga, Pokirangi, Harata me Rumatiki hui atu ki nga mokopuna Na o karanga maha i roto i Te Riu o Heretaunga. (P. H. Tomaana).

kite iwi Maori o tona Pihopatanga mai ano o tona tuunga hei Pihopa a tae noa mai ki tenei wa. Otira ko te tino hua nui o tona aroha ko ana whai-korero kaha mo te Pihopa Maori kia whakaaetia, e te Hinota Tianara. (13) Mihi ki a Atirikona Hapata Wiremu. Kaore he kupu pai e kitea hei whakaatu i te nui o te mihi mete aroha ki to tatou matua ki a Hapata mo tona kaha me tona mohio kite arataki haere i te take mo te Pihopa Maori i a ia i whakahaere nei i te Pire i te aroaro o te Hinota Tianara. Apiti ki tera kaha ona, ko tenei kaha e whakahaere tonu nei ia i nga kaupapa huhua e tu tika ai, e tu kaha ai te Pihopatanga o Aotearoa. E tino mohio ana tana iwi Maori na te Atua tenei aroha tenei kaha i homai ki a ia. Tenei kua tau mai ki a ia te wairua aroha o ona koroua, te hunga naana i kauwahu tuatahi te maramatanga o te whakapono ki runga ki te iwi Maori. (14) Mihi ki ate Arawa iwi mete Poari. Tenei nga Pariha o Heretaunga kei te tuku atu i a ratou mihi ki a Te Arawa iwi, me Te Arawa Poari, mo to ratou kaha kite awhina ite take mo te Pihopa Maori. Otira ko te mihi nui rawa ko te awhina a te Poari o Te Arawa i te £250 i te tau mo te oranga mo te Pihopa. Kia ora a Te Arawa iw i me tana Poari. (15) Oranga Pihopa ma Heretaunga. Kia whakaritea kia £125 te moni ma nga Pariha o tenei Atirikonatanga i tenei tau mo te oranga o te Pihopa Maori. Me whakaae kia £25 ma tena ma tena o enei pariha, ara, Waipawa, Waipatu, Moteo, Mohaka me Te Wairoa, Nuhaka. (16) Te Wahi Hei Momotu i te Pihopa. Hei tohu mo te ngakau whakawhetai ki to tatou Pihopa me tuku atu ki a ia te tikanga mo te wahi hei whakatapunga i te Pihopa Maori. Ka mutu nga mahi a te Hui. Na Ihaia Hutana etahi mihi tino pai kite hui, he whakakaha nana ite mea ka riro mai nei te Pihopatanga.