HE KUPU PAREMATA

Muka, Volume 6, Issue 2, 1 March 1993, Page 4

HE KUPU PAREMATA

I a matou ko etahi o aku hoa Maori i tetahi ra ngahau, i puta mai nga korero e whai ake nei i te waha o tetahi wahine e noho ana i to matou taha:

“Tena, ata whakamaramahia mai te hua o te ako, o te korero ranei i te reo Maori? Kua hoha katoa au i nga Maori korero Maori ahakoa kaore etahi o te hunga whai atu i te marama ki ta ratou e ki ana, he kore no matou e mohio kite reo.

Ki a au nei, he mahi wehewehe, he mahi whakapirara tenei i nga tangata o tenei whenua. Kei te whakararu, kei te whakawheru noa ratou i te noho tahi a nga iwi i Aotearoa.” (I mahue te korero, engari ko matou ke i te whakahengia e ia).

“Ehara i te mea ko ahau noa iho kei te whakaaro penei - he penei hoki etahi o aku hoa Maori kare nei e matatau ana kite reo - kite tae atu ratou kite marae, kua kore e aro i a ratou he aha te aha. Tino kino tera ahuatanga ki ahau. He aha hoki te he o te waiho ko te reo Pakeha hei reo korero ma tatou katoa? Ma reira e tau ai te rangamarie i waenganui i a tatou.”

I tlngia katoatia au e te hlnawanawa. Engari ahakoa ongaonga ana era korero ki aku taringa, klhai i hameme taku waha, klhai i tametame, klhai i paku aha, he mataku noku kei makere iho he kangakanga noa iho.

I ui mai taku hoa ki a au, “he aha koe te katoitoi atu ai?” Heoi ano ko taku ke i whakatau ai i taua wa, he moumou ha, i te mea e kore e whakawherea te kakl maro kia tahuri mai ai. Otira, kua puta te taniwha i tona rua, a, e tika ana kia werohia, kia patua hoki mena ka taea. No reira anei aku kupu paremata, ahakoa poto nei, ki tera momo korero:

Katahi na te mutunga mai o te tikai, te pohehe hoki! Ite korenga ona i matatau kite reo Maori, i tere oti i a ia te whakatau no Maori ke te he. Na tona kuware marika ano tana kaihewa no enei tau noa nei i ahua taurangi ai te noho a te Maori, engari no mai ra ano tera ahua, no tera rautau ke.

Ara a Hone Heke ma, a Apirana Ngata ma, a wai ake, a wai ake, a, mohoa noa nei ko taua ahua tonu kei te puta ake.

Ka tika hoki kia uia te patai “He aha i penei ai?” Engari he tino rereke taku nei whakautu i tana.

He nui nga mea kei te ki, a, ko ahau tetahi, na te whakamonenehu o te reo me nga tikanga Maori i kino haere ai te atawhai a te iwi Maori i nga iwi ke kei tenei whenua e noho ana. E whakapono ana hoki ahau ma te whakahokia mai o te reo me nga tikanga Maori e pai ake ano ai nga whakaaro, ina ka whai tikitiki ano o tatou mahunga, ka mohio ano tatou ko wai tatou, he aha nei tatou.

Hei kupu whakatepe, kia hoki ano tatou ki tera klanga i whakamahia ake ra, ara “na toku reo, ko toku mana”, i te mea ki ahau nei karekau he kupu i tua atu i roto i enei whiriwhiringa. Engari me tapiri atu ano ko tenei na: na toku mana, ko te whakaaro rangatira kite tangata, ahakoa toto Maori, ahakoa toto Pakeha, ahakoa toto Hainamana.

Otira, kei te ahua koromaungaunga tonu taku ngakau. Ahakoa mana, ahakoa he aha, kaiuaua ana tera te hutia ake o tetahi whakaaro rangatira kotahi ki nga tangata whakaaro pern i tera wahine upoko maro i whakaahuatia i runga ake nei! Heoi ano, hei aha ta ratou!