G.— 2a

2

kupu atu mo runga i te hua haere i te hoki iho ranei o te maha o nga Maori, a ka tono atu ahau kia koe kia apitia mai ki tenei i roto i te tari tetahi kupu whakaariaria o te maha o nga tangata. Xi taku whakaaro kei te tae kite kotahi rau me te rima tekau nga Maori no etahi wahi atu wahi o Atearoa kei te mahi kapia ko te nuinga no Waikato i uru ki roto i enei pukapuka tatau. Kihai i tini nga Maori i hemo i roto i nga tau c rima kua hori nei, a ko nga tangata i hemo ko nga ko-roua me nga mea c pangia ana c te mate kohikiko, E toru anake i pangia c te mate tuvvhenua (Maori leprosy) a no naia tata nei i pangia ai. Nairn na, Xi Te Hekeretari o Baro, Tari Whenua Maori, Poneke. H. W. Pihopa, E.M.

No. 3. G. T. Wieikihana, Kaiwhakahaere Maori, Otorohanga, kite Hekeeetabi 0 Eaeo, Tari Whenua Maori. E Ta,— Tari Maori, Otorohanga, 2 Mci, 1891. No te mea katahi nei ka oti taku tatau o nga Maori mo te takiwa i whakataua ki ahau, c whawhai ana ahau kite tuku atu i te tatau whakawhaiti a taku kaitango tatau. Ka tukuna atu c ahau taku ripoata i muri tonu iho i taku hokinga mai i te Aroha i Hauraki meake nei hoki te haere ai ahau ki reira. Ko te tatau tuturu o nga tangata katoa ahakoa tane wahine tamariki ranei o ia tau o ratou i roto i nga Kauti o Irena, o Eakarana, o Manukau, i Waikato, o Karamaena, o Hauraki, o Piako, o Ohinemuri, o Waipa, o Kawhia, me nga moutere c pa tata ana ki reira, me Piki Paria me Paria Nokinoki, c 7,655 to ratou maha ko te takiwa hoki tera i whakataua ki ahau. Apiti mai ki tetahi wahi o Taupo kite Hauauru, me tetahi wahi o te Kauti o Clifton, no te mea c ngawari ke ana te tango i te tatau i reira i etahi atu wahi a c tae ana te maha o nga tangata o enei wahi kite 993 tangata a hui katoa c 8,648. Na te Wibikihaka, Kaiwhakahaere Maori a te Kawanatanga kai Tango tatau hoki.

No. 4. G. T. Wikikihana, Kaiwhakahaere Maori, Otorohanga, Xi Te Hekebetabi O Eaeo, Tari Whenua Maori. E Ta,— Tari Maori, Otorohanga, 16 o Mci, 1891. Tapiri atu ki taku pukapuka (W 250/5) o te 2 o nga ra o Mci kite pukapuka a taku kaitatau i te maha o te iwi Maori i roto i nga Kauti i runga hoki i nga moutere i parea mai ki ahau a i tae nei te maha o nga tangata kite 7,655 tangata apiti atu hoki ki tetahi pukapuka tatau o nga tangata c 993 c noho ana ki etahi wahi o Taupo kite Hauaiaru me te Kauti o Kiripitana i parea mai nei kia tataungia c ahau c nga kaitatau o era wahi no te mea c neke ke ana te ngawari o te tatau i konei i era atu wahi. Heoi me ki atu ano c ahau i uaua rawa taua mahi tatau ki toku Takiwa, no te mea kihai i pai nga Maori o te Takiwa kia Tawhiao kia tataungia ratou c taku kaitatau tuarua a kihai ano hoki ratou i pai kite whakaatu mai i te lxvi o a ratou ngakinga me te maha 0 a ratou kararehe, i uaua rawa te tango i te tatau kua tukuna atu na, a kei etahi tataunga torutoru nei he mea whakaaro noa iho te tatau i nga Takiwa o nga Maori c piri ana kia Tawhiao. I whiriwhiria c ahau hei kaitatau tuarua he Maori he hawhe-kaihe he pakeha c whai matauranga ana kite kohi mai i nga take c hiahiatia ana. Heoi c mea ana ahau he mea tika kia ki atu ahau ahakoa te maha o nga arai me nga whakararuraru i kaha tonu taku tatau. Kua whakapirihia c ahau ki tenei etahi whika whakaariaria i te maha o nga Maori c ora mai nei i tenei tau i roto i ia Kauti kua oti nei te tatau c ahau, me te maha hoki o nga tangata i roto i ia kauti i te tukunga o te kaute o mua ake nei, me te maha haere me to hoki iho hoki o te maha o nga Maori i roto i nga tau c rima kua hori, nei a c whakaatu ana ana pukapuka tatau katoa c 563 te hokinga iho te maha o nga tangata i roto i aua kauti tekau haunga ia a Taupo kite Hauauru me te Kauti o Kiripetini ara i te tau 1886 c tae ana te maha o nga Maori kite 8,218 a i te taenga kite tau 1891 hoki iho ana te maha kite 7,665. Otira ekore c taea te ki c tino tika ana tenei tatau i runga ite ahua raruraru ote tatau o nga Maori ote takiwa kia Tawhiao. B toru anake nga kauti c whakaatu ana i te hoki iho o te maha, a kei era kauti c whitu hui atu ki Pikiparia c maha haere ana te tangata, ko Kawhia te Kauti i hoki raw ya iho te maha ote tangata a tae ana te hokinga iho kite 805. Ko te take i penei ai te nui ote hokinga iho he tokomaha no nga tangata 1 noho kia Tawhiao i mua i whatiwhatihoe i roto i te Kauti o Kawhia kua heke ki pukekawa, he kainga c patata ana kite Paina i roto i te Kauti o Eakarana ; ko efcahi ki Maungakawa, i roto i te Kauti o Piako. Ahe tokomaha nga Maori o Pukekawa ite marara atu kite keri kapia me etahi atu mahi i te wiki i tataungia ai, na reira i kore ai c neke ake te maha o te Kauti o Eakarana i te 100. Xi taku mohio ko te take i hua ai nga tangata o nga Kauti o Eakarana, o Waikato, o Waipa, me Piako no te mea i te marara nga Maori o te taha kia Tawhiao i roto i aua kauiti kite keri kapia me etahi atu mahi i muxi iho o ta ratou hekenga mai i Whatiwhatehoe, a na te maha o nga tangata c mahi ana kia te Purutana i runga i te reriwe o Eotorua i neke ake ai te maha o nga tangata i roto i te Kauti o Piako. Kua koni ake te maha o nga tangata i roto i te Kauti o Irena kia kore nga tohutohu mai ki ahau ko nga hawhe-kaihe anake c noho ana i roto i nga iwi Maori me tatau. No te mea ahakoa etahi hawhe-kaihe torutoru rifei ko te nuinga kei te noho i roto i te whare papa i te taone o Akarana me etahi wahi o waho atu ahakoa tane ahakoa wahine, a kei te noho ratou ano he Pakeha a kihai i tataungia c ahau. Hui katoa ratou 6 wha tekau. Tokorima nga Maori o Earotonga tokorua nga tane tokotoru nga wahine kei a Paora Tuhaere me tona iwi i Orakei c noho ana i roto i te Kauti o Irena, erangi kihai i uru mai era ki roto i taku tatau.