TE WHAWHAI KI TARANAWAARA.
Ko nga hovero anake e ptita mai ana i te Tari Whawhai e panuitia hi roto hi Te Pipiwharauroa. WINIPAAKA (WXNBURG). I te rironga o Poroemepoteini, te tino taone o te “ Arani Piri Teiti,” i a Rapata, ka rere atu a Teini, te tumuaki o taua whenua, mete hunga katoa i whaka-ngakau-tahi ki a ia, kite pito kite hauraro, ara ki taba whaka-Piritoria,
ka noho hoki ki Winipaaka, a, waiho tonu iho tera hei tino taone mo te Kawanatanga ote “ Arani Piri Teiti.” He roa a Rapata e noho ana ki Poroemepoteini i runga ano i etahi take tika. Ko tcna whakaaro kia tino u nga hikoinga katoa o ona waewae. I tukua eia te rongo-pai kite tangata-whenua, ara ki te hunga e tuku mai ana i a rat on ano ki raro i te maru o Ingarangi. He mano, he mano, te tangata o te “ Arani Piri Teiti ” i whakarongo kite kupu a Rapata, i haere mai hoki mete man mai ano i a rat on pu me era atu patu katoa o te whawhai, a, whakahauputia ana ki te aroaro o Rapata. He tino tikanga pai tenei. Mei kore i tukua e Rapata he rongo-pai ki tana whenua, kei te whawhai tonu mai enei mano tangata kite Ingarihi i enei ra. Etahi atu take i roa ai te noho a Rapata i Poroemepoteini, he tatari mai ki nga mano hoiho i tukua atu hei whakauru mo ana hoiho i matemate ; he tatari kakahu mahana mo ona hoia, no te mea, nui atu te matao o te lakiwa ki Piritoria, i te tino tiketike rawa ki runga ake i te ritenga o te moana. Te ritenga o nga mea katoa, katahi ano a Tamaihonia ka korikori; te whakatikanga ake hoki, ko wai e tu mai ki tona aroaro ? E kore hoki te hoari a Rapata e hoki kau mai - 1 Kaore i roa ka horo a Winipaaka, ka rere ano a Teini ratou ko ona tangata kite rapu i tetahi atu wahi hei kuhunga mo ratou ; noho rawa atu i Kurunutaata ( Kroonstadt), e tata ana kite 60 maero kite taha whaka-Piritoria 0 Winipaaka. E hia ake nga ra ka horo ano tenei pa i te ope a Rapata, ka rere ano a Teini me tona ope; he tokomaha i mate, i riro herehere mai, i tuku noa mai i a ratou ki raro 1 te Ingarihi, ara, i runga i to ratou kitenga kua kore he painga o te whawhai. Whano tata a Teini ka mau ki konei. E hia ake haora tona mareretanga atu, ka tomokia hoki te pa e te ope a Rapata, mete tangi haere ano nga peene a nga hoia Koti-mana, mete tare haere ano nga haki, i roto i te pawa o te pu. E kiia ana, ano te rite he mahi ahuareka noa iho. Au mahi ra e te Ingarihi, e te mana nunui! M a wai koe e whaiwhai atu ? Kei te rere haere tonu a Teini ratou ko tona iwi i mua i a Rapata. Na te oma ano ra iana a Tawheta i ora ai! TIANARA PURA. He roa a Tianara Pura e noho ngaro ana, a katahi ano ka mohiotia tona haerenga. Ko tana mahi he arai i te Poa kei pakaru whaka-te-rawhiti, kei heke ki Nataara, he whenua no te Ingarihi. Kua hoki whakamuri mai ano ia
kite takiwa kite hauauru o Reirimete i runga ano i te whakahau a Rapata, i te mea hoki kua watea katoa a Nataara i te hoa-riri. Tera pea ia e tomo kite Arani Piri Teiti i muri i a Rapata. He whakaaro tino pai tenei. Kaore he maharahara ma Rapata ki muri i a ia, i te mea kei muri a Pura hei patu i te hoa-riri ina ahu mai i muri. Ka maro te titiro atu a Rapata ki Piritoria. TE ORANGA O MAWHEKINGI. Kua tutuki ta te taringa i tatari ai, ta te ngakau i tumanako ai, ta te wairua i inoi kua ora a Mawhekingi. Na reira e te.iwi hapainga te umere, kia nui hoki te reo Huree ! Huvee ! Huree ! No te Paraire te 18 o nga ra ka tae mai nga waea ra-waho, na nga apiha Poriki i Terakoa Pei, he whakaatu mai kua ora a Mawhekingi. Otira i te mea kaore i ahu mai i te Tari Whawhai, kihai i tino whakaputaina te koa, engari i pehia tonutia kia tae mai ra ano he whakatuturutanga. Kore raw'a i taea e etahi taone te tatari. I tangi nga pere, i whiowhio nga tima, i puta nga peene ki waho ki nga tiriti whakatangitangi ai, i tare nga haki, i whakatutu nga hoia, i tutakina nga kura, i kati nga whare-hokohoko. I whai-korero nga rangatira, i umere te mano, i waiata haere i nga tiriti. Kite whakapotoa me ki ake, I porangi i te nui o te hari. No te Hatarei rawa ka tae mai te whakatuturutanga o te oranga o Mawhekingi, a ka tino kaha ke atu te hari o nga wahi katoa i raro i te mana 0 te Kuini. I tae mai te waea o tetahi taone e mea ana ‘ Kei te haurangi katoa tenei taone 1 te nui o te koa.’ I tu he haka ma Ngatikahungunu kite Wairoa ; i tutu-ngarahu a Nga-ti-oneone i Turanga, ko te autaia a Te Mango Nihoniho nei te Tianara whakahaere o taua mahi. He tino ra nui tenei kite Ingarihi. Eh ara i te mea na te oranga o Mawhekingi i rereke ai te whawhai, engari hei mea whakatutua i te mana o Ingarangi te horonga o Mawhekingi, mehemea i horo i te Poa. I nui ai te whakamiharo o te tangata kite toa o te pa nei, he torutoru rawa no nga hoia tiaki. E 800 tonu nga hoia o Mawhekingi i te timatanga o te whawhai; no te roanga nei ka taotu etahi, ka pangia etahi e te piwa, he tokomaha hoki i matemate, ko nga morehu i toe iho e 600 tonu. Ko te ope tenei e whawhai mai nei ki nga mano o te Poa. Ka iti ai ianei te whakamiharo o te tini o te tangata ? No te 9 o Oketopa ka timata te whawhai ki te Poa, no te 13 ka whakapaea a Mawhekingi e te mano o te Poa, a no te 170 Mei ka ora neke atu i te whitu marama. He taone iti
noa iho, e tu mokemoke ana, e tata ana hoki ki Piritoria. No te mea tonu kua ara te rau o te patu, katahi ano ka hangaia he parepare ; ko nga pu-repo he tawhito katoa, otira ko te raahunga o Pawera nui ake i enei mea. I hangaia e ia he tereina whawhai hei tai-awhio ite taone, hei kaupare atu i te hoa-riri. I tino karapotia taua taone e te Poa, otira kore rawa i uru mai i a Pawera. Ko te Poa kei waho, ko te piwa ko te mate-kai kei roto. He hoiho, he kaihe, na reira i whakaroa nga ra; e tukua ana ki ia tangata, ki ia tangata, i ia ra, i ia ra, te wahi tuawha o nga kai e rite ana mana mo te ra kotahi. Na te tamariki, na te wahine te tino riri, otira kaore he tangi, he hamumu a te waha heoi ano he whakamomori tonu. Ka paku mai nga pu-repo nunui a te Poa ka tangi te whakatupato a te kaimatere ; rite tonu te toremitanga o te wahine 0 te tamariki ki roto i o ratou rua, ano he papaka te rite. He maha nga ope i haere ki te whakaora i Mawhekingi, ahu mai ana i te hauraro, ahu atu ana i te tonga; te ope nana i whakaora he ope i haere huna, i ahu atu i Kimari. I mau ano i a Pawera etahi tino apiha o te Poa. Kua ora a Mawhekingi, a ka maaha, ka hari, te ngakau ; ko te tino kororia ia hei te tino marohirohi, hei te tangata i kiia nei e te iwi mangumangu kaore ana moe, ara hei a;— Kanaka Patene-Pawera. Kua puta te whakanui a te Kuini i a Kanara Patene-Pawera, ara, kua whakaturia ia hei Meiha-Tianara. “ Na, hoatu nga mea i tika kite katoa : te honore kite tangata 1 tika ai te honore.”
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/periodicals/PIPIWH19000501.2.8
Bibliographic details
Pipiwharauroa, Issue 27, 1 May 1900, Page 5
Word Count
1,382TE WHAWHAI KI TARANAWAARA. Pipiwharauroa, Issue 27, 1 May 1900, Page 5
Using This Item
For material published 120 or more years ago, to the best of the National Library of New Zealand's knowledge, under New Zealand law, no copyright exists in that material.
For material published fewer than 120 years ago, copyright may still exist. Please see our copyright guide for information on how you may use this title.
In both cases, the National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in