Te Āhua O Te Whaikōrero

Muka, Volume 10, Issue 2, 1 March 1997, Page 6

Te Āhua O Te Whaikōrero

Na Wharehuia Milrov o Ngai Tuhoe Ko tenei o a tatau korero epa ana kite whaikorero. Ko te whaikorero i roto i te ahua e mohiotia ana e ahau e penei ana i roto i oku whakaaro. Ko te turangawaewae Tuatahi, mehemea ia te tangata e hiahia ana kite tu kite whaikorero me whai turangawaewae ia. Ko te tikanga o tera korero, o te ‘turangawaewae’, i tua atu o tona whenua e whai take ai ia, me whai take, ka mutu, ko taua take me whai kite tikanga ote kupu whaikorero. E rua pea ona aronga. Ko te aronga tuatahi ko tera e mohiotia nei e te nuinga o nga tangata ko tera tangata e tu ake ai kite whakatakoto korero ki mua i te aroaro o te tangata, o nga tangata ranei. Tera, tera whakamarama. Ko te aronga tuarua o te korero, ka mutu, ko te wahi e kite ana au e tino whai kiko ana ranei te tangata ki te whakatakoto, hei wananga mai, hei whakaaro ake ma etahi ke atu. No kona, e rua era aronga o tera korero, o te whaikorero.

Kia hoki ake au kite ‘turangawaewae’ nei. I nga wa o mua e kore te tangata e tu noa ake mehemea kaore ona turangawaewae. Ko tona turangawaewae ko tona whenua, ko tona marae ake, ko tona kainga ake, a, ka mutu, kua whakaaetia ia e tona hapu, e tona whanau ranei kia riro mana e whakatakoto, e korero ranei i nga korero e pa ana ki a ia tonu, ki tona hapu, ki tona iwi ranei. Na reira, he tikanga ano kei roto i tenei ote tangata etu ake ana kite whaikorero i nga ra o mua.

I enei ra kua ahua rereke. Ko te tangata e mohio ana kite korero, e mohio ana kite reo, ki taku matakitaki ake, e whakahaua ana, e tu tonu ake ana ranei taua tangata i runga i tona hiahia kite korero, kite whakatakoto whakaaro. Na reira, me ki penei ake, he tikanga to te whaikorero i nga ra o mua, e pai tonu ana mehemea e whaia ana tetahi ahuatanga o roto o taua tikanga whaikorero ra, ara, me ahua mohio te tangata kite whakawhanui haere i ana korero. Taihoa au e whawha atu ai ki tera wahanga. Ko te ahua o te whaikorero Ko te tuarua o nga korero, ko te ahua o te tauira o tenei mea, o te whaikorero. Ko taku tauira e hanga ana au he penei ano i te hanga o te wharenui. Koira au i korero tuatahi ai kia whai turangawaewae te tangata, ara, kia mohio ia ki tona ake papa, ki tona ake kainga, ki tona ake whenua, ki ona ake korero, nga korero o tona marae, nga korero hoki o tona iwi me ona whakapapa.

Na reira, kite tu ake koe kite whaikorero ko te tikanga ko te ahua o to whaikorero kia rite tonu kite hanga o te whare. Me ki penei ake au, tera pea i nga wa o mua ka takoto te whakaaro i roto i nga tangata e puta ai tenei korero ‘ ma te whakaaro nui ka hanga te whare’. I kona kua tu ake koe kite kawe i 6 whakaaro. Ko te mea tuatahi mau he whakatakoto tahuhu. He aha rate tikanga o taua tahu ra, engari, kei tena, kei tena tangata tu ake kite whaikorero te tikanga o te ahua o tana tahu. Ki a au ko te tahu he wharenui, kite whakairi koe ito tahu ki runga ka heke katoa mai etahi o nga korero i to tahu. Koia tena ko te ahua o te timata ake o te whaikorero.

Otira he timatanga ake ano o mua atu o tera, ara he karakia. He karakia hei timata i 6 mahi, he karakia ano hei whakaoti i 6 mahi, otira, he waiata and hei whakanoa i te ahua o aua mahinga na. No kona, ki te tu ake te tangata i nga ra o mua ka heria ake e ia tetahi tau mana, he penei pea i te waerea nei, he tauparapara, he whakaataata i te ahua o tana whakapono kite ao, kite ahuatanga o tona ao Maori.

(Ka mutu i konei nga korero a Te Wharehuia, mo te roanga atu o nga korero, tirohia te pukapuka nei Te Kohure)