TE WHAWHAI KI TARANAWAARA.
TIANARARORE RAPATA. Kua tae a Tianara Rapata kei Kurunutaata i tera putanga o Te Pipiwharauroa. Kihai i roa te panukutanga kua horo he taone ke ano no te Arani Piri Teiti, ko Herapono, e tata ana kite Awa o Waara, te rohe i waenganui i te Arani Piri Teiti me Taranawaara. I maharatia hei runga i te rohe e tu ai te Poa ki te aukati i te ope a Nehe Rapata. Otira i te taenga atu o Rapata ki reira ka oma te Poa ki Hoanipaaka tatari mai ai. HOANIPAAKA. Whakawhiti atu a Rapata i Waara ka whakamoea ko Hoanipaaka. Ko tenei te taone nui atu o Awherika katoa, kei raro noa iho a Piritoria me era atu taone. Ko te tokomaha o nga tangata o Hoanipaaka 107,078 ; o enei tangata nuku atu i te 60,000 nga maori. Nui atu nga rua koura me nga rua taimana kei konei, na reira i tino tere ai te tipu o tenei taone. No te 30 o nga ra o Mei i horo ai i te
Ingarihi, kaore rawa i kaha te whawhaitanga, ara i runga i te ahua raruraru o te Poa i te tere rawa o te haere a Rapata : i ohomauri i pokaikaha noa iho. E 260 maero te tawhiti atu o Hoanipaaka i Poroemepoteini, otira 031 tonu nga ra ka horo ite Ingarihi. I whakahoro te Poa ki Piritoria, i te ponana mahue ake etahi o nga pu-repo, me nga tereina. He tokomaha o te Poa i whakatakoto i a ratou pu i tuku hold i a ratou ki raro i te mana o Ingarangi. Tino nui atu te koa ote Ingarihi kite horonga o Hoanipaaka, kite korenga hoki i tukitukitia e Kurutia nga rua taimana me nga rua koura, i whakawehiwehi hold ia i mua ra i mea kite tae te Ingarihi ki Hoanipaaka ka tukitukia e ia te taone me nga maina. Kei runga i Hoanipaaka te kara a te Kuini e piupiua ana ete hau. E rere ra ete Uniana Tieki ! PIRITORIA. Ka tan ra a Hoanipaaka ki raro i te maru 0 Ingarangi, katahi ka turia e Rapata te haere ki Piritoria. Ko Piritoria te tino pa ote Poa ko te pa hoki tera i noho ai a Kurutia me tona Kawanatanga ; otira nui ke noa atu a Hoanipaaka i Piritoria. He whakarongo tonu te main a te taringa i aua ra i te peheatanga i te peheatanga ranei. Kua tae mai hoki nga rongo, e kore a Piritoria e taea, i te mea kua rite nga mea katoa mo te whawhai; ko waho me roto o te taone kua whakatongia kite tainamaiti. Otira i tawhiti ano a Rapata ka rere te tangata toa, te tangata pakiwaha nei a Kurutia. I whakarerea eia tona pa kaha, ona hoia, me tona iwi, a haere ana kite huna 1 a ia. [ E huna ana hoki! I kiia atu ra hoki me ata whakariterite i runga i te rangimarie; te kaha koe whakaarahia ana he pakanga ki Ingarangi. E tama ia, hei a koe te papa-a-Hikitai! Nau hoki i porangi kite takahi ite waero o te raiona ; ana ka whara koe ! ] No te 5 o nga ra o tenei marama ka uru a Rapata ki Piritoria. Ta te pakeke pai! Me te uruhanga tona whakatikanga ake, kaore i rikarika, kaore i taea te arairai. Haere tonu Rapata, haere tonu ra! Ake, ake, kia kaha haere tonu ra ! Ka rite nga kupu o te haka a Tuta Nihoniho : “ Aue, e te pariha o te Poa huri ke anga ke, take, tako, taka rawa. He paruparu no Piritoria kia takahia e Rapata taiho a taiho a, hei!” No te po i hakaia ai te haka nei, ki roto kite hooro tino nui o Kihipane, auwina ake i te ata ka tae mai nga waea kua whakarerea e te Poa a Piritoria. Ko Kurutia i rere ki tetahi pa kei runga i nga maunga, kaore i te ata tau ki raro.
Taihoa pea ka eke ki runga manuao, ka oma ki Uropi. Tino nui atu te riri o tona iwi ki a ia, mo tona kahakinga i nga moni katoa a te Kawanatanga e £2,000,000. Ko te whanau a Teini, tumuaki o te Arani Piri Teiti, kua eke kei runga kaipuke, temoni kei a ratou Kei te whawhai o raua iwi kei te nanao ia a katuarehe ma ki nga moni. Kua puta ano te kupu a Kurutia ko tana whawhai inaianei ka riri hunahuna hei whakahoha i te Ingarihi, hei pupuri tonu hoki i te 100,000 hoia a te Ingarihi i Taranawaara. I pera ano ona kupu i mua ake nei, te kitea te huanga te aha. Eta e, hoihoi! Kua mahora ia te takapau kiekie o Nehe Rapata kei Piritoria, a kei te whakawhirinaki ia a tera, kei runga ko te Uniana Tieki e kapakapa ana. E rere ra e te Uniana Tieki, e te Iraki pai rawa ; e te tohu o te tika, o te aroha, o te rangimarie ! RONGO WHAKAMUTUNGA O TE WHAWHAI. I runga i te maha o nga ope ririki a te Ingarihi i tohatohaina kite whenua katoa he tokomaha nga hoia kua riro herehere i te Poa. E 400 ote ope a Kanara Paraki i riro herehere, ko enei tangata ehara i te tino hoia, engari he tangata rangatira no Ingarangi. Ka marama i konei ehara i te mea he moni te mea e whaia nei e te Ingarihi i tenei whawhai. E 28 nga mema o te Whare Ariki o Ingarangi kei te whawhai, e 25 hoki o te Whare o Raro. I tetahi whawhaitanga ano i mate ai a Kanara Peata Takirihi me etahi 15, e 700 hoia o te Ingarihi i riro herehere i te Poa, otira na ratou ano ratou i tuku atu, i te tino nui rawa 0 te ope a te Poa. Hopuhopu ana te Poa, hopuhopu ana ano hoki te Ingarihi. E 600 ote Poa i man herehere i a Tianara Ranara, 1500 i man 1 a Tianara Parapana. Te parekura nui ote Poa ko te hinganga o tetahi o o ratou tino Tianara ara o Oriwia. Ko tenei te Tianara nana i hopu tetahi pito o te ope a Tianara Porotiwatu i Koonopuriti. (Ko Niu Tireni i uru ki taua aitua, 170 ratou i riro herehere.) O te Ingarihi i riro herehere i te Poa, 150 apiha e 3500 hoia kua whakaputaina e Rapata. Tetahi hari nui atu no ratou. He mania nei pea nga herehere kei te ringa tonu o te Poa e pupuri ana ; he pupuri ra hei aha, kua riro ke hoki o ratou pa nunui i a Rapata.
Kua hold mai kei te wa kainga nga hoia turoro o Niu Tireni. He nui ano te powhiritanga i a ratou. To ratou pouri nui ko te korenga e riro ma te mutunga tonutanga o te whawhai ratou e whakahoki mai kite kainga. He hanga aroha to ratou ahua: tawhito ana nga kakahu, piko ana nga tuara, pakoko ana nga kanohi. SHEA BA MUTU AI? He tino wikitoria tenei, te rironga o Piritoria, no te mea koia nei te tohu e kore pea e roa ka mutu te whawhai, otira i tino nui ai tenei wikitoria he kore no te toto i maringi. I tu ano te ringa o te Poa, ehara i te tu totika i kopania tonutia e nehe. Kua riro a Taranawaara i a Ingarangi, apopo ka huaina he ingoa ke, inahoki ko te Arani Piri Teiti kua huaina ko te Arani Rewa Koroni. He rite te omaoma haere a Kurutia ki ta te hauhau e whaia nei ete pirihimana. Hei ra tino nui whakaharahara te ra e houhia ai te rongo, e mutu ai tenei whawhai i nui nei te hinganga 0 te tangata. Kua puta te kupu a te Kawanatangakia kotahi te rae whakanui ai tenei koroni katoa i te houhanga o te rongo, ara hei te toru o na ra i muri iho ote taenga mai ote rongo, kia nui ai nga main ahuareka. “ E te Atua, tohungia te Kuini.” ETAHI ATD TIANARA. Ko Tianara Pura kei nga maunga e wehe ana i Nataara me Parana kei te araia e te Poa. Ko tona whai kia tae ia ki Taranawaara, kia haoa hold e ia te Poa. Ko Tianara Rore Metuene kei te patu haere i nga pa kite hauauru o Taranawaara, kei te aim mai ia ki Piritoria. Te tau te manawa o te Poa ki raro! Ko Tianara Hutana kei roto ano o Taranawaara e patu haere ana; ko ana hoia he mea whiriwhiri mai i roto o nga hoia o nga koroni, o Kanata, o Ahitereiria, o Niu Tireni. Kua kitea to ratou toa. Ko Rore Kitini kei te haere tahi raua ko Rore Rapata. 1 ki tetahi tangata i matakitaki i te whawhai, ko Kitini te tianara tino mohio atu i te ao nei kite whakatakoto riri. Kei te whakawhetai te ngakau o te iwi i te rironga ma Rapata e whakahaere te whawhai, me Rore Kitini hoki hei awhina i a ia. Oto raua taenga ki Awherika tae noa mai ki tenei ra, kaore ano tetahi makenu kia kitea ki runga ki a raua. I mua atu i to raua taenga, e raruraru noa iho ana te Ingarahi. I ki nga nupepa nunui ote ao, na Rore Rapata i whakaora te mana o Ingarangi.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/periodicals/PIPIWH19000601.2.7
Bibliographic details
Pipiwharauroa, Issue 28, 1 June 1900, Page 6
Word Count
1,566TE WHAWHAI KI TARANAWAARA. Pipiwharauroa, Issue 28, 1 June 1900, Page 6
Using This Item
For material published 120 or more years ago, to the best of the National Library of New Zealand's knowledge, under New Zealand law, no copyright exists in that material.
For material published fewer than 120 years ago, copyright may still exist. Please see our copyright guide for information on how you may use this title.
In both cases, the National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in