“Toi Te Kupu, Toi Te Mana, Toi Te Whenua”

Muka, Volume 13, Issue 1, 1 July 2000, Page 3

“Toi Te Kupu, Toi Te Mana, Toi Te Whenua”

N ā Kaiwhiri Patu Hohepa

Maori Development in a Global Society

Te Wananga ki Te Papaioea, 4-6 Hongongoi 2000

Emihi tonu ana ki a Ahorangi Mason Durie me ona hoa tautoko, mo tenei hui whakahirahira i whakahaeretia e ratou ki Te Papaioea. Kei roto tonu i te harikoa ko te pouri, ina hoki ko te nuinga o nga mihi i utaina ki runga i a Pare Richardson, to ratou hoa ako i ngaro nei i mua tata atu i te tirohanga kanohi. Ka noho wairua mai nga mahara mona hei kaingakau mo te hunga i mohio pahi ki a ia e rongo hakiritia nei tona reo i nga wahi akoranga Maori. Moe mai ra e te hoa aroha o te tini mete mano.

He whanui, he hohonu nga take katoa i korerotia, e kore nei hoki e taea te whakapuaki atu i tenei wa. Heoi taku he whakapa noa iho ki era i whakamahana nei i toku hinengaro; waiho ra ma ratou i hui tahi e korero atu nga wahanga i manawapa atu ai ratou. Tata hoki kite wha rau matou i reira.

Na te Kaiwhakawa Tumuaki, na Joe Williams, i timata te wananga, i te ata ote 4 o Hongongoi. I hangai tonu ana korero kite ahua ote ao hurihuri e noho nei ngai tatou. I muri i a ia ko te Tumuaki ote Tari Hawaii, ara te Hawaiian Studies Centre o Te Whare Wananga o Hawaii i Manoa, Honolulu. He wahine rongonui a Takuta Lilikala Kame’eleihiva engari ehara mo tona matauranga wananga anake. I tohia ia hei tohunga whakatere i te Hokule’a, a, kua whakaturia hoki hei tohunga ako i nga hula tawhito a ona tupuna. Ka whiriwhiria e ia nga korero nehe mo tona iwi, nga piki me nga heke i nga tau roa tae noa kite wa i tuhia ai ete Perehitini o America, e Bill Clinton, te he o Amerika i nga rau tau i mua atu, mo te raupatu i te kawana tuturu o Liliuokalani, te Kuini o Hawaii. Ka noho ana korero hei tauira mo tatou, mo te iwi Maori o Aotearoa.

I taua ahiahi ko te kaupapa ko Te Reo Maori. Ka whakaongaonga te katoa ki nga korero a Ahorangi Joshua Fishman, te tino tohunga rongonui mo nga marau reo-rua. Na Te Taura Whiri i te Reo Maori te koha kia rere mai ai ia i New York ki Te Papaioea, na Te Taura Whiri ano hoki te putea tautoko i tenei wahanga e hangai ana kite reo. Kei muri mai iaia ko nga whakaaro o matou tokowha nei; ko aku hoa korero mo te reo Maori ko Ahorangi Ngapare Hopa, ko Ngahuia Dixon, ko Te Taka Keegan. I taua po ka tu mai ko Denese Henare kite whakaputa mai i ona whakaaro mo nga huringa o te Tau Rua Mano.

I nga ra o muri mai i rongo matou i etahi kauhau ataahua, ko etahi na nga hunga Maori, ko etahi no tuarangi. Ka mihi hoki ki a Chief Joseph Gosnell o British Columbia i Kanata mo tona whakapuaki mai i te huarahi i whiwhi ai tona iwi ito ratou tino rangatiratanga. Pupu ake te hiko mete maioha tautoko i te katoa ki ana korero, waiatatia atu ana a ‘Hoki hoki tonu mai’ hei roimata tautoko.

Kei wareware hoki ki nga korero a nga Minita o te Paremata, ki a Honore Margaret Wilson i korero nei mo nga whakahaere tiriti, ki a Honore Tariana Turia mo ana kupu whanui, ki a Honore Parekura Horomia mo tana tautoko me nga kupu maioha i te hakari whakanui i te wananga. Na ratou te koha nui kia tae tinana mai, kia kitea-a-kanohitia, kia korero tahi ki a ngai matou i hui tahi mai nei.

Ahakoa iti nei tenei tuhinga mo tenei wananga whai hua, e kore e wareware ki nga korero i tau, ki nga manakitanga i horahia mai, ki te aroha mete atawhai i homai. Tena koutou ote Whare Wananga o Massey.