G-.—lα

2

Kaitangata. Ko etahi o nga kaikorero eki ana kotahi tonu ano taua hapu; ko etahi eki ana i tata ano ana hapu, engari eki ana hoki c rua ano aua hapu c hara ite hapu kotahi. Xi ta maua titiro i runga i nga korero i rongo ai mana lie wehenga ano a Ngatitupawhenua no Kaitangata, ano muri mai nei ka riro ia ratou tenei ingoa a te Mitiwai. 7. I uru tahi ano a Honi Tuhata ki nga heke i haere mai nei i Taranaki ki Waikanae me Arapaoa i waenganui i nga tau 1830 me 1839 ; a c kiia ana i noho tuturu atu ia i Arapaoa i mua atu ote tau 1839, ana reira i mana kore ai ona paanga i Waikanae. Na ko te whakahe mo tera korero, ko nga whaikorero c whakaatu mai ana kia maua i uru ano ia kite whawhai i te Kuititanga i Oketopa ote tau 1839, atu ana ia ite mata, i tv ki ona papa. Na taua whawhai i tuturu ai te mana o Ngatiawa ki Waikanae. Kei a maua ano hoki nga whaikorero ate Harawira Pihopa— kaore hoki maua ite kite take kia kore ai maua c whakapono ki ana korero—e ki ana ia ko Honi Tuhata ano tetahi o nga rangatira i powhiri i a ia i tona taenga tuatahi atu ki Waikanae i Nowema ote tau 1839, a i roa ano to raua noho tahi (to te Harawira raua ko Tuhatu) i roto ite pa kotahi. E ki ana hoki a te Harawira i kite ano ia i a Tuhfitu i Waikanae i te tahi i te rua ranei o nga ra o Pepuere, tau 1841, i kitea hoki c ia te tuhinga i rc:o i tana pukapuka o taua wa i mohiotia ai c iate tau. E whakaaatia ana hoki i haina ano a Honi Tuhata i tona ingoa kite Tiriti o Waitangi i Poneke ite29 o Aperira, tau 1840, ko tona ingoa i haina ai ko " Patuhiki;" a c kitea ana i haere atu ia i Waikanae ki Poneke kite haina i tona ingoa kite tiriti a hoki tika atu ana ano ia ki Waikanae. Ito maua tirohanga kite tauira ote tiriti iperehitia nei etc Kawanatanga ite tau 1877, i haina ano a Tuhata (ara a Patuhiki) ko te Wiremu raua ko te Keretone nga kaititiro, me te kupu wliakamarama ano eki ana, ko ia tetahi o nga rangatira o tona iwi. E whakaaetia ana ano hoki i Waikanae ano a Tuhata i tau 1848, i te wa i arahina atu ai c ia tetahi taha o Ngatiawa ki Waitara; a hoki mai ana ano ia i te tau 1855 kia uru tahi ia kite whakaritenga utu mo te kohuru o Eawiri Waiaua, i kohurutia ra i Akuhata, o te tau 1854, a i hoki mai ano hoki ia i te tau 1860, i te wa c kore ana he whawhai o te whawhai o Waitara, i haere mai a Tuhata i Arapaoa haere atu ana ki Taranaki noho ana ia i tetahi pa i te taha o te awa o Onaero, te pa i haere tuatahi mai ai ia, a i mate ai hoki ia. 8. I runga i te whaikorero a Wiremu Tiekine, i Waikanae ano a Tuhata i roto i nga tau 1839, 1840, me 1841, c whaimana ana hoki ia i aua wa. Ko tetahi kupu a Wiremu Tiekine c whakahengia ana c tetahi o nga kaikorero c Porutana. Eki ana a Tiekine i hokona c ia i nga Maori o Waikanae etahi rakau mo te teihana patu weera i Tokomapuna, he moutere c tata ana ki Kapiti, ko aua rakau i tuaina kite poraka o Waikanae ; a utua ana c ia kia Honi Tuhata kite kakahu me te tupeka ; a he mea ki tuturu mama Tamati Ewene te rangatira o nga kaipatu weera, kia utua c ia kia Tuhata. Ac ki ana tetahi o nga Kaikorero a Porutana, nana ke i hoko aua rakau, i hokona mai i nga Maori o Whareroa ; a utua ana ki tetahi Maori kia Eopata; a kaore a Tiekine i uru ki taua hoko. Kua roa rawa hoki inaianei te hokonga o aua rakau c kore c taea te ata whiriwhiri na wai nga korero tika; engari hoki mehemea ka kiia ko te korero a Porutana te mea tika, c kore c tika ki ta maua titiro kia whakarerea katoatia atu nga whaikorero a Tiekine, ahakoa c whakangoikoretia ana te kaha o ara kupu. E kaha ana hoki nga kupu a Noki, aki ta maua titiro c pono ana nga tino putake o ana korero. 9. I muri tata ilio o te matenga o Honi Tuhata, i hoki mai i Taranaki tana mokopuna a Inia Tuhata, te matua o nga kaipititiana o Inia Tuhata me Bangihanu, haere ana mai ki Waikanae, noho tonu iho i reira tae noa kite wa i mate ai ia, ite tau 1871. Ko ana tamariki i noho tonu iho 1 reira a tae noa mai ki tenei ra. 10. I tukua mai ano etahi korero hei whakaatu mai, ahakoa te noho o Inia Tuhata me ona tamariki i Whakanae, kaore ratou i whaimana kite whenua, a whakaaturia mai ana etahi korero mo te aruarunga o nga hipi, me te utunga rebd, me te wawahanga tingera, hei whakaatu mai kaore i whaitikanga te noho o Tuhata ma i runga ite whenua. Otira ko etahi kupu a nga kaikorero mo enei tikanga, i haere ke kite whakaatu mai i kaha ano a Tuhata ma kite whakatika i o ratou kereme i runga i aua tautohetanga. (Titiro ki nga whaikorero a Tamihana te Karu.) Kaore i puta ake he kupu whakahe i te tau 1873 mo te urunga o nga ingoa o nga kaipitihana o Inia raua ko Itangihanu kite rarangi ingoa i whakamana ra etc Kooti. Kaore hoki tenei i rite kite kupu c mea nei, i whakarerea c Honi Tuhata ona paanga kite whenua, otira c kitea ana ano hoki tenei tikanga, te whakauru ingoa i runga ite aroha. Ko tenei kupu mo te whakarerenga o ona paanga, i runga i ta maua c kite aua, i whakaputaina tuatahitia mai i te tuunga o te Kooti i te tau 1887. 11. Na ko te nui o te whaipaanga o Tuhata ma ki tenei poraka, kei te tuwhanau o Kaitangata ki a Ngatitupawhenua te tikanga. I runga hoki i tenei c tika ana kia maharatia te kupu a Tamihana te Karu, ko ia hoki tetahi o nga tangata c tino whakahe ana i a Tuhata ma, c ki ana ano hoki ia i roto i tona whaikorero, he tuakana a Honi Tuhata ki tona matua ake, a ko te matu a Tuhata to mua ake. Na i runga i tenei ka kitea c rite ana ano te whaipaanga o Tuhata, ki to etahi atu hoki o nga rangatira o to hapu o Kaitangata. 12. I puta ake ano etahi kupu mo te hunga c hara nei i te iwi kotahi, ara mo nga tangata c uru nei ki nga iwi c rua, he hawhekaihe Pakeha ranei, mehemea ranei c rite tahi ana o ratou tika kite whenua. Xi ta maua titiro kaoro i tino whaiputake onei tv tikanga. Kua kite iho hoki maua, he hawhekaihe a Wi Parata, a ko Inia Tuhata kaumatua he hawhekaihe hoki raua tahi ko tona wahine; na ko aua tv kupu whakahe epa tahi ana ki nga taha c rua. 13. I runga i ta maua ata whakaaro ki nga whaikorero kua tukuna mai nei ki a maua, me era kupu kua whakahuatia ake nei c maua, c mahara ana maua, mo runga i te tono a Inia Tuhata, c ahua awangawanga ana ano te whakaaro mo runga mo te whakataunga a te Kooti Whenua Maori o te tau 1887, c tika ai kia ata whiriwhiria ano aua take. 14. Na ko te huarahitika hei whiriwhiringa ki ta maua nei whakaaro, me wha.kahau ano kia whakawakia houtia aua take ote Kooti Whenua Maori. Ahakoa kotahi ano te kereme i korerotia mai ki a maua, c mahara ana ano maua ko te mea tika me whakawa hou ano nga tono wehewehe katoa. No reira c kore maua c ki atu kia hangai tonu te whakawa i runga i te tono mo tetahi kereme kotahi.