Rapanui-Te Pito o Te Henua

Muka, Volume 13, Issue 1, 1 July 2000, Page 4

Rapanui-Te Pito o Te Henua

N ā Kaiwhiri Patu Hohepa

Reo Rapanui: Ma’aku e vananga ki a tatou takoa, ko to’oku re’o, to’oku kuhane. Reo Maori: Maku e korero ki a tatou katoa, ko toku reo, toku wairua.

He Wananga Reo o Porinihia te take i haere atu ai nga kaiwhiri tokowha o te Taura Whiri i te Reo Maori, a Patu Hohepa, a Ruka Broughton, a Waireti Tait-Rolleston, ratou ko Quinton Hita. I haere tahi ano hoki tetahi o nga uri o nga rarangi kingi o Rapanui, a Riro Poike, kei Aotearoa nei e noho ana, a, kua mohio pamu ke kite reo rangatira nei. Ko ia hoki to matou kaitakawaenga, to matou kaiwhakamaori mai i nga reo maha, te reo Rapanui, te reo WTwT, te reo Paniora.

Waimarie ana hoki i te haerenga tahitanga o Erena Mercer, he kanohi i arohaina pahitia e nga rangatira me nga tawhito o Rapanui i te mea koia nei tona hikoi tuatoru ki Rapanui. Ka rangatira matou i te kite atu kua tae mai a Toby Curtis, te Toihau o Te Mangai Paho. Ehara, tino mahana ana o matou ngakau i te haere tahitanga mai o Huirangi Waikerepuru i o matou taha. Ahakoa i tae hei mangai mo Nga Kaiwhakapumau i te Reo, ko tona mana e hangai ana kite iwi whanui.

Kua tau ke, kua tutakitaki ke i Tahiti nga whanaunga ngaro roa o Rarotonga, o Tahiti ake, o Hawaii, o Samoa, o Rurutu, me o Tuamotu. He tutakitanga hei kawe i te ngakau kotahitanga, hei whakaoho i te hinengaro e tuitui nei i nga whakapapa ka roa nei e weherua ana.

Tata kite ono haora e rere ana ka tau atu ki Rapanui. Kei reira te tira rangatira e tatari mai ana, kite karanga, kite mihi whakatau i a matou, o ratou whanaunga, kua tae mai nei ki te koki rawhiti o te tapatoru o Porinihia. Ehara a Rapanui i te

motu nui; ahua orite nei ki Waiheke i te moana o Hauraki. Ehara hoki tenei ingoa a Rapanui i te ingoa tawhito; no tata nei noa iho. Ko nga ingoa tawhito ra, ko Te Pito o te Henua, ko Kahu-kahu o Hera. Ko te ingoa Ingarihi ko Easter Island, te whakamaoritanga o Isla de Pascua. Na te Pakeha tuatahi i kite i taua motu i tapa atu te ingoa; ko taua wa ko Te Aranga. Ka mau tonu taua ingoa, a Easter Island, ki nga pukapuka a tauiwi. Ko te ingoa nei, a Rapanui, i taunahatia e nga iwi o Tahiti i muri mai, i ahua rite nei hoki ki ahua o Rapa, e manu tata atu nei ki Rurutu. He iti noa atu tera Rapa; koia tenei i taunahatia ai ko Rapa-nui i tona paku nui atu hoki.

Ki a au nei, kahore atu he motu penei, e manu ana ko ia anake i te whanui mokemoketanga o te moana. Pehea rawa oti te roa i tere ai, i hoe ai, o ratou tupuna kia tae ora mai ai ki tenei motu iti nei. Kei raro tenei motu i te Kawanatanga o Chile, engari kei te whai nga iwi o Rapanui i to ratou tino rangatiratanga. Ma te wa ka kitea mehemea ka whiwhi ratou i tenei.

Ko nga reo ttituru e whaia ana. Kei tua atu, ki tetahi atu take he whakapa atu ki nga iwi o Porinihia. E whitu ra i korero tahi ai, i moemoea ai i nga huarahi e u, e mau tonu ai nga reo o ia iwi, o ia iwi i roto i o ratou ake whenua. Ki a ratou katoa, ko Aotearoa te matapuna o te matauranga whakapuawai i te reo rangatira. Kua tae ke te rongo mo nga Kohanga Reo, nga Kura Kaupapa Maori, nga Kura Whakapakari Reo, nga wananga, te Mangai Paho, aha atu, aha atu.