TE KURA WHAKAPAKARI REO I TU KI KIRIKIRIROA

Muka, Volume 6, Issue 4, 1 September 1993, Page 7

TE KURA WHAKAPAKARI REO I TU KI KIRIKIRIROA

No te 5 kite 10 o nga ra o Mahuru ituai te hui whakapuioio reo Maori ate Taura Whiri kite hunga e waiho ana ko te reo Maori hei reo whakaako i roto i 6 ratou kura. Tona ono tekau nei nga tangata i tatu mai hei manuhiri ma te marae o Kirikiriroa, hei taura ano hoki ma te Taura Whiri.

I ahua rite nga mahi i whakaarohia mo tenei hui ki era i whaia i nga kura o mua atu, ara, he whakakorero, he whakatuhi, he whakapanui i te tangata kia kitea ai nga tapepa hei whakatika, nga aputa hei tiriwa, nga wahi tokau hei taniko ki tenei mea, kite kupu tika.

Heoi ano te mea i rereke i tenei o nga hui, ko te kaha ua te hunga i whai wahi mai kite kaupapa ote hui. I enei ra kua ahua waimeha haere noa iho te tikanga o enei kupu, "te u kite kaupapa", na te auau pea o te korerotia e wai ra, ahakoa pehea nei te kaha o te punoke. Otira, hei whakaahua i te wairua o tenei huihuinga, koina tonu te korero matamua ka mahuki ake i roto i nga whakaaro.

Me uaua i enei wa e kitea ai tetahi hunga penei i tenei te urupu kite mahi ato noa te ra. Aoake, i pera ano. I etahi hui hoki e areare ana nga taringa engari kaore i te rongo, e titiro ana nga kanohi engari kaore i te kite, e tungoungou ana te mahunga ano nei kei te marama, kei te tautoko, engari ara ke ona tohu he whakataruna, he whakatonga ke ranei te mahi.

Ka mutu, i roto i tetahi kura whakamatau reo penei i tenei, ina noa ake te tangatanga o te nohopuku! No wai hoki te ngakau e minamina ana kite tlari i nga wahi hapa o tona reo hei ueue, hei hirau, hei raweke

ma tetahi atu? Engari kaore ke tenei hui i tino maharahara ki tena, he mohio tonu pea no ratou kite kore e ata whaia nga huarahi penei e pauaua ake ai to tatou matatau kite reo, kite waiho kia tltakataka noa, kore rawa e ara ake, mete aha ano, ka tapoko noa te ahuareka, te ngako o te reo, a, ka noho ke ko te reo kai pihikete noa iho hei taonga tuku iho ki 6 tatou uri whakaheke.

No te po whakamutunga i puta ai nga huatau o tena, o tena, ki nga mahi i tutuki, me o ratou awhero mo te kura o muri atu. Ko te tono i kaha te puta, kia whakahokia mai nga momo ngohe i whakaritea mo tenei hui (ara, he whakamaori/whakapakeha korero, he mahi aroa, he whatika whakatakoto kupu, he whiriwhiri whakataukl/klwaha, he whakamahi kupu hou, he waihanga korero). Ko ta te Taura Whiri i miharo ai, i turangahakoa ai, ko te ki mai a te nuinga kia kaua e whakangorua te taura, engari ia kia rite tonu te kipakipa, te afciaki i a ratou kia hohonu ake, kia tika ake o ratou reo.

Kotahi noa iho te ahuatanga hou i uru mai ki nga whakahaere o tenei kura, ara, ko te whakarite kaikorero o waho mai i te Taura Whiri hei korero i nga po. I whaihua ai tenei wahanga o te kura na te ataahua mete whanui o nga korero i puta, mete rereke ano hoki o nga reo i rangona. E kai tonu ana ki aku taringa nga roreka o Kelly Koroheke raua ko Hirini Melbourne, me nga korero i puta mo a raua waiata i tito ai. Me kore ake raua hei whakatoiri, hei whakahiamo i o tatou hinengaro, e hika ma e.

Ara ano etahi huatau i puta kite ahua o tenei hui me to muri atu, heoi ano waiho ake enei pitopito korero hei whakaahua i nga mahi i oti, i nga patanga hoki i puta, ki ta te Taura Whiri matakitaki. E popore ana te ngakau kaore tetahi tangata kotahi i hoki i te whakaaro he muhore noa tana haere ki ta tatou kura i tu ki Kirikiriroa. Engari ahakoa pehea, e mihi noa atu ana matou ki a koutou katoa i haere ake kite whakakaha i o koutou na reo.

Ka nui hoki nga mihi a matou, a te Taura Whiri, ki a Te Kirikowhai me tana whanau, tae atu hoki ki "Nga Mangainga", mo nga manaakitanga ataahua i uhia mai ki runga i te tira a te Taura Whiri. E kore rawa e ea i te kupu ta koutou manaaki mai, ta koutou rauhi mai i a tatou.

Kati ake i konei i roto i nga mihi, otira i nga moemoea mo tenei mapihi maurea a tatou, mo to tatou reo Maori.

Ara and etahi huarahi hei whiriwhiri, engari kaore au i te rata atu ki tetahi i whakamaramatia mai ki a au i tera atu marama. Ki ta tetahi tohunga ki nga ahuatanga ako reo i tonoa kia awhina mai, me reo Pakeha ke te reo whakaako i te timatanga, kia tere mau ai etahi ahuatanga kite reo kaore e taea e nga kaiwhakaako te whakaatu kite reo Maori. Ahua ongaonga ana tera korero ki aku taringa, me taku whakapae ano hoki ehara i te mea ko maua ko toku kotahi noa iho kei tenei whakaaro.

Ki taku nei titiro, me hoki ra ano kite putake ote raruraru, ki nga kura kaiwhakaako. Ki te pai a reira, ka pai ano hoki a tua atu.

Koinei tetahi o nga take nui e whakaraupekatia ana e te Taura Whiri i tenei wa. Kaore matou i te hiahia whakatutu i te puehu o te ao whakaako mo te kore noa iho, engari kite kore e kokiritia e konei, ma wai rawa ra e kawe ake tenei kaupapa papatoiake?