TE TOHU WHAKATAIRANGA

Muka, Volume 6, Issue 1, 1 January 1993, Page 8

TE TOHU WHAKATAIRANGA

He kdrero whakamarama enei i te ahua o te Tohu Whakatairanga a te Taura Whiri a nga tau e tu mai nei. He aha te Tohu Whakatairanga? I takea mai tenei Tohu i te whakaaro kia tu tetahi tohu reo Maori motuhake. Kaore i te hangai mai ki tenei tohu te matau o te tangata kite reo Pakeha engari ia ko te matau ke ki te reo Maori ka tino hangai mai. Ko te tino kaupapa o tenei tohu he whakatairanga i te reo Maori.

Ko WAI E AHEI MAI ANA KI TENEI TOHU? Na te ahua tonu o nga taumahi, ko te hunga ka ahei mai ko era e tino matatau ana kite reo Maori, akorero, a-tuhi. N 5 reira, ka ata whakamatauria te hunga hiahia whai mai kia kitea ai ae ranei e ahei mai ana, kaore ranei. Ma te puta rawa i tenei whakamatautau e whakaaetia ai kia uru mai. Kia tino marama mai, kaore e taea te whai atu tenei tohu mete tohu kaiwhakamaori ite tau kotahi. He aha nga mahi kia mahia? Ka whakaritea kia whitu nga kowae ako e oti mai i roto i te rua tau, a, e rua marama te wa e whakaritea ana mo ia kowae ako. Me tae mai nga mahi kua oti kite Taura Whiri ite Reo Maori itera i whakaritea ai, ki mua mai ranei engari kia tino kaua i tua atu. Ki te kore e tae wawe mai tino kore nei e tirohia.

He aha nga kaupapa o nga taumahi? E rarangi ake nei nga kdrero me nga wa kua whakaritea md ia kowae ako: KO ENEI ME MATUA MAHI, AKA TAEA I TE TAU 1993: Whakatauki (Haratua/Pipiri) He titiro, he whakamarama i nga whakatauki. Moteatea (Hongongoi/Here-turi-koka) He titiro ki nga waiata o te ao o nehe.

Kauae Runga (Mahuru/Whiringa-d-nuku) He titiro, he whakamarama i nga korero a Te Matorohanga mo nga akoranga o roto i nga whare wananga o te ao o nehe. Ko ENEI KA AHEI TE KOWHIRI, A, KA TAEA I TE TAU 1993: Paipera Tapu (Poutu-te-rangi/Paenga-whdwha) He titiro, he whakamarama i etahi o nga wahanga o etahi o nga pukapuka o te Paipera Tapu. Waiata-a-ringa (Poutu-te-rangi/Paenga-whawhd) He ata titiro ki nga waiata-a-ringa mai i te pakanga tuatahi. Ko ENEI ME MATUA MAHI I TE TAU 1994: Te Tito Kdrero (Haratua/Pipiri) He whakahau i te akonga kia tuhi, kia tito i ana ake korero. Kowhiritia tetahi o enei: a) Whaikorero (Mahuru/Whiringa-d-nuku) He titiro i te tino matu o te whaikorero - ona tikanga, ona hohonutanga, ona tiketiketanga. e) Karanga He titiro i te tino matu o te karanga - ona tikanga, ona hohonutanga, ona tiketiketanga. Ko ENEI KA AHEI TE KOWHIRI I TE TAU 1994: T e Kauae Raro (Poutu-te-rangi/Paenga-whawhd) He titiro, he whakamarama i nga kdrero a Te Matorohanga md nga akoranga o roto i nga whare wananga o te ao o nehe. He Kohinga Korero (Hongongoi/Here-turi-koka) He titiro, he whakamarama i nga tuhinga a nga kaituhi mai i te pakanga tuarua. Haka (Hongongoi/Here-turi-koka) He ata titiro ki nga kupu o nga momo haka. He hui awhina ano i te hunga ako? E rua nga hui kua whakaritea md te tau e tu mai nei hei awhina ite hunga ako. Ka tu enei hui kite marae o Kirikiriroa i Hamutana, rohe o Tainui. Whakaeke ai te hunga ako i te ahiahi o te Paraire, hiki ai te hui i muri tonu mai i te kai o te ata i te Ratapu.

Ko te hui tuatahi ka tu a te 19-20 o nga ra o Huitanguru, ko te tuarua ka tu a te 25-26 o Pipiri.

Ka PEHEA NGA WHAKAMATAUTAU? Kaore he whakamatautau a te mutunga o te tau. Engari ia ka ata tirohia te pai, te tika, te hangai, te marama, te hohonu, mete tiketike ote taumahi ka whakaritea kia oti mai. Hei reira tonu whakatauria _ ai ae ranei kua puta, kaore ranei. Ko nga whakawhiwhinga mo ia kowae ako ka tlmata mai ite tahi (1), ka piki ki te rima (5). E puta ai me matua whiwhi i te tom (3), piki atu ranei. 1 Kia maumahara, i ia hui ka whakamatautia te taha korero, a, me whiwhi ans i te torn, piki atu ranei (3+) kia puta ai. No reira, me tino tae mai ki nga hui ka whakaritea atu. Ki te kore e puta i tetahi o nga taumahi KA I AEA TE MAHI ATU ANO I TETAHI ATU WA? Ka ahei te tangata ki te whakatutuki i nga mahi kaore i oti pai, kaore ranei i puta a nga tau o muri atu. Ina hiahia te tangata kia kotahi, kia ma noa iho ranei nga taumahi e oti i a ia i roto i te tau, kei te pai noa iho tera. Engari, kia tutuki pai ai te Tohu, he pai ke ake te whai i nga kowae ako e wha, e tom ranei i te tau. Kia marama mai, ko etahi noa iho o nga kowae ako ka ahei mai i tetahi tau. Ara i tetahi tau ko te Paipera Tapu me nga waiata-a-ringa anake nga kaupapa hei kowhiri ma te hunga whai mai. I tetahi tau, ko te Kauwae Raro, ko nga haka me nga kohinga kSrero ke nga kaupapa hei kowhiri. No reira, ki te kore e puta i tetahi, kua mate ki te ata tatari kia whakaakona ano taua kowae.

He aha te utu? Kua whakatauria kia kotahi rau tara mo ia kowae, a, e rima tekau tara mo ia hui. Katoa nga kowae ako me nga hui e whaia ana i te tau kotahi, me utu i te timatanga o taua tau. Ka pehea kite kore e pahawa? E whakahokia ai te katoa o nga moni kite akonga,

me whakaputa i mua i te timatanga o nga mahi whakaako i te kowae, i nga kowae ranei, kua whakauru te akonga.

E whakahokia ai tetahi wahanga o ta te akonga i utu ai mo te kowae ako kotahi, me whakamohio-a-tuhi mai kite Kaiwhakahaere Whakamatautau i roto ite rua wiki mai i te timatanga o nga mahi whakaako i taua kowae ako. Ka whakahokia atu te 75% o ta te akonga i utu ai. I muri atu i tera kua kore i ahei kia whakahokia atu tetahi kapa pango kotahi nei!

Kei te wharangi tangatanga e raua atu nei te pukatono hei whakaki ma te hunga kei te hiahia uru mai ki roto i tenei mahi.