TE RA O PIRITORIA.

Pipiwharauroa, Issue 29, 1 July 1900, Page 8

TE RA O PIRITORIA.

Nga Ngahau ki Turanga.

I whakaritea e te Mea o Turanga me etahi pakeha rangatira ko te 5 o nga ra o Hune hei ra hararei, hei haringa hei whakanuinga mo te horonga o Piritoria i a Rapata. I whakaritea hoki kia tonoa nga Maori kia haka hei whakanui i taua ra, a kia kore e whakaritea he utu mo te keeti, engari kei te tangata te hiahia ki te homai i tana i pai ai. I whakaaetia tenei whakaaro e nga Maori. Ite ata ote Mane ka tae mai nga rongo kaore ano ia a Piritoria kia riro noa i a Rapata, na reira ka riro ko nga mahi a te Maori hei tino mea mo taua ra. I te ata ano ka timata te ua, ka paruparu nga tiriti, a ka ahua -wehi te ngakau kei kore te pakeha e puta ki waho, ka maumau noa iho nga ahuareka. Otira te taenga tonutanga ki te haora i whakaritea hei timatanga mo te haere atu ite taone kite taiapa mo nga mahi, ka timata te popo mai ate pakeha. I haere katoa mai nga tamariki o nga kura, tena tamaiti me tana kara, tena tamaiti me tana kara. Ko te peene nui o te taone ki mua, muri mai ko nga Maori. Ko Tuta Nihoniho ki mua tonu ; ko ona kakahu apiha hoia ona kakahu, me tona hoari ano ki tona ringa. I muri tata mai ko Rawiri Karaha, ko Taare Wherein, ko Reweti Kohere, me etahi tamariki wahine pakupaku tokorua, ko Matariki Wherein me Puna Rangiuia. He kahu maori katoa o ratou, ko nga tipare ko nga kara a te Ingarihi ara he whero, he ma, he au-moana. Ko tenei wahi o te ope nui i tino mihia e te pakeha. I muri atu i nga Maori ko nga poti, ko nga kaata, ko nga pu-repo tinihanga, ko tetahi peene ano, ko te tini o te tamariki o te tangata, haere waewae, eke hoiho. He ope tino nui rawa, ahakoa te paru o nga huarahi, te kouaua ote rangi. Te tatanga atu kite taiapa ka oma a Taare Wherehi raua ko Reweti Kohere kite tango i nga moni, aka kohi te pakeha, kua uru hoki te whakawhetai kite ngakau i te pai o te haka a Ngati-oneone i mua atu. Ite tomonga atu kite taiapa ka tu te powhiri ate wahine: “ Hau kiwi, hau weka kawea he korero ...” a ka rawe, i te rite 0 nga kakahu, ote whiu ote ringa. Ahakoa te nui o te papa whutupooro i taiawhio tonu i te tangata, he pirihimana rere-hoiho kite arai Ite mano ote tangata kei pokea te haka. I muri iho ita nga wahine Maori ka tuna nga tamariki wahine pakeha, te mahi he whakatutu rakau ko te peene kite whakatangitangi. Muri iho na nga tane te haka. Mutu ana te haka ka kokiritia te pa o nga pakeha —he

tereina whawhai—e nga Maori. Ka kino te haere o te tangi a te pu, a te ntaiti. Kaore te pa i horo, engari i riro herehere etahi o nga pakeha me etahi o a ratou pu. Kei te whawhai, kei te umere te mano o te pakeha. I tetahi whawhaitanga i muri mai ka riro tetahi 0 nga pu-repo a te pakeha i te Maori, no muri mai ka tuomakia mai e tetahi pakeha no Amerika he kau-poai, ka waikahatia, a riro atn 1 a ia. I muri iho i tenei ka tu te mea whakamiharo rawa, he poi na etahi tamariki pakupaku tokowha, na Marara Kahukaone, na Taku Rawhira, na Mere Paaka, na Te Huinga. I te haerenga mai i poi haere tonu mai ratou, mete koriana i hunaia ki roto i te kakahu kiwi, kite whakatangitangi haere: “ Ki tonu au i te koa, koa, koa.” Hei waenganui o te papa ka tu ratou ka poi ki tena taha, ki tena taha. Auahi ana ! Tangi te umere a te pakeha Hao ! hao ! I muri iho i te hautu waka, ka kokiritia ano e te Maori te pa o nga pakeha, ehara kna riro to ratou manuao a te “ H.M.S. Powerful.” I te ekenga o te Maori ki runga e karawhina ana te hautu : “ He tia, he tia, he t;a; he ranga, he ranga, he ranga ;...!” ko te omanga hoki o nga hoiho to, mete mea tonu na te hoe i pana haere te waka. Ko tetahi o nga hoiho ° nga pakeha i riro i a Reweti Kohere, na ona hoia i panga te rangatira o te hoiho kite whenua. Ka whakaomaomangia te hoiho me tona patu haere ano i te pakeha ki tona taiaha. Ka kawea e te toa katahi ka oma tonu atu ki roto i te hoa riri, ko tona makanga e te pakcha ki raro, ka pokea, ka tangohia tona korowai me tona taiaha, ka rnauria haeretia i runga hoiho, ko tona kaki i herea kite taura. Engari mehemea ana he tino whawhai ka pakaru tonu nga angaanga o nga pakeha i te taiaha a Kohere. Ko te mea tino rekareka rawa tenei i tenei ra. Te mahi whakarautunga na “ Broncho George,’ na te kau-poai o Amerika. Ahakoa pehea te oma a te hoiho ka karawhiua atu tona kaha mau tonu atu nga waewae e toru e rua, kotahi ranei o te hoiho, te kaki ranei. Tetahi o ona mahi he tango i tona taura i te whenua e takoto ana i runga i te oma kaha a tona hoiho. Ko ona makawe he roroa tonu penei me o te wahine. I tu te Mea o Turanga kite whai-korero he whakaw'hetai mo tenei ra nui. Neke ake i te £\o nga moni i riro i nga Maori, i runga i te homai aroha noa iho a te tangata. He moni nui tenei mo tenei taone iti, mo tenei ra kino hoki, i ua tonu a mutu

noa. E £■s te kinaki ote poi a nga tamariki poi. E tino whakamihi ana matou ki a Tuta Nihoniho me Ngati-oneone me etahi atu mo to ratou kaha, mo to ratou aroha, mo te pai o a ratou haka, i tino mihia e te pakeha. I te ahiahi ka tino nui rawa te ua, hei aha ma te pakeha, kiki tonu nga tiriti o te taone i te whakarongo ki nga waiata ki nga whaikorero. I hangaia he teneti mo nga kai-korero mo nga kai-waiata ki runga i te parani o tetahi whare tiketike. Muri iho i te whai-korero a te Mea ka karangatia ko Reweti Kohere e tu kite whai-korero. Tu ana ia tangi ana te umere ate pakeha ate Maori. I whakawhetai ia kite Mea, kite iwi pakeha hoki, mo to ratou awhinatanga i nga Maori kite whakarawe moni mo te mate-kai ki Inia, mo te whawhai hoki. I mea ia he tino pono te u o te Iwi Maori kite Kuini, e hari ana hoki ratou mo ratou i noho ki raro i te kara a Ingarangi, no te mea he ora kei reira, he rite mo te Maori mo te Pakeha. E hari ana te Iwi Maori mo te toa o te Ingarihi i ta raua pakanga ko te Poa, no te mea ka puta he ora ki nga iwi maori e tukinotia nei e te Poa. Ahakoa kei nga wahi katoa te mana o te Kuini, ahakoa he maha nga iwi kei raro i tona mana, otira na tenei whawhai ka kitea kotahi ano. 1 hiahia te Iwi Maori kite haere kite whawhai mo te kara, a i te mea kaore ratou i tukua na reira e kind tikanga nei hei whakaputanga mo to ratou aroha kite Kuini. E whawhai ana te Poa mo ratou ake ano, tena ko te Ingarihi e whawhai ana mo katoa, kiri ma, kiri mangu ranei. Koia nei te rerenga ketanga ote Poa ote Ingarihi. Itewa e hari ana mo o tatou wikitoriatanga kia mahara ano te ngakau kia pera me ta Ratiata Kipiringi i whakatupato ai kite Ingarihi : “ E te Atua o matou tipuna, i matauria mai inamata Te kai-hautu o nga matua e pae nei Kei raro i te kapakapa o ton ringa 0 matou mana e whakahaere nei E te Ariki, e te Atua o nga Mano, e noho ki a matou Lest we forget lest we forget. ( Kei wareware kei wareware matou.) 1 korero Maori tonutia e Kohere te waiata nei, ko te raina whakamutunga i pakehatia, kaati i matatau mai hoki i te pakeha te tikanga 0 ona kupu, he waiata hoki e tino mohio ana Ite pakeha. Muri iho i tenei ka waiatatia e ia te waiata mo Rapata, mete whakatangitangi ano nga pakeha : “ Haere tonu Rapata, haere tonu ra.

No te mutunga ka hakaia e Kohere te : “ Ake ake kia kaha haere tonu ra,” na etahi Maori i te tiriti e tu ana i hapai ake. Kore i rikarika te umere a te mano o te pakeha ki a Kohere raua ko tona whai-korero. I a ia ano e korero ana e umere ana te tangata. I rahi tona reo kite korero, whakarongo ana te pakeha ki to ratou reo e whakahekea mai ana ete Maori. I ki ano a Kohere i roto i te reo Ratini ko te mana o te Ingarihi he multa itt uno, ara he Maha i roto i te Kotahi I tino whakamihia i tino korerotia te whai-kore-ro a Kohere ; i kiia ko tetahi tenei o nga tino whai-korero kua rangona ki tenei taone. I puta i a ia etahi kupu kaore i kitea e etahi atu tangata, pakeha maori ranei. He nanakia a Tipi-whenua!