Te Hui Taumata Reo Māori:

Muka, Volume 9, Issue 4, 1 September 1996, Page 5

Te Hui Taumata Reo M ā ori:

Ko NGA whakatau a te hui

Itu te Hui Taumata Reo Maori kite Whanga-nui-a-Tara ite 11 -13 o Hakihea i tera tau. Ko ana kaupapa, he whakakapi i te Tau o te Reo Maori, he whakatakoto huarahi e pakari ake ai te reo a nga tau e tu mai nei.

I haere mai nga mangai o nga ropu Maori o te motu kite hui nei, ka whiriwhiri i nga take me nga ahuatanga e whakararu ana i te reo i tenei wa, mete wananga me pehea e pakari ake ai te reo i roto i nga tau e heke mai nei. Ka torn rate hui e whiriwhiri ana i enei take, katahi ka whakatakoto i etahi whakatau i te ahiahi o te ra whakamutunga.

Kotahi ano te kupu whakamarama a Te Taura Whiri mo enei whakataunga. Ehara i a matau enei whakatau; na te hunga ke i whaiwahi atu kite Hui Taumata. Te Wahi ki nga Mahi Paho I whakaae nga tangata i whaiwahi atu kite Hui Taumata; 1. Ko te kaupapa a nga pou irirangi Maori ko te reo Maori. No reira me hoki mai nga pou irirangi Maori kua tu nei ki taua kaupapa. 2. Me whakapiki nga putea (kia $400,000 piki ake) ki nga pou irirangi Maori kua eke kite 50% reo Maori, kia totika ai te utu i te hunga matatau, hanga reka kite whakatakoto korero. Me mutu te whangai moni ki nga pou irirangi kei te papaho reo Pakeha. 3. Ko nga taumata hei whai (mo te nui ote reo Maori i nga pou irirangi)

1996 50% 1997 60% 1998 70% 1999 80% 2000 100%

4. Me whakatu he Reo Irirangi Matapu mo te motu whanui. Me reo Maori anake te reo kawe korero o tenei Reo Irirangi. Me orite te putea paho ki a Te Reo Irirangi Pakeha (ara National Radio) 5. Me whakatu tetahi hongere whakaata irirangi Maori. Me tiki atu te putea whakatu i nga oranga i whaihua ai nga hongere whakaata Pakeha (TV 1 mete TV2) Ko nga taumata hei whai (mo te nui o te pahotanga) 1997 2 haora i te po 1999 4 haora i te po 2000 10 haora ite ra, ite po (apiti hoki kite wa mataora whakariroa) 6. Me whakatu etahi whare waihanga hotaka mo te reo irirangi mete hongere whakaata irirangi. 7. Kia kokirihia ete Kawanatanga tana i oati ai kite Koti Matua ite tau 1991, ara, ko te whakatu i tetahi hongere Maori motuhake me te whakanui ake i te whaiwa o te reo Maori ki nga hongere Pakeha, a, kia mahi ngatahi kite iwi Maori mo enei take. 8. Kia tarewahia e te Karauna te hoko o Te Reo Irirangi o Aotearoa (Radio New Zealand) kia ata korerohia ra ano tenei take e Te Karauna mete iwi Maori.

Te Wahi ki nga Mahi Matauranga I whakaae nga tangata i whaiwahi atu kite Hui Taumata 1. Me whakatu tetahi Wananga Reo Maori. Me ahei mai te katoa ki tenei wananga (Ko te whakaaro i puta, kia kotahi te mana whakahaere, engari kia nui tonu nga pekanga kei tena iwi, kei tena takiwa). 2. Me whakatu e nga iwi 6 ratau ake wananga, kia ora ai te reo me nga tikanga o nga iwi nei. Me whai putake totika hoki enei wananga Maori. 3. Ina ka haere nga mahi whakatairanga, me whakaaro ano kite wahi whakaako reo kia orite te nui mete pai kite hiahia o te hunga whaiwahi atu. 4. Me whakarite mai tetahi putea hei whakapakari i te reo o te hunga wahine. 5. Hei whakangawari i te whaiwahi atu o nga

whanau Maori kite matauranga nei, me kawe atu nga whakaakoranga ki a ratau (ara, ki 6 ratau kainga, ki etahi wananga iti ranei e tu tata ana ki 6 ratau kainga) Te Wahi ki nga Mahi Whakatairanga

I whakaae nga tangata i whaiwahi atu kite Hui Taumata; 1. Me whakatairanga te whaihua (mana) o te reo Maori kite iwi Maori. 2. Me whakatakoto tetahi mahere whakatairanga e hangai ana kite ahua ote noho ate tangata Maori. Me whanui te titiro a tenei mahere. Me whakamahi nga tangata rongonui hei tauira.

Te Wahi ki nga iwi I whakaae nga tangata i whaiwahi atu kite Hui Taumata; 1. Ma ia iwi, ma ia ropu e whiriwhiri te wahi ki a ratau i runga i nga whakatau a te Hui Taumata. He wahi nui kei enei whakahaere. 2. Atu i tenei wa, kia orite te pai, kia pai ke atu ranei te reo o te tamaiti i to tona matua i roto i nga whakatipuranga e rima e heke mai nei. 3. Me matua whakarite e nga iwi, ahakoa pewhea te ahua o te reo i waenga i a ratau, tetahi mahere rautaki hei whakapakari i te iwi, ko te reo tonu tetahi wahanga nui. 4. I roto i nga tau 15 etu mai nei, me kaha tatau kia noho ko te reo Maori te reo o 6 tatau marae, ka rahuitia atu ki waho tonu i te waharoa te reo Pakeha. 5. Me kaha tonu te Taura Whiri i te reo Maori ki te whakawhanui i nga kupu o te reo Maori, kia ekea ra anotia te taumata e taea ai e to tatau reo nga mea katoa o tenei ao te whakamarama,te korero. 6. Me whakatu tetahi ropu kokiri motuhake nei hei kokiri i nga take reo Maori. 7. Kia kaha nga hahi Maori me nga pekanga Maori o nga hahi whanui kite whakahaere i nga mahi katoa kite reo Maori. Te whakakotahi i a tatau

I whakaae nga tangata i whaiwahi atu kite Hui Taumata;

1. Me whakatu tetahi runanga reo Maori hei whakakotahi i te aronga o nga whakahaere reo Maori 2. Me whakatu tetahi runanga kaumatua hei tiaki i te reo Maori me ona tikanga Te wahi kite kawanatanga mete ture I whakaae nga tangata i whaiwahi atu kite Hui Taumata; 1. Kia tirohia Te Ture mo Te Reo Maori (1987) kia riro ma nga Maori ano nga ahuatanga katoa o te reo Maori e whakahaere, kia tino rite te reo Maori ki to te reo Pakeha te whaimana i nga wahi katoa o Aotearoa. 2. Me hanga tetahi kaupapa reo Maori mo roto i nga tari kawanatanga hei tautoko i nga tangata korero Maori e mahi ana i era tari. 3. Kia whakaturia tetahi Manatu mo te reo Maori kia kawea totika nga kaupapa reo Maori kite Kawanatanga, kei ngaro i waenganui i nga tini mahi a Te Puni Kokiri.

4. Kia ata oati te Kawanatanga, mete whakatinana ano i te oati, ka mahi tahi mete iwi Maori kite whakaora, kite whakatairanga i te reo Maori. 5. Kia tukua Te Taura Whiri i te Reo Maori kite whakaoti i te tauira mahere rautaki i runga ano i ta ratau i whakaaro ai, ara, kia kaua ratau e whakararua e etahi atu Tari Kawanantanga pena i ena i whakahuatia i te wahanga 20 o te purongo a te Uepu Minita. Me mutu ano hoki te whakatau kau a te Kawanatanga mo nga take reo Maori. 6. Kia whakamanahia te whakatau nama 1 a te Ropu Whakamana i te Tiriti o Waitangi i te Kereeme mo te Reo Maori (1987); ara, kia whakamanahia tetahi ture e taea ai te korero Maori i nga Koti o te motu, i nga Tari Kawanatanga, i nga Whakahaere a-rohe, me etahi atu whakahaere Kawanatanga, mehemea e hiahia ana te tangata kite korero Maori. 7. Me whakarereke nga ture kia noho ko te mohio kite reo Maori mete reo Pakeha hei aheitanga matua mo etahi turanga ka tohua e te Timuaki o te Komihana o nga Tari Kawanatanga.