TITIRO WHAKAMURI: "TURANGA ARA RAU."

Toa Takitini, Issue 74, 1 October 1927, Page 671

TITIRO WHAKAMURI: "TURANGA ARA RAU."

No te tan 1865 ka eke mai te Hauhau ki enei takiwa whakahaere ai. No taua tau te kohurutanga i aTo Wakana i Opotiki. No taua tau 1868 ka u mai aTe Kooti i Wharekauri. No taua tau te kohurutanga a Te Kooti i nga pakeha tekau ma tahi i Matawhero, ia Piripi Taketake raua ko Harata me a raua tamariki tokorima i Matawhero a no, ia Paratene Turangi raua ko Ihimaera me etahi atu i Oweta. No te tau 1869 ka tu te Kooti Komihaua uwimvi i nga take whenua o Turanga. Me hoki whakamuri o tatau whakaaro ki enei tau. I taua wa e ururua ana nga whenua whakapaipai nei a Wairakaia, a Pakowhai, a Karaua a Puketapu, a Okirua, a Te Eoa-o-Taua, a Te Rua-o-Hinetu, a Oweta, a Manutuke, a Pipiwhakao, a Te Ahipakura, A Ohinekura, a Waitaria, a Patutahi, a Toanga, a Te Kairourou, a Matawhero, a Te Kaiparo, a Taumata-o-Te Rakato, a Pouparae, a Waereng-a-Hika, a Toroa, a Makauri, a Repongaere, a Te Muhunga, a Wairerehua, a Te Ruangarehu, a Tikeke, a Whataupoko, me Kaiti. He roto katoa, e tipuria ana e te ururua, e te tumatakuru, e te harakeke, e te toctoe, e te wiwi' e te tukauki, me nga tarn whakarihariha katoa. Ko Turanga ara ran tena. Ka kimi te tangata i tona huarahi i tona huarahi.

Ko Pipiwhakao lie roto kielde. .Engaro ana te tangata Id rotn i to wa o hinga ana nga rahui. Ko te huarahi i Kihipane ki Te Muriwai ma Whakawhitira, ma te wahi maroke i te kirikiri, whakawhiti rawa atu ma te Perepoti i Pakirikiri, Te huarahi atu i Makaraka ki Waerenga-a-Hika, ma te huarahi ann no naianei, e ngari he wai, he paruparu, he urn harakeke i mua. Heoiano te kororia o Turanga i tera wa ko ona kai, kai kite moana, kai ki nga awa, kai ki nga roto, kai ki nga ngahere, kai ki nga parae. Kaore i tika te wariutanga a Taharakau: He ahi kouka noa kite awatea.” Otira kaore e taea te wariu ngakai o Turanga. Ehia ranei nga tana tawhara o Pipiwhakao i te tau; e hia nga kiore e man ana i nga tawhiti a Kui i te tau; e hia to wariu o nga koura o Taumata-o-Te Aringa, o nga paua o Orongo, a Taikawakawa; o nga tuna o Eapanui raua ko Eepongaere; o nga kahawai me nga patiki o Kopututea; o nga pi pi o Whakautu o Taruwheru; o nga kai o te moana o Tawararo, o Tuamotu, o Papawhariki, o Otipi, 0 Whangaiariki, o Makorori, o Tatapouri, o Pouawa, tae atu ki Pokotakina; o nga kuku o Poka-a-Taiau; o nga tarakihi o Whareongaonga; o nga mold o Takapuhekai o nga hapuku o Toka-a-huru; o nga huahua, me nga hinu o nga ngahere; me nga tuna paewai me nga matamoe o Waipawa; o nga inanga, me nga rnataka o Kuraua. Kaore he wariu moni otewa o enei taonga. Engari me wariu i runga i tekaha tangata kite whai i enei kai; 1 te kaha tangata ano hold ki to tiaki i nga takotoranga o enei kai kei riro i etahi atu tangata. Him kona ka mohiotia he nui tonu te wariu Maori o Turanga i tana wa. Engari no te taonga rnai o tetahi iwi ke, iwi marama atu ia tatau, he rereke nei tana kaupapa wariu, ka taututetute nga take, ka hurau nga mahara tika. ka riro i ta to Pakeha.