NGA KARETI NUNUI.

Toa Takitini, Issue 45, 1 April 1925, Page 206

NGA KARETI NUNUI.

Na A. T. Ngata, M.A., M.P. HE mihi tonu ak© tenei ki a tatou tamariki e noho mai ra i nga Kareti Nunui, ki nga mea kua tangata whenuatia ki reira, ki nga mea tae hou atu hoki. Katahi hoki te lira nui o te hanga nei, e waitohu ana i te tumanako nui kei roto i nga ngakau o nga matua, kia whaia nga lira o mua atu, e a ratou na tamariki. Tena koutou e hoa ma, e nga matua. Ka uni atu au ki roto i tera mihi, naku hoki tetahi, he mea wahine, no te marama nei ano i whakawhiti ai ki Otautahi ki Canterbury College, kite kainga i haere mokemoke atu ai au i a Maehe o te tau 1891. Hei tuarua ia o nga tamariki wahine kite haere ki nga Kareti nunui, kb ta Hamiora Hei te matamua o te lira wahine i tera tan. Ehara Te Arawa ma, he kawa wahine tonu toku to te Rawhiti, he kawa tane hoki. Kia uia he aha te rawa e pahure ite wahine? E pai ana te whakautu: 44 Ko wai ka hua, ko wai ka tohu! ” Waiho kia haere ana, ma te wa e whakaatu ona huanga. Ka waimarie hoki te lakiwa nei i te otinga i a matau ite Paremata ka taha nei o te kaupapa moni e £90,000 hei awhina i enei momo whakaaro o te iwi Maori, i te otinga hoki i tera atu tau o te tahua a Te Arawa, kua rangona nei e tatou kua wehea e Te Poari o Te Arawa tetahi wahi hei awhina i ona tamariki e haere ana ki nga Kareti. Ko to te Kawanatanga awhina hoki kua takoto mai i roto i nga tau, a inaianei e rua ana karahipi e whakaari ana i ia tau, i ia tau. Ko tenei tau i tukuna ki a Pene Te Whaipooti o Ngatiporou nei raua ko Te Autiti Wikiriwhi o Te Arawa, tamaiti a Eruera Wikiriwhi Te Tuahu o Te Whakarewarewa, Ko Te Whaipooti kua haere ki Canterbury College. Kua tae mai hoki te tono a Peneti mo Chadwick, tamaiti a Tame raua ko Te Ropuhina, o Ngati Kahungunu ki Heretaunga. i paahi ite Matriculation, kia awhinatia. Mete tono hoki a Mika Aporo mo tana tamaiti mo Pekoene. i paahi ano i t.aua whakamatautauranga. Kua tuku kupu atu au kite Poari

whakahaere i te Tahua mo nga Take Maori, kei a ia nei e pupuri ana te £90,000, kia awhinatia enei tamariki katoa, tae noa hoki ki taku mea wahine, kia kai tahi atu ai ratou ko nga mea tane. He penei nga awhina kua rite, a kei te whakahaerea.

Ma nga Matua nga wahi e rite ana i tua atu i ena. He waimarie o Te Arawa ra, he tahua motuhake ta to raua na iwi. He waimarie nga me a i whiwhi i te awhina a te Kawanatanga. Na to raua kaha raua i whiwhi ai. Ko matou ano ko Ngati Kahungunu ma, kaore nei he tahua pera i ta Te Arawa, me whakawhirinaki ake kite tahua i tipu mai i nga itarete o nga moni whenua, e puritia mai ra e nga Poari Whenua Maori—ma matou a tua ake. Ka tae atu ano hoki te awhina a Te Poari o te Tahua mo nga Take Maori, ki nga tamariki kua uru ki nga Kareti i enei tau ka taha nei. Kia hui te Poari ka whakariterite ai. Tera ano hoki te Poari e tirotiro i nga awhina mo nga tamariki e haere ana ki etahi atu momo kura, ki nga kura ahuwhenua, ki nga High School, ki nga Hohipera ako ki te mahi tiaki turoro, ki nga Kura mahi-a-ringa, ki nga tamariki hoki e tukuna ana e te Kawanatanga ki nga kura penei i Te Ante, i Tipene, i Hukarere, i Turakina, i era atu. Ko te moni hoki e whakaarohia ana hei whakapaunga i te tau, o nga hua o te Tahua, tae atu ki nga moni tapiri a nga Poari Whenua Maori e £5,000. Kaore noa pea he patai ma te iwi Maori i tenei wa, he aha te hua o te mahi o, whaia nei nga matauranga nunui o te iwi pakeha. I te wa ko taua anake ko te iwi Maori e noho ana i o taua moutere, e pai ana o taua nei whare wananga. Kua kore te wananga, kua tuhapa nga tikanga i te ra o te pakeha nei. Me pehea? Ara te kupu ote waiata, na te Tai-hauauru: — 44 Takahia e koe i te Nukuroa-o-Mawete Ko te ara tena i haere ai to tupuna A Hika-tamure, ki Te-uranga o te ra Ki Nukutaurua, ki te Kahawari: Ki a taua kite marangai Kia homai ana he matetakitaki : Ka hoki taua nga tai e huhuka mai o Rewatu.” Koia e tama ma, e hine ma, takahia atu ano te Nukuroa-o-Mawete, whakawhiti atu i Raukawa. Ko te ara tena i haere ai matau o koutou matua kite tiki ite wananga i nga tohunga o te iwi kiri ma, nana nei i kawe mai te toki maitai, te raihini.

nga ringa tipua .e oti mama ai nga mahi, te tauwhanga hinengaro, te oranga tauwhena, nga waka tipua, nga whakaaro whakapororaru i nga iwi noho moke mai o nehera. Waiho nga iwi whakatoi kia whakatoi ana. Haere koutou, e ruku ite hohonutanga o nga whakaaro, nana i tipu ai te iwi pakeha. Tena nga tan ka hoki mai koutou ki nga tai e huhuka atu nei, ki nga mania, ki nga maunga i whakatipuria ai koutou, ki o koutou toto Maori e karanga tonu na i roto i a koutou, ki nga wahi e whakahua ai koutou he mahi, i nga mahi e tumanakohia nei e matau e o koutou matua hei mahi mo to koutou na wa. Kia kotahi noa oti o koutou e puta hei tangata mo to koutou whakatipuranga, ka ea te tumanako, ka ea nga manaakitanga i whakawhiwhia ki a koutou.

Ingoa o te Tamaiti. Tari o nga Kura. Poari o Te Poari o To Arawa. Tahua Nui. Pene te Whaipooti .... £65 — £50 Autiti Wikiriwhi .... £65 £55 — • Ninihi Chadwick . . — .. — . . £50 Pekoene Aporo . — £55 . ’ £50 H. T. Ngata — £50 .. £50