TE WAIPIRO

Toa Takitini, Issue 52, 1 November 1925, Page 327

TE WAIPIRO

ONA KINO ME ONA PONONGATANGA. KO WAI E POHEHE ANA? KO TE TANGATA PEA, KO TE WAIPIIRO RANEI. Na Takuta M. E. Staley (he Takuta Wahine). Na 11. Poananga, LL.B. i Whakamaori. HE take teuei hei titiro ma tatou, i temea ko matou e mohio ana ki nga hua epa ana kite tangata, kite iwi hoki, i mnga i te Waipiro, ara i te pia i te wain a me era atu wai whakahaurangi.

Kua akoria nga tamariki i roto i nga Kura Kawanatanga kia kaua epa ki enei mu i runga itemea e kiia ana he paitini. He m te whakaaro he aha i pera ai te akoranga i aua tamariki. a he aha hoki nga hua o enei inu—he whakakaha, he whakangoikore ranei? E marama ai, me titiro e tatou nga mahi a enei wai whakahaurangi, ara:— 1. Ki nga kai i roto i te puku. 2. Kite whakamahanatanga i te tinana. 3. Kite kaha arai i nga mate. 4. Kite whakatipuranga i te tinana. 5. Kite whakakaha i te tinana kite mahi, ate hinengaro hoki kite whakaaro. 6. Kite mana o te roro ki runga i te tinana. 7. Kite Iwi hoki, ki nga hara o te tangata, ki nga tamariki e tipu ake ana, ki nga painga hoki e hua ana kite kainga. Tuatahi, he aha tenei kupu e kiia nei te “Alcohol?” E kiia ana he wai, he rereke tona piro, he makatikati hoki kite kaki. E kore e taea te inu ko ia anake, ka wera hoki te korokoro mete puku. Na reira i whakananua ai ki etahi atu wai kore kaha; ka kiia he pia, he waina, he wehike me era atu inu whakahaurangi. He tino kaha te hiahia o te 44 alcohol ” kite inu wai. Kite kuhua te miiti, te heeki ranei, ki roto ite parani mete 44 alcohol ko te wai o taua miiti me taua heeki ka whakamaroketia ka whakamarotia hoki. Pena ano hoki te tinana o te tangata ® mu ana i enei wai whakahaurangi, ka whakamaroketia nga waahi e whakatipu ana i nga kikokiko ote tinana. Ko te take tenei i kaha ai te maroke o te kaki; ka mutu te inu tuatahi, ka hiahia ano mo etahi atu. Ko te take hoki tenei i uaua ai te tangata kite whakamutu. Ka nui ana inu, ka kaha atu te maroke o te korokoro mo etahi atu. I petvheatia te mahinga i enei inn? I tangohia mai te 44 Alcohol i roto ite huka ote huarakau mete taahi o nga mea e whakatipuria ana. Ka whakamaoatia te huka mete taahi ka puta mai kote 44 alcohol ” mete kaahi e kiia nei he 44 Carbon Oxide.” E rua raua he paitini anake. Ka tangohia nga waahi e tika ana hei kai ka mahue iho ko nga tokoma nei. I roto i te Pia, e 90 wahanga wai e 6 wahanga alcohol (paitini) e 4 wahanga paare. I roto ite Waina, e 10 tae atu kite 20 wahanga paitini i roto ite 100 wahanga ote wai. I roto ite Parani mete Wehike, e 50 tae atu kite 60 wahanga paitini i roto ite 100 wahanga o te wai. He. aha te take i kiia ai te “alcohol” he paitini? E kjore enei inu e uru atu ki nga waahi e whakatipu ana e whakamahana ana e whakakaha ana hoki i te tinana. Ko te mahi tuatahi a enei inu he patu i aua waahi. Pera hoki te mahi ate paitini. E kore e tika kia kiia enei inu he kai, itemea kote mahi ate kai e kainga ana he whakatipu i nga wheua me nga kikokiko, he whakakaha ite tinana mete hinengaro, he whaka-

kaha hoki kite arai atu i nga mate e pa ana kite tinana. Kite kuhua te miiti ki roto ite karaihe wehike, e kore e roa ka ma te kara o taua miiti, ka huiki ka maaro. Pena ano te mahi a enei inn ina urn i roto ite puku. Ka whakamarotia nga kai, a ka pera ano a roto ite puku, ka kore hoki e kaha kite ngongo i nga waahi ote kai heiwhakatipu ite tinana. Na runga i tera i iti ai te hiahia kite kai. He kupu tohutohu kia tatou kei a “ Koroniti Tuatahi, Up, 8, Ra 13, e ki ana i reira.” . . . Mote taha kia tatou, me titiro nga kupu kei a 44 Matin Up. 18 Ra 6, e ki ano i reira:— Ko nga mahi me nga whakaaro o te tangata e puta ana he hua atahua he hua kino. Notemea e kore te tangata e noho ko ia anake, na reira kia tupato tatou kia kaha hoki kite tohutohu kia kaua e- inumia tenei paitini. Ka puta he painga, ina tutuki ia tatou era tikanga. Kite kite tatou ite tangata e mea ana kite rere ite pari, kaua e ki 44 Nona ano te pohehe, mehemea e hiahia ana kia mate, e pai ana,” Kaua e pera. engari me whakapau te kaha kite arai kei mate ia, kia puta ai o tatou rongotoa. Me pena ano he mahi ma tatou kite hunga e inu paitini ana, ara e inu ana i nga wai-whakahaurangi. He aha koia to take i momona ai te tangata e inu ana? Te take i pera ai, me titiro e tatou ki nga mahi ate toto. Kei roto ite toto nga pokurukuru e rua nga kara, he where he ma. E rere ana enei i roto ite toto ki nga waahi katoa ote tinana. Te mahi a nga pokurukuru whero he man ite ha ote hau pai (oxygen), a ina pa atu ki nga waahi momona o nga kai e kainga ana ka puta mai kote mahana mete kaha kite mahi Pera ano hoki nga tima me nga tereina, na te pukaka o nga mihini i rere ai. Kite kore hoki e ka te waro i wera ai i roto i nga mihini e kore te tereina e rere. Te mahi ate 44 alcohol ” he patu i aua pukurukuru whero, na reira i kore ai e mahana nga waahi momona i kore ai hoki he kaha ote tinana. Ka puta aua waahi momona ki waho o nga toto ka piri kite manawa, kite ate me nga takihi. Ka momona enei waahi ka maaro hoki, aka kore hoki e mahi tika i a ratou mahi. Na reira i momona ai etahi o nga tangata e inu ana, a i ngoikore ai hoki te tinana kite arai i nga mate o roto me waho o te tinana. IVhakamahana ano ai ranei enei inu i te tangata? Kaore, Kua makariri te tinana, i runga i te korenga o nga waahi momona i whakaweratia. .Ka inu te tangata ka terete panapana ote manawa, ka tere hoki te rere o nga toto ki nga waahi katoa. Ka mumura te kiri, ka wera hoki. E kore e roa ka makariri, muri iho kua kore e kaha kite arai ite raatao o waho pera ite tangata e kore ana e inu. He nui hoki nga mea i mate rawa ite matao. He nui nga ahua paitini. Kote alcohol ” e kiia ana he paitini whakamoe (narcotic). Tana mahi he whakangoikore ite tinana me nga whakaaro mete manawa hoki. He nui ano

nga mea i mot; ite moenga roa. Koto take jxHt tenei i kore kaha ai to tangata inu kite arai atu i nga mate? Kite inu te tangata ka iti te kaha ote tinana kite arai i nga ngarara patu ite tinana (germs). Te mahi a nga pokurukuru ma i roto ite toto he patu i aua ngarara e uru nei ki roto ite tinana. E rite ana aua pokurukuru ma kite ope hoia e pakanga ana kite hoa whawhai. E ora ai e kaha ai hoki aua hoia ki nga mahi i whakawhiwhia kia ratou, me kai te tangata i nga kai ataahua me ngongo hoki i nga hau pai. Ki te inu te tangata ite “alcohol,” ka haurangi ka hiamoe hoki aua hoia, ka kore hoki e kaha ki te whawhai ki aua ngarara kikino (germs) . Ka kite tatou i nga mahi whakamiharo ole tinana. He mahi ta ia waahi ta ia waahi i runga ano i nga tikanga i whakaritea ete Atua Kaha. Otira mate tangata ano e tukino i runga ite inumanga paitini. Na runga ite “ alcohol ” i takoto kino ai nga kai i roto ite puku, i iti ai hoki te kaha ote tinana. Kite kore hoki e tika te W'hangai i nga pokurukuru i roto ite toto, ka ngoikore te tinana ka kore hoki e kaha kite arai i nga mate. Na Sir G. Sims Woodhead, enei kupu, he tohunga mohio ia no tetahi o nga Kareti Nunui o Ingarangi (Cambridge University). “ Tera ano tetahi wa i ki ai nga takuta he nui nga mate e ora ana, ina iti te inu ite 4 alcohol.’ Inaianei kua kite aua takuta kote mahi nui a taua wai he whakangoikore ite tinana ote turoro.” (Taria to roanga.)