HAEREERENGA I NGA TAKIWA MAORI.

Pipiwharauroa, Issue 27, 1 May 1900, Page 8

HAEREERENGA I NGA TAKIWA MAORI.

Na Tutere Wi-Repa.

11. Tai-Rawhiti.

I a au i haere ai i te takutai nei i nga ra whakamutunga o Tihema 1899, i tooku hokinga mai ite pito kite tonga oTe Waipounamu, he maha nga mea whakamiharo i kitea e au, atu ano o Turanga tae noa ki tona mutunga mai. Me ki ake e au, ko tenei takiwa e rua ona wahanga, he wahanga mahi hipi, he wahanga mahi kaanga. Te wahanga mahi hipi i timata i Turanga mutu kite Araroa. Ko te wahanga mahi kaanga i timata atu i Potikirua ka ahu atu kite tai-whakararo. Nga korero o tenei pukapuka mo te ahua o te wahanga i Turanga ki Patangata. Nga Mahi. I taua wa rite tonu te ahua ote tangata, ngarongaro katoa ki nga teihana hipi kite mahi. Ko nga kaumatua anake me nga kai i

kitea e au ki nga kainga. Ko te ahua o te tangata i taua wa, e huri ana i te whakatauki nei kia penei na, “ Huna o mata o tangata, whakina o mata o kai.” Otira e tika ana tenei mo te tira haere, ko tona whanaunga tata tonu hoki tenei he kai. Nga tino main i taua wa he ‘ kutikuti hipi,’ he tope manuka, tauhinu, me etahi mahi atu a te pakeha. Tetahi mea whakamiharo ko te nui o nga teihana hipi a nga Maori. Taeatu au e whakakao hipi ana i Paremata, e whakaiho ana i Tokomaru, e utauta huruhuru ana ki runga kaipuke i Reporua. Katahi au ka whakatauki iho, “ E runga mahara pai hoki ki ana tu whakahaere.” Ko nga mahi era o nga ra o te waru. Taku hokinga mai i te ngahuru nei tirotiro noa ana kei whea te tangata. Te mahi o taua wa he tope manuka, tataramoa, he mahi taiapa, he whakapai whenua i roto o Waiapu, ko te ‘ roia paku ’ hoki o ngati-taua nei te tino tangata whakahaere o aua mahi, a kaore e tau ana ki raro ; nana hoki i tito mai te mea nei kia an na, He aha to ui ra, ka ui nei i te ngahuru ? E ia kei te mahi kanataraki ra, 0 koroua e...hika ? Tetahi mahi hou i kitea e au i taku taenga ki te moka whaka-te-Pohutu o Pakiakanui, he mahi rori. I nga Maori katoa nga mahi penei. Nga rori katoa o roto o Awatere ki nga teihana o uta, kaore tetahi i riro i te pakeha. No reira au ka mea iho “ E tika ho...ki! Ten a ra kia kaha rawa me kore te hanga pakeha na e porohaunga noa atu.” 1 te Kawakawa hoki au ka kite i te tangata toa o te Tai-rawhiti kite whakatere poti i runga i te ngaru, i te tuatea, i te tupuhi, kei a ia hoki ratou ko ana tangata te kanataraki o nga mahi o te Motu i Whanookena. Te Ahua o te Ora. Tetahi mea autaia, i waenganui i te hunga mahi hipi i taua wa, he mate rewharewha tino taumaha, ara kia ratau na “ Ko te mate hou nei,” kite pakeha ia he “ Influenza.” I pangia ano hoki nga tamariki e te mate e kiia nei “ he mare heihei.” He whanoke ano nga tamariki i aitua i taua mate. Te take i ahua pai ai na te putanga i te raumati. Mehernea no “ te wa e tohatoha nei a Hikurangi i ona rinena,” he tamariki tana e iki ai kite po. I pai noa iho te paanga mai o te mate o nga pakeke. Ko te tino kaumatua poka-a-ki o te Atirikonatanga o Waiapu, e noho i te kokoru i tua atu o Mataahu ra, tetahi i tukua e taua mate ki raro, a taka rawa te pouri i a ia kei kore ia e tae kite hui tino nui o te tau. I ho-

rapa katoa te takiwa o Ngatiporou i te autaia mate nei. He tama e taika noa ana mai iro tauhinu, iro manuka, iro tataramoa! Heoi ano te mate i kitea e au e hianga ana i nga tangata. Otira Id te tangohia tenei, ki tooku whakaaro nui atu te ora o nga tangata. ( Taria e whakaoti.)