"TE TANGATA."

Toa Takitini, Issue 49, 1 August 1925, Page 272

"TE TANGATA."

Na T. Wi Repa, M.B. “ Tatau ka hanga i te tangata kia rite kia tatau.”Ken. 1, 26. ONGA ngarara katoa o te Ao, ko te tangata te mea tino whakamiharo. Otira ko tooku mahara tenei. Koianei hoki taku pooti. He atua anake pea te mea whakamiharo atu i te tangata. Engari kaore ano an nei kia tutaki kite atna. Kia tutaki pea ki tena momo tangata o te ao, ote rangi ranei, o te wai ranei i raro o te whenua e mohio ai ki tona ahua. Haunga hoki ia te Atua Nui me tona Tama me Te Karaiti. E ki ana hoki te Poropiti a Ihaia, ko tetahi o nga hi go a o roto o te kupu whakaari mo Te Karaiti: 44 Ko te whakamiharo.” ( Ihaia 9 6.) Me waiho ake tona whakamiharo i tenei takiwa. Tena ano te wa e hoki atu ai kite tirotiro ite whakamiharo o nga whakahaere a Te Karaiti i runga ake i nga whakahaere katoa o Te Ao. Engari tenei korero mo nga Kararehe. He Kararehe whakamiharo te Raiona, te Arewhana, te Ekara. Kei runga ke ake to te tangata whakamiharo. Kaore e taea e te Raiona i Awherika te whakarongo mai te ngunguru a te Raiona o Akarana kaore

hoki e taea e te arewhana te hanga he waka rererangi hei kawe mai ia ia i Ceylon kia kite i nga arewhana o Awherika. Kaare te Ekara c tere i te manu hanga a te tangata e rere nei i te rangi.

He parirau ano i wawatatia e te hinengaro o te tangata mo te raiona. Na nga tangata kari i te kaupapa o Ninewa i kite etahi raiona whakapakoko, he upoko ekara nga upoko, he parirau o ratau. Ana nga whakaahua kei roto kei nga wharangi whakamutunga o te Oxford Bible.. Tera ano etahi iwi koropiko ki te arewhana hei atua, ki te ekara ano hoki. Kei runga noa atu te maramatanga o te tangata i enei momo atua. Ka mate noa te ekara i te pi-raiwhara a te tamariki Otira kei te kotiti ke ta tatau korero i ta tatau kaupapa, ara i te “Te Tangata.”

Katahi ano, no enei tau tutata tonu ka pahure ake nei, ka tahuri te tangata kite tirotiro i tona ahua. Me ki ake e au, ka 30 tau pea i mua atu i ena tau, heoi ana nga take e akona ana ki roto i nga whare wananga o nga iwi o te Matauranga, ko nga koha, ara ko nga hua anake, o te roro o te tangata. Kua tirotirohia te waihanga o te tangata hei take ako i nga takuta. Engari ko tona taha e kia nei he taonga no te ao, tona tipunga mai, noho a whanau, noho a hapu, noho-a-iwi, noho-a-iwi-nunui, a ratou nei mahi e tohunga ai ratou, te whanaungatanga o tetahi iwi ki tetahi iwi, te whakaropu i nga iwi o te ao, te timatanga mai o te noho pa o te tangata, te timatanga mai o te matauranga kite tuhituhi, mete whakaputu korero, katahi ano ka tino mahia e nga iwi matauranga ote ao. Kua tu tetahi ropu nui, whaimana hoki kei Ingarangi inaianei, hei whakahaere i tenei take. Tona ingoa ko te “Anthropological Society”; he kupu kariki: “ anthropos ” —he tangata; “ logos ” kupu. Kei raro iho i tena tetahi wahanga. Tana mahi he rapu ite ahua o te tangata i muri iho i tona wawahanga he iwi ke tetahi, he iwi ke tetahi. Te ingoa o tenei ropu: Ko te “Ethnological Society”: He kupu kariki ano tenei, “ethnos”he iwi; “ logos ”■he kupu.

Kaati ake enei whakamarama mo tena taha o ta tatau take ara o te “ Tangata.” Ahakoa tatau rapa ki whea o te ao, kaore he rereketanga ote tangata. Ahakoa te paruparutanga a te ra i nga mea kei Awherika, te kumenga kia roroa o nga whatu o nga mea kei Haina, ahakoa “whero” te kiri, ahakoa “ iaro,” ahakoa ma, ahakoa “ puruwhare,” he tangata tonu ratau. I ahu katoa mai ratau ite kakano kotahi i tiria ki te kaari o Erene; te kakano Iki rate Atua: “ Tatau ka hanga ite tangata kia rite kia tatau.” Ahakoa tatau whakapono ko Arama raua ko Iwi nga tangata tuatahi, tera atu ranei nga tangata o mua noa atu, hei aha tena. Anei ke ta tatau kaupapa, kotahi te kakano i tipu mai ai te tangata, i tipu ki whea, kaore tatau i mohio. Ko nga hua o tana kakano kei tena wahi, kei tena wahi kei te mohio tatau. E hangai ana tenei whakapono ki ta Te Karaiti i ki ai: “ Haere koutou ki te kauwhau ite rongopai ki te ao katoa.” “ Tera atu ano aku hipi, e hara i tenei kahui,” ara i nga Hurai. No

reira, he whakaatu tenei kaore te Tama a te Atua i whakaparahako ki ona whanaunga i te Ao, ahakoa kiri ma, ahakoa kiri pango, ahakoa Kariki, ahakoa tauiwi.

TE NOHANGA O TE TANGATA.

E ki ana te atua; 44 Ko te Rang! tooku torona, ko te whenua tooku turanga waewae.” Ko te turanga waewae o te Atua te nohanga ote tangata. Timata mai ite taha kite Raki ote ao, i nga whenua huka, kei kona te tangata e noho ana. Ara kei Greenland, kei Labrador, kei Iceland, kei Norway, kei North Russia, kei Siberia, kei Alaska, kei Canada, kei Finland, kei Tiapani, kei Haina, kei Niu Tireni, kei Amerika, kei Ihipa, te wera mete matao: Kei Ingarangi, kei Wiwi, kei Tiamani, kei Tiapani, kei Haina, kei Niu Tirena, kei Amerika, kei Ihipa, kei Peina, kei Itari, kei Ruhia, me era atu wahi. Kei nga whenua kaha te wera: Kei Awherika, kei Inia, kei Burmah, kei Malay, kei West Indies, kei Phillipines, kei Hawaiki, kaore he wahi ote ao i puare ite tangata. No na whea i tae ai tena peka o te kawai tangata ki tona whenua e noho mai nei kaore e taea te whakaaro. Heoi ano te mea whaka miharo, ahakoa pewhea tona noho i roto i te pouri pera me nga Maori o Ahitereina, kaore e pohehetia ratau. He tangata katoa ratou, e noho ana i raro i te kanga kotahi a Te Atua ki o ratou tipuna, ara kia Arama raua ko Iwi: 44 Ma te kakawa o ton rae ka kai ai koe i te kai.” E whakatutuki ana hoki i te kupu o te manaakitanga: 44 Kia hua korua kia tini.” L ki ana etahi tangata matau, ko nga iwi mangumangu o Awherika, i tuku iho to ratou kawai ia Hama, tama a Noa; ko nga iwi o Ahia, ako tatau etahi o ena, i ahu mai ia Hema. Ko nga iwi ma, o luropi i heke iho ia lepeta.

TE MARAMATANGA O TE TANGATA.

Eki ana te 44 Kai-waiata 44 E hara koe ma te hunga mate e whakamoemiti.” E ki ana hoki an, ehara te atua ma te kararehe e whaka moemiti. Ko te tangata te whakamutunga o te kaha ote atua. Ka mutu ka okioki ia ite rawhitu. I runga hoki i te whakararangitanga o nga Kararehe o te ao e te hunga matau. ka kitea ko te tangata kei runga. Ko te waihanga o te tangata kei runga noa atu te whakamiharo i te waihanga o nga kararehe katoa. No reira ka kiia tona 44 Karaihe,” he 44 primate , : ara ko te 44 Naina Tahi.” Te raaramatanga o te tangata e kiia ana he 44 finite,” ara, he timatanga, he mutunga tona. Ko to Te Atua maramatanga: 44 he Infinite,” ara kaore ona mutunga. E kiia nei e te Karaipiture: 44 Ko te Tawhito o mua iho ” (The Ancient of —Ran. 7.26. Engari ko te miharo o te maramatanga o te tangata, ano he mea ata tohi ia na te kaihanga hei 44 Ata mo te kawenata i raro iho ia ia.” Ko nga korero o te tukunga iho o te maramatanga taihoa e tuhituhi. Ko tenei maramatanga i tan ki runga ia iwi, ia iwi. I hapai tena iwi i tana wahi o tana maramatanga, a, ka mate, a ka riro he iwi ke mana e hapai. Ka mate tena, ka hiko mai he iwi ke mana e hapai, e tahu te ahi ote maramatanga. He taonga hoki tenei na te ao katoa kaore e taea te huna, te kai ponu ranei. Ko nga iwi na ratau i raupi taua taonga i nga ra o nehera, i te wa i nga Hurai, kua ngaro katoa i tenei ra. Kua ngaro nga

Ihipiana, nga Kariki, nga Roraana, nga Ahiriani. Kua pau monemone ratau ki te po. Heoi ano na to ratau nohanga hei ata mo te Kawenata o te matauranga i ora ai o ratau ingoa i te ao nei.

I te wa i enei iwi e whakahaere ana i te ao, kei te kai-tangata nga tipuna o te Ingarihi, o te Wiwi, o te Tiamani, me o etahi atu iwi marama o tenei ra. Inaianei ko nga mea i maharatia kaore e taea e te hinengaro e te ringaringa te hanga, kua ngawari noaiho ia.

TE KAKANO O TE TANGATA

E ki ana te pukapuka a te iwi Hiperu, ara, te Paipera, ko Arama raua ko Iwi nga tangata tuatahi ote Ao. No te tau 4004 i mua atu o te whanautanga o Te Karaiti ki te ao nei, ka hangaia ana tangata ete Atua. E ki ana a tatau nei korero, ko Tiki te tangata tuatahi, ko Hineahuone te wahine tuatahi i pokepoketia ki te one i Kurawaka. Engari kaore i marama kei hea a Kurawaka. Engari te Kari o Erene e mohiotia ana kei hea. Kei te takiwa o te awa o Uparati, ara kei Mehopotamia. Ki tetahi korero ano a o tatau tohunga ko Tanenuiarangi te tangata tuatahi. Ki tetahi korero ko tetahi o nga tamariki a Rangi raua ko Papa-tua-nuku. ara ko Tumatauenga te tangata tuatahi. Otira na nga Hiperu tera korero ko Arama te tangata tuatahi, a, ko te inamao o te haerenga o tana wawata, e 4004 tan i mua atu i aTe Karaiti. Kua kitea e nga tangata tohunga ki te titiro i nga tuhituhi a nga Ihipiana, kua mohio ke tera iwi kite tuhituhi. kite whakakaupapa i nga korero o nga mahi a o ratou kingi i mua atu i te 6000 tau i mua atu o te whanautanga o Te Karaiti. Ta ratau tuhituhi e kiia ana: “he hieroglyphics.' 7 Ko nga tohunga titiro, i ana tuhituhi, “he Egyptologists." Kua kitea hoki kei Ninewe etahi korero whakamiharo. Te mana nui o tera takiwa itewa e 8000 tau i mua atu i a Te Karaiti ka hoki whakamuri atu ko Assyria: “ara ko Ahiria." Na to ratou kingi na Herameniha i mau whakarau nga hapu kotahi tekau o Iharaira, e ngaro nei. Ko nga Hurai hoki e mohio nei tatau, ko nga uri anake ena o Hura raua ko Peniamine. Kei rolo kei nga tuhituhinga i mua atu o te 10,000 tau i mua ote whanautanga o Te Karaiti. No tenei iwi a Tira papa o Aperahama, i heke mai ra i Ura o nga Karariana, kite whenua o Kanana.

Kua kitea hoki nga wheua tangata i roto i etahi ana hohonu ki rare o te whenua. Kua “ meihatia ” nga mahunga. Kua kitea. no te wa o te whenua i mua atu o ta nga Hiperu e ki nei e 4004 tau i mua atu o te whanautanga o Te Karaiti. No reira tatau ka mohio, ko te tangata tetahi kararehe tino tawhito o te ao.

Kaati tenei korero i konei. Tera atu te roanga. E hara enei korero i te tawai, i te whakahawea ranei mo te Paipera. Tera etahi mea o roto i te Paipera kaore i te tino marama ki te hinengaro tangata. Engari kei te whakapiripiritanga i nga mea i kitea e te tangata i enei ra ki aua wahi uaua o te Paipera, ka marama.

Te take o aku korero e tuhituhi nei kite “ Toa,” he kipa ite hinengaro o te iwi kia mataara. Heoi mo tenei wa.