NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.

Pipiwharauroa, Issue 18, 1 August 1899, Page 8

NGA HUA KAREAO MA TA TATOU MANU.

“ Koia ano te aroha ote Atua kite ao ( katoa ara kia koe ) homai ana e ia tana Tama kotahi, Ida kahore ai e mate a (to ingoa ) e whakapono ana ki a ia, engari kia whiwhi ai a ( to ingoa )ki te oranga tonutanga. ” Hoani 3. 16. E hoa e whakapono ana ranei koe ki tenei korero, a he aha te tohu o to whakapono ?

RONGOMAIMATE. I te matenga o tetahi pakeha kite hohipera 0 Hirini, a ka kitea he nui atu te moni i a ia, e £ 8000. I kitea ia e takoto ana i te tiriti, kaha atu tona paru, mete haunga hoki o tona tinana, a na te aroha noa i mauria ai ki te hohipera whakahemohemo ai. Hei aha ra nga moni ki tana whakaaro, i tuku ai ia ko ana moni kia ora, ko ia kia mate ? Kahore kau he painga o te moni ake, ko to painga ko te rironga mai i te moni o nga mea hei oranga mo te tinana. Te mahi a etahi tangata tokorua e tata ana ki Te Karaka, Turanganui, he wawahi rakau, he pakeha tetahi, he hawhekaihe tetahi. Te ingoa ote pakeha ko Earnest Hooper, he wahine Maori tana; te ingoa o te hawhekaihe ko Mane Hudson. I whaoria e raua he paura ki roto i te matai, katahi ka haere kite whanga tu mai ai. Ka 35 meneti e tatari ana, kaore i paku, katahi raua ka hoki mai ano ki ta raua rakau. Ka purua ano he paura ki tetahi taha o te rakau, uru atu ana katahi te rakau nei ka paku ake, e rua nga taha haere katoa. I aha nga tangata nei ? I tupono noa iho te korenga e tino mate rawa, engari ko o raua kanohi wera katoa, matapo tonu atu raua ite paura. Ka roa raua e takoto ana, ka timata te ngoki haere kite awa, 150 iari te tawhiti atu. Ka mutu taraua horoi i o raua kanohi ka timata ano raua te ngoki haere i roto ite ngahere ki te ahi i herea ai o raua hoiho, engari kore rawa raua i kite. Tekau e rua tekau tiini pea to raua ngokitaga ki o raua hoiho. I moumou noa te karanga, kaore rawa he tangata i patata mai. No te hawhe paahi o te rua ka mate raua, no te hawhe paahi o te iwa i te po ka tae kite kainga 1 a raua wahine. Ao ake ite ata ka haere ki Te Karaka i runga hoiho, e iwa macro te haere nga, ko a raua wahine kite arahi i o raua hoiho. No te Mane raua i mate ai, no te Taite ka tae kite takuta i Kihipane. Ko tetahi o aua tangata kaore ano kia kite noa, engari i kite takuta tera pea e taea e ia te whakatitiro. He whakaaroha te mate o enei tangata. Na to raua mea pakeha, i homai enei korero ki tetahi o nga kai - tuhi a “ Te Pipi.” E nga hoa wawahi rakau kia tupato kia koutou i nga

paura toropuku. I Katarana, ite takanga o tetahi tamaiti e nga tau kite wai, ka rere te tuakana e ono nga tau kite whakaora. I te kitenga atu hoki o te mea wahine e rima ano nga tau ki era i te wai, ka rere hoki kite whakaora. Taea rawatia ake ki uta kua mate ke te mea iti rawa mete mea wahine hoki. Kua pau i te ahi a Tohana, te taone nui o te whenua koura nei o Koronotaiki, Amerika. Kanui te mate o te tangata, i te mate kai, i te matao, i nga mate tinana. E kitea ana i nga huarahi nga wheua tangata e pukai ana. E 50 nga poti i tahuri ki tetahi roto nui. Kia mate atu te tangata mo te koura e kainga nei e te huhu, tena ko te “ Peara utu nui ” e homai nei kite tangata kaore e arotia ake. E te tangata, ete tangata !—“ la tatou ano e ora ana kei roto tatou i te mate. ”

RONGOMAIMOANA. Ko te roanga ake tenei o nga korero o te matenga o nga tangata o te Hinemoa. I tohutohu ano te kapene kia hoki mai te poti mehemea ki te kino te unga atu kite motu, otira kaore te mete i whakarongo. Ite kino o te moana itu tonu mai nga tangata i tahaki matakitaki mai ai. E rua nga heramana na te ngaru tonu i panga mai ki uta takoto ai, ka roa noa atu te whakamahanatanga ka tahi ka hoki ake te koiwi. Kotahi te mea ite tunga ki runga i te toka ka karanga ; “ Ka ora an ! ” Muri tonn iho ko te auetanga, mete toremitanga, ngaro tonu atu. I kite pakeha na te mango, na te wheke ranei i kukume ki raro, otira i te kitenga i te tinana kaore rawa he koha. Tokotoru nga tupapaku kua pae, ki Whanga-o-keno, tokorua ite kitenga e takoto rite ana, me te mea nei na nga whanaunga i ata whakaatamira. Ko te tinana o te mete i mauria ki Poneke nehu ai, ko etahi ki runga ano i te motu. I tino kaha nga korero a nga nupepa mo te hauwaitu ote matenga o enei pakeha, i whakahe ratou i te kapene. I mea ratou, mehemea ko Te Paramena, e kore rawa e mate ana tangata. Kaore ano pea te nuinga o te tangata kia mohio noa ki te matenga o Te Paramena. No tera tau ia i mate ai ki Poneke, i runga ia te Tutanekai. E uta maitai ana tona tima, ka motu te waea, te takanga iho ote poraka pa tonu atu kite mahunga o Te Paramena. E koro! i ohorere noaiho tou matenga. Tena ra koe te oha a nga kaumatua. I moea mai ete mete tawhito o te Hinemoa, kua mate te mete o te Hinemoa, ki Ihi Keepa. I taua ra ano ka whakaritea tana moe ! Kei te pono ano ia te moemoea. I te pakarutanga o te Stella, ki

waenganui o Ingarangi me Parani, i mahue tetahi tangata raua ko tana tamaahine kite kaipuke iteki o nga poti. Ite karangatanga atu a taua kaumatua kia whakaorangia tana tamaiti ka hoki mai tetahi tangata kite kaipuke, ka whakaatea i tona nohoanga mo te wahine. I ora taua wahine; ko tona matua me tona kai-whakaora i mate. To te Karaitiana tona ahua. - hiana i Amerika kite Tonga, ki Ingarangi, ka taka te heramana kite moana, ite kaha ote hau. Ite roa ote tukunga ite poti, ka rere he Nowitini kite whakaora i tona hoa. I te ekenga ote heramana kite poti ka mahue te Nowitini kite mate, katahi ka rere hoki te heramana kite whakaora i tona kai-whakaora. I ora katoa raua, engari ko te Nowitini wahi iti tonu ka mate. E £SOOO te utu i hoatu e te kamupene o te Perthshire kia te Tarune. I rere mai a te Waikato ki Niu Tireni nei i Ingarangi, kaore ano kia u noa, kua nui rawa hoki nga ra e ngaro ana.

; RONGOMAITAWHITI. Nga korero mai o Rarotonga, 6 te taenga 0 te Kawana ki reira me te marenatanga o te Kingi o era atu moutere, kei te tinana o “ Te Pipiwharauroa. ” Kua tino mutu rawa atu te whawhai o Hamoa. I ringaringa a Marietoa raua ko Mataawha i runga i a te Patia, manuao ote Komihana. E kiia ana e haere ana a Marietoa ki Poihakena kite whakaoti i tona kura. He roa ta matou korero mo Hamoa i tera putanga o ta tatou manu. I kaha rawa te riri a nga Marikena me nga Piripaini i a Hune nei. I potaengia etahi hoia e nga maori, a kihai i kaha kite hoki kite matua, katahi ka tu kite riri. I.tangohia mai e nga apiha nga pu a nga hoia taotu hei pupuhi, i nga maori e pupuhi mai ana i runga i te rakau. No te paunga o nga kariri, ka hoki ka tapahia he huarahi mo ratou i roto tonu 1 nga hauhau. Ko Rewheteneti Tonowhano kotahi macro i to haere ai i tona waewae whati i roto ite poharu. E 4000 hoia o Amerika kei roto i nga hohipera o Piripaina. Te Tianara o nga Piripaini ko Akuingaro. I te kore nupepa a te Maori, kaore e rongo i nga korero ote ao. I nga tau e wha kua pahure ake nei te tino korero o Parani, te whenua o te Wiwi, tetahi hoki o nga tino korero o te ao, ko te whakawakanga i a Tereiwhu ( Dreyfus.) Ko taua tangata he Hurai, he apiha no te ope hoia o Parani. I whakapaea ia etahi apiha he ( tutei,na Tiamani. Ite whakawakanga a ona hoa apiha i a ia whakahaua ana kia hereheretia ia ki tetahi moutere o te moana, e tata ana ki Amerika kite tonga, mo te mate to-

nu atu ki reira, ite tau 1894. No muri mai ka kitea i he te whakawakanga i taua tangata, he mea tito* noa. Heoi ko te kinonga kino ai taua -whenua, ka wehewehe, ka ririiri hoki. I runga i te tohe nui a etahi tangata, a tana wahine hoki, kite Kawanatanga Ida whakawakia ano a Tereiwhu, kua mauria mai ia ki Parani, ki whakawakia tuaruatia ano. Kite ki mai a nga waea kua hina taua tangata i te kawenga a te pouri, a te koingo hoki ki tana wahine. I tona kitenga i tana wahine kore rawa ia i kaha kite korero, heoi ano ta raua korero he ngunguru, he tangi. I a Tereiwhu i runga i te tereina e haere ana ki Rene, kite taone e whakawakia ai ia, he tangi tonu tana mahi. I tona haerenga ano ki te Motu ote Rewera, kite motu i hereheretia ai ia, ka mutu tona rongo ki nga korero ote ao. Hotu ana tona manawa i nga korero a tana wahine kia ia, i nga korero o te riri a te iwi mona i muri i a ia. Kite puta tenei tangata, ki tana wahine te honore nui. Kore i rikarika te toa o taua wahine, kite pitihana kia ata tirohia ano te hara o tona ariki. Kite whakaaro a te nuinga o te tangata, he mea whakapae teka taua tangata. E kiia ana i pangia ia e tetahi mate piwa, engari kua pai haere i naianei tona mate. Ete Atua whakaarohia te hunga e patua hetia ana ! RONGOMAITATA. Te Paremata : Ite whaikorero ate Honore Timi Kara, Hekeretari o te Koroni, i Turanga i tino kaha tana tautoko i tona Kawanatanga, i kauwhautia hoki e ia nga painga i puta mai kite iwi i runga ite kaha ote Kawanatanga kite awhina. Ki tana ki hoki heoi ano te tikanga hei painga mo nga Maori ko te tuku i te toenga o ratou whenua ma te poari e whakahaere. Ka nui te tohe o nga pakeha o Turanga nei kia whakatuheratia nga whenua ote Tairawhiti. Otira e tom nga ra i muri mai ka whaikorero a te Piukenana te mema o Wairarapa, he tino tangata no te Apitihana. I kaha tana whakahe ite Kawanatanga. Ana take whakahe: — (1.) Mo te kaha ote Kawanatanga kite kai i nga moni ate Koroni. (2.) Mo te hoatutanga ite tiwhikete kapene ki tetahi tangata o Poneke, kahore nei e tika kia riro i a ia. (3.) Mo te hoatutanga i te Ripeka o N. Tireni ki tetahi pakeha kahore nei e tika kia riro i a ia. Tenei ake te nuinga o ana korero, engari kaore e mohiotia ko ta wai ranei te mea tika. He korero ke ta te Kawanatanga, he korero ke ta te Apitihana.

Printed by H. W. Williams at the Te:Rau Press.

Me £ s. £ s. d. d. £ £ s. s. d. d. Mr. W. T. Williams 6 o o Mrs. D. Ellison 5 0 Hemi Te Urupu I 0 o Rev. Nikora Tautau 5 0 Tamahau Mahupuku I o 0 Rena Te Paora 5 0 Rev. T. Tawhai 10 0 Tawhai R. Whakaewa 5 0 J. Holloway IO 0 Ema Tiakitai 5 0 Kupuha Te Hianga 10 0 Iraia Karauria 5 0 Pongi Tutaki IO o Tame Arapata 5 0 Topi Kuru IO o Te Matenga Taihuka 4 0 Rev. Teri Paerata 8 o Tari Kemara 2 10 , Tipene Matua 6 6 Hapi Hinaki 2 6 Nireaha Tamaki 6 0 Koka Tongi 2 0 Paora Pani 5 0