WAIKATO TANIWHA-RAU.

Pipiwharauroa, Issue 33, 1 November 1900, Page 2

WAIKATO TANIWHA-RAU.

(Na Apirana T. Ngata, M.A., LL. B.) Wahi I. I. Te Kingitanga. “ Ko Waikato te wai, ko Taupiri te maunga, ko Potatau te tangata.”— Ko Potatau te tangata. Kei nga kaumatua e matau ana nga korero o te wa i hua ai te whakaaro i nga iwi kia whakaturia he kingi, he korero e tautohetohetia ana e rangirua ana ki taku whakaaro, na reira au i kore ai e whai kupu mo tera. Engari ko au kanui te miharo mo te pokanga 0 tenei whakaaro i te iwi Maori, kaore ano ra 1 matatau mai i nga ra o nga tupuna ki tera taonga kite kingi, amo te pokanga ake ote whakaaro i te mea kua tau te mana mete rangatiratanga o nga motu e rua ki roto i te ringa o te pakeha, o te Kuini o Ingaraugi me ana iwi tae ake ki nga whakatupuranga e tu mai nei, i runga i te tuku a Te Tiriti o Waitangi. Na ka tu he kingi ko Potatau —he rakau hei-pou herenga mo te tangata, mo te whenua, mo te tikanga, eaiki te korero. Ka waiho ko nga mania o Waikato hei papa e tu ai te rakau, ko nga mano o Waikato hei humhum mo nga waewae o te kingi. _ Tie parau pea tenei, engari he korero ano i hakiri ake, i puta ano te kupu i te motu, kaati kua tu mai ra a Potatau, kaati mai i te ingoa o te kingi ki a Waikato, ko nga tikanga me nga whakahaere me tuku kite motu. Eki ana au mehemea i pera, mehemea i whakarangona taua kupu kua titaha ake i te motu nei etahi mate taimaha ipa nei. Engari na Waikato i takiri tona tangata, i apo ki a ia te ingoa, te tinana, te mana, te whakahaere. “ Tupu ake ai ano te rakau i tona wahi, ka hua, ka rere mai nga manu o te rangi ka kai.” He tika ano, engari tetahi ahua o te rakau toro ai nga pakiaka ka toha kite nui ote whenua, ka utetu a tena rakau. Mei pera te totara itu mai ra i Waikato i toro nui nga pakiaka ki roto ki nga iwi ngotongoto ana te tupu, i te hua o nga wairakau o nga tai e wha; tera e tuaina a tona wa ka oti he whare whakairo nui whakaharahara e tomo ai nga iwi katoa ki roto. Te he o te rakau he maha nga kakano, he tau e reka ana kite manu tenei kakano, he tau ko tera, kaore e pumau : a kite kawa mai te kakano o Maungatautari, o Pirongia, i tetahi tau, ka aha etahi manu ? Ka ahu noa ake pea kite Pua o Te Roku, ki Pipiwhakao, ki runga noa o Ruahine, ki Huiarau, a reka noa te tau i reira, ka waiho ano ko nga manu tutata i Hurakia hei kopikopiko ki ona pua.

Otira ki roto kite porotaka ano ote Kingitanga e rere mai ra i Manuka ki Mokau, Mokau ki Horohoro, Horohoro ki Wairakei i waenganuio Maketuo Tauranga, Wairakei ki Tamaki ka huri ki Manuka ano, kotahi ano te tangata, ko Potatau i ona ra, ko Tawhiao i muri iho, ko Mahuta etu mai nei. Ko ia te huinga o nga kupu o nga tikanga, a e puta ana mai iaia te kupu te tikanga. Na, ko taku tenei i titiro ai, he taonga te Kingitanga hei whakakotahi i nga iwi, i waiho ai hei karanga ma te kingi mai o Potatau a taea noatia tenei ra kia whakakotahitia nga iwi. A e kitea ana te pai te topu o nga iwi o Mahuta ki raro ki tana kupu. Na, mehemea i hasre rua te whakakotahi i runga i te mana tangata kia kotahi ai he tatua hei whitiki, a i runga ano i te marama o te whakahaere kia pai ai te ahua o te tatua ki nga iwi, kua ea noa ake ra te karanga mai kite motu. Ko tetahi o aku i titiro ai, na te pakanga a Tawhiao kite pakeha, na reira nei i homai te mate mo nga whenua o Waikato, i mau ai era iwi nunui ki raro i te Kingitanga taea noatia mai tenei ra. Ka mea nga iwi, mate tangata, mate whenua Kaore he rerenga atu ki waho, kei whea hoki he rerenga ? I mua atu ite whawhai na te kupu whakatakoto i whakakotahi. I muri iho i te whawhai na te aitua i pa rite kite katoa, mai ite kingi tae noa kite tangata ware, na reira i w T hakakotahi. Mehemea i mau tonu te whenua o Waikato, i toitu tonu, kua kore noa ake rate kingi i a Waikato ano te turaki, kua riro hoki ma nga ngangare mo te whenua e wehewehe te tangata, e tukituki nga iwi.

Ata titiro ki enei kupu e aka rangatira o Waikato, kaore i tuhia i runga i te kaika, i te ngakau whakahe noa ranei, engari he mea ata kimi na te maramatanga, he mea kapo haere nga kupu i o koutou arero ano i nga ra i haere ai au i waenganui i a koutou i au e mau ano i nga mowhiti o nga iwi o te paparinga o to tatou motu. (Taria te voanga.)