WHAKAMARAMATANGA MO NGA REO KORERO O NGA RA KA WERE.

Toa Takitini, Issue 30, 8 February 1924, Page 3

WHAKAMARAMATANGA MO NGA REO KORERO O NGA RA KA WERE.

No 12th Mei, 1822, ka “ boro,'’ a Mokoia i a Ngapuhi, a he wa i muri mai ka noho a Hongi ki Otumoetai wahi o Tauranga. Ka rongo a Ngati Whakaue, ka tahi ka haere ki Tauranga kite hohou-i te Rongo-pai ki a Hongi a houhia ana e Hongi te Rongopai kia N. Whakaue. Ko te haere tuatahi tonu tenei o taua waa a N. Whakaue ki Ngapuhi. Nga tangata i tena haere:—Te Tipitipi, Ahuahu, Ngamarama, Te Wharewhiti, Manurau; 6 wahine i tena haere. WHAKAMARAMA POTO. — korerorero e rangona ana ko te ope tenei i hoki mai ai a Maora me etahi atu. Te rua o nga haerenga o N. Whakaue ki Ngapuhi. No muri tonu iho ka haere ano a N. Whakaue ki Ngapuhi. Nga tangata i tena haere: rangi, Te Haupapa, Te Ngahuru, Nohomatarae. Hingakiraro. WHAKAMARAMA POTO.— Nga korerorero e rangona ana kote ope tenei i hoki mai ai a Parewahaika me era atu, na Ngahuruhuri i hari mai. Tuarua te 44 Take,” o tenei haere a Ngahuruhuru he kimi i te tamahine ia Mangamangaiatua. WHAKAMARAMA MO TE INGOA NEI NGAHURUHURU. —Koinei te Ngahuruhuru Pango. Te tuatom o nga haerenga o N. Whakaue ki Ngapuhi. 3rd. Pepuere, 1826, ka haere ano a N. Whakaue ki Ngapuhi. Nga tangata o tena haere: Haupapa, Taiapo, Rangirehua, Wharetutu. No taua wa hoki i whakaaetia mai ai a Te Tapihana e Te Wharepoaka kia Ngahihi ma. WHAKAMARAMA POTO. Kaore rawa e kitea te tahi ingoa e karangatia ana ko Pango i roto i te ope o Wharetutu ma i 3 o Pepuere, 1826. Te tuawha o nga haerenga o N. Whakane ki Ngapuhi. No te 2nd Maehe, 1830, ka haere ano a N. Whakaue ki Ngapuhi. Nga tangata o tena haere: —(l) Ngahuruhuru, Titore, Te Hokari. WHAKAMARAMA POTO.—Te " take," o tenei haere a Ngahuruhuru ki Ngapuhi he hari koiwi ara i nga pahopaho o nga tangata o Ngapuhi. Tuarua he hahu mai i te tamahine ia Mangamangaiatua. E ai te korero ko te haere tenei a Ngahuruhuru i oraiti ai ia ia Ngapuhi ana te Wiremu kaora. A ka hoki mai hoki kite au kainga kite iwi hoki. NGA RONGO KORERO. kau ana he ope a N. Whakaue i mua atu i enei ope, a kaore kau hoki he ope a N. Whakaue i muri mai ranei o enei ope. I muri tonu o enei ope ara o te tuatahi, tuarua mete ope tuatoru ka haere ko te ope

tuawha, te “ take,” o tenei haere, he ope no Ngapuhi i haere mai kia Ngahuruhuru Pango ki Maketu, nga ingoa o nga tangata a tana ope ko Titore raua ko te Hokari. He rangatira tomi hoki enei tangata no Ngapuhi. Koi nei tonu hoki e tahi o nga taunga atu o nga ope kua korerotia i runga ake nei. TE OPE TUAWHA.— te Kaipuke o Titore raua ko te Hokari te Kaipuke i haere ai a Ngahuruhuru Pango i te ope tuawha. Te take o Titore raua ko te Hokari i haere mai ai he hahu tupapaku no ratau i mate iho ki ko nei, i roto i nga tuateatanga o nga ra kataha ki muri. No te wa ka hoki a Titore raua ko Te Hokari ki Ngapuhi ka haere a Ngahuruhuru Pango i taua ope kite hari i nga pahopaho (ara i nga koiwi) i haeretia mai ai e Titore ma. Ko te tino take o Ngahuruhuru i haere ai he hahu mai i te tamahine ia Mangamangaiatua a no te wa i hahua ai e ia tana tamahine ka paa he raruraru nui rawa kia Ngapuhi. Ka whakahokia mai e Te Wiremu a Ngahuruhuru he wehi kai mate i a Ngapuhi mo te hahunga mai i te tamahine ia Mangamangaiatua i te Urupa o Ngapuhi, ko te tino urupa tapu whaimana hoki o Ngapuhi e kore e taea e wai tangata te hahu ake o te tupapaku i na tanumia ki taua urupa, ko te ingoa o taua urupa ko Oihi. Ko te 44 Take ” tenai whakahokia mai ai a Ngahuruhuru e karangatia ana ko Pango. Te Kaipuke o Ngahuruhuru i haere ai i te ope tuarua no Te Haupapa ko “ Irihana ” te ingoa ko te Kapene ko Peeke he pakeha. No muri noa mai ka tae mai ko Te Wiremu karuwha ki Rotorua, a ko Ngahuruhuru Pango anake te rangatira i Tu, kite whaikorero ara kite whakamanuhiri i a Te Wiremu Karuawha a kaore rawa he rangatira ke atu o N. Whakaue i tuu i muri iho ia ia. 1 muri iho i tenei ko te Hapiraana ka tae mai ki Rotorua nei ano. Ka whakaaro aN. Whakaue kite whiriwhiri ite tahi kainga mo te Hapimana ka rite ko Owhatiura kei te taha rawhiti o te moana o Rotorua, a kaore i pai a Te Hapimana ki reira heoi whakaarohia ana e N. Whakaue a, whakaotia ana ko Te Koutu. Te tangata nana i whakanoho ki reira ko IX haretutu e ai te korero. Koi nei ano te tangata nana i Whakaae a Owhatiura. Tera e kitea te ingoa o Wharetutu kei te mutunga ake o nga ingoa o te ope tuatoru i te 3rd Pepuere. 1826. v No Wharetutu tonu tona kaipuke ko “ Otunoa ” te ingoa koia tonu ano te kapene. Mo te hikinga atu o Te Hapimana i te Koutu ki Mokoia na Wharetutu raua ko Ngahuruhuru Pango me, Paora Te Amohau. Te take o te whakaheke i aTe Hapimana ki Mokoia a N. Whakaue he wehi ki te ope a Waikato i hinga ai aN. Whakaue i Mataipuku ko te Koutu te pa o tena parekura.

OPE NA NGAPUHI.—Ka whakatika mai a Taiwhanga i Ngapuhi ratau ko ana Minita pakeha, ka u ki Maketu ka noho ki a Ngahuruhuru Pango, a na Ngahuruhuru Pango ano i hari mai ki Rotorua ki a N. Whakaue me era atu hapu. OPE KITE TAIRAWHITI. te haringa ote whakapono ki te Tairawhiti na Ngahuruhuru ano i hari ki era takiwa. WHAKAMALNGA RAHIRI.— ata titiro, kia ata whakaaro marama kite whakaaro o te hunga e ora nei i tenei waa mo nga mahi me nga tikanga i waiho ake e te hunga kua ngaro kite po. (1) Ko te whenua e tuu nei te wharc karakia o te Hahi Mihingare i Ohinemutu no te Iramutu o Ngahuruhuru Pango e karangatia ana ko Ngahuruhuru ara i runga i te whakaarotoitu a ona hapu kite taonga ato ratau na rangatira i waiho ake kite ao marama. Kia ora. —Na to pononga mokai, Pirika te Miroi.