NGARARA, PPRANGAHAU, MANGAMAIRE, ME WAIPIRO PORAKA (RIPOATA A NGA KOMIHANA MO RUNGA MO NGA WHAKATAUNGA A TE KOOTI WHENUA MAORI MO RUNGA MO AUA PORAKA).

Appendix to the Journals of the House of Representatives, 1889 Session I, G-01a

a.—lα

1889. NIU TIEENI.

NGARARA, PPRANGAHAU, MANGAMAIRE, ME WAIPIRO PORAKA (RIPOATA A NGA KOMIHANA MO RUNGA MO NGA WHAKATAUNGA A TE KOOTI WHENUA MAORI MO RUNGA MO AUA PORAKA).

He mea tiiku hi nga Whare c rua o te Paramete i runga i te whakahaii a te Kawana:

Kia te Kawana o te Koroni o Niu Tibeni. KIA PAI MAI KOE E TE KAWANA, — Ko maua, ko nga Komihana c mau ake neio maua ingoa i wftakaritea i roto i to Komihana o te 3 o nga ra o Nowema, ito tau oto tatou ariki 1888, hei kai-whiriwhiri mo nga putake i whakahuatia ra i roto i taua Komihana, kia tukuna atu ai ta maua ripoata mo runga mo ana putake, ara mehemea ranei c tika ana kia whakamana te whakataunga a to Kooti Whenua Maori mo runga mo te wfaenua c mohiotia nei ko te Ngarara kite Hauauru, mehemea ranei c puta ana mai te ngakau awangawanga mo runga mo aua whakataunga c tika ai kia ata whiriwhiria ano aua take, tenei ka tukuna atu nei ta maua ripoata : — 1. Kua ata whiriwhiria c maua te pitihana a Inia Tuhata me etahi atu tokowha i tukna ra ki te Kaunihera i tera tunga o te Paremete, me nga whaikorero hoki i tukuna mai c te Morihana, ko ia hoki te roia a nga Kai-pitihana, me a te Tapata raua ko te Betimana, i tv nei raua hei roia mo Wi Parata me etahi atu nga kai-tawari. Ko nga whaikorero kite Komihana, me nga tauira o nga pukapuka me nga whaikorero kite Komiti o te Kaunihera, kua apitiria atu ki tenei ripoata. 2. Ko te tino ingoa c mohiotia ai taua poraka whenua nei ko Waikanae. Ko te tino tikanga o tenei ingoa o te Ngarara ko tetahi wahi ano o te poraka, a no te tau 1873 i waiho ai taua ingoa mo te poraka katoa. Xi ta maua titiro kaore i pohehetia taua whenua c etahi o ratou i runga ite tapanga o tenei ingoa hou mo taua poraka. 3. He tokomaha noatu nga kaikorero i karangata ki to maua aroaro tv ai, he Maori anake te nuinga o aua tangata, a rereke ana a ratou whaikorero, kaore tahi i rite. Otira tenei ano etahi putake whaitikanga, i korerotia mai c etahi Maori me etahi Pakeha, c hapai ana i ta maua whakataunga, c kore hoki c taea te ata whiriwhiri rawa i te tika o nga tini kupu rereko kua whakina mai nei kia maua. 4. Ko nga kupu a nga kaikorero i whaki mai ai kia maua, i haere anake i runga i te kereme a Inia Tuhata raua ko tona tuahine ko Eangihanu, i whakataua nei c te Kooti Whenua Maori kia raua tetahi wahi iti, c tae ana pea kite wha eka, i runga i te whakawa roherohenga,, i whakabaerea nei c Te Paki Kaiwhakawa, i te tau 1887. 5. Na mo runga mo nga kupu whakapae mo te mahi he a Wi Parata, kua tukua mai ki a maua etahi whaikorero mo runga mo te mahi a Wi Parata mo te Ngarara Poraka (1) i te mea c whakawakia ana nga take o taua poraka c te Kooti Whenua Maori i te tau 1873 me te tau 1874; (2) ite hokonga ote pito whaka te Eawhiti o taua poraka kite Kawanatanga ; (3) i te whakawa roherohe hoki ate Kooti ite tau 1887. Engari ki ta maua titiro, kaore ano kia whakaaturia mai tetahi take c tika ai kia whakarereketia te whakataunga a te Kooti oto tau 1887. Ko te pohehe o te Kooti, me te ahua he o te whakataunga ki ta maua titiro, c hara i te mea na te mahi he a Wi Parata, engari na te kore rite wawe mai o nga kaikorero a nga kaipitihana hei whakahe i nga korero a tetahi taha, i ki nei ratou kua whakarerea c Inia Tuhata toua paanga, i mua atu o te tau 1840, ko ia hoki te take tupuna c whakahaerea ai c Inia Tuhuta raua ko tona tuahine o raua whaitaketanga. I mahara ano te Kooti i whakarerea c ia ona paanga, a whakataua ana kia Inia Tuhata raua ko tona tuahine tetahi whenua iti c ngakia ana c raua i taua wa ano (i te tau 1887). Heoi ano hoki te take i whakataua ai taua wahi iti nei c te Kooti, ko te urunga o nga ingoa o Inia raua ko Eangihanu kite rarangi ingoa i whakamana ra c te Kooti o te tau 1873, a no te urunga o raua ki taua rarangi ingoa kua kore c taoa te pana rawa atu ia raua ki waho o te whenua. 6. Me whakatakoto poto atu c maua nga take tika c kitea ana o maua i runga i te ahua o nga whaikorero i tukuna mai ki o maua aroaro. Ko Honi Tuhata, to tupuna o nga kaipitihana, he rangatira ia no tetahi hapu o Ngatiawa c mohiotia ana ko Ngatitupawhenua (no muri nei ka tapaia ko Te Mitiwai), ko to ratou kainga o mua ko tetahi pa i te taha o te awa o Onaero, i te Takiwa o Taranaki. Ko taua pa o Ngatitupawhenua i tata atu ki tetahi pa o te hapu o Kaitangata ite tahataha o taua awa ano. Kei te tautohetia te tuawhanatanga o Ngatitupawhenua me

G-.—lα

2

Kaitangata. Ko etahi o nga kaikorero eki ana kotahi tonu ano taua hapu; ko etahi eki ana i tata ano ana hapu, engari eki ana hoki c rua ano aua hapu c hara ite hapu kotahi. Xi ta maua titiro i runga i nga korero i rongo ai mana lie wehenga ano a Ngatitupawhenua no Kaitangata, ano muri mai nei ka riro ia ratou tenei ingoa a te Mitiwai. 7. I uru tahi ano a Honi Tuhata ki nga heke i haere mai nei i Taranaki ki Waikanae me Arapaoa i waenganui i nga tau 1830 me 1839 ; a c kiia ana i noho tuturu atu ia i Arapaoa i mua atu ote tau 1839, ana reira i mana kore ai ona paanga i Waikanae. Na ko te whakahe mo tera korero, ko nga whaikorero c whakaatu mai ana kia maua i uru ano ia kite whawhai i te Kuititanga i Oketopa ote tau 1839, atu ana ia ite mata, i tv ki ona papa. Na taua whawhai i tuturu ai te mana o Ngatiawa ki Waikanae. Kei a maua ano hoki nga whaikorero ate Harawira Pihopa— kaore hoki maua ite kite take kia kore ai maua c whakapono ki ana korero—e ki ana ia ko Honi Tuhata ano tetahi o nga rangatira i powhiri i a ia i tona taenga tuatahi atu ki Waikanae i Nowema ote tau 1839, a i roa ano to raua noho tahi (to te Harawira raua ko Tuhatu) i roto ite pa kotahi. E ki ana hoki a te Harawira i kite ano ia i a Tuhfitu i Waikanae i te tahi i te rua ranei o nga ra o Pepuere, tau 1841, i kitea hoki c ia te tuhinga i rc:o i tana pukapuka o taua wa i mohiotia ai c iate tau. E whakaaatia ana hoki i haina ano a Honi Tuhata i tona ingoa kite Tiriti o Waitangi i Poneke ite29 o Aperira, tau 1840, ko tona ingoa i haina ai ko " Patuhiki;" a c kitea ana i haere atu ia i Waikanae ki Poneke kite haina i tona ingoa kite tiriti a hoki tika atu ana ano ia ki Waikanae. Ito maua tirohanga kite tauira ote tiriti iperehitia nei etc Kawanatanga ite tau 1877, i haina ano a Tuhata (ara a Patuhiki) ko te Wiremu raua ko te Keretone nga kaititiro, me te kupu wliakamarama ano eki ana, ko ia tetahi o nga rangatira o tona iwi. E whakaaetia ana ano hoki i Waikanae ano a Tuhata i tau 1848, i te wa i arahina atu ai c ia tetahi taha o Ngatiawa ki Waitara; a hoki mai ana ano ia i te tau 1855 kia uru tahi ia kite whakaritenga utu mo te kohuru o Eawiri Waiaua, i kohurutia ra i Akuhata, o te tau 1854, a i hoki mai ano hoki ia i te tau 1860, i te wa c kore ana he whawhai o te whawhai o Waitara, i haere mai a Tuhata i Arapaoa haere atu ana ki Taranaki noho ana ia i tetahi pa i te taha o te awa o Onaero, te pa i haere tuatahi mai ai ia, a i mate ai hoki ia. 8. I runga i te whaikorero a Wiremu Tiekine, i Waikanae ano a Tuhata i roto i nga tau 1839, 1840, me 1841, c whaimana ana hoki ia i aua wa. Ko tetahi kupu a Wiremu Tiekine c whakahengia ana c tetahi o nga kaikorero c Porutana. Eki ana a Tiekine i hokona c ia i nga Maori o Waikanae etahi rakau mo te teihana patu weera i Tokomapuna, he moutere c tata ana ki Kapiti, ko aua rakau i tuaina kite poraka o Waikanae ; a utua ana c ia kia Honi Tuhata kite kakahu me te tupeka ; a he mea ki tuturu mama Tamati Ewene te rangatira o nga kaipatu weera, kia utua c ia kia Tuhata. Ac ki ana tetahi o nga Kaikorero a Porutana, nana ke i hoko aua rakau, i hokona mai i nga Maori o Whareroa ; a utua ana ki tetahi Maori kia Eopata; a kaore a Tiekine i uru ki taua hoko. Kua roa rawa hoki inaianei te hokonga o aua rakau c kore c taea te ata whiriwhiri na wai nga korero tika; engari hoki mehemea ka kiia ko te korero a Porutana te mea tika, c kore c tika ki ta maua titiro kia whakarerea katoatia atu nga whaikorero a Tiekine, ahakoa c whakangoikoretia ana te kaha o ara kupu. E kaha ana hoki nga kupu a Noki, aki ta maua titiro c pono ana nga tino putake o ana korero. 9. I muri tata ilio o te matenga o Honi Tuhata, i hoki mai i Taranaki tana mokopuna a Inia Tuhata, te matua o nga kaipititiana o Inia Tuhata me Bangihanu, haere ana mai ki Waikanae, noho tonu iho i reira tae noa kite wa i mate ai ia, ite tau 1871. Ko ana tamariki i noho tonu iho 1 reira a tae noa mai ki tenei ra. 10. I tukua mai ano etahi korero hei whakaatu mai, ahakoa te noho o Inia Tuhata me ona tamariki i Whakanae, kaore ratou i whaimana kite whenua, a whakaaturia mai ana etahi korero mo te aruarunga o nga hipi, me te utunga rebd, me te wawahanga tingera, hei whakaatu mai kaore i whaitikanga te noho o Tuhata ma i runga ite whenua. Otira ko etahi kupu a nga kaikorero mo enei tikanga, i haere ke kite whakaatu mai i kaha ano a Tuhata ma kite whakatika i o ratou kereme i runga i aua tautohetanga. (Titiro ki nga whaikorero a Tamihana te Karu.) Kaore i puta ake he kupu whakahe i te tau 1873 mo te urunga o nga ingoa o nga kaipitihana o Inia raua ko Itangihanu kite rarangi ingoa i whakamana ra etc Kooti. Kaore hoki tenei i rite kite kupu c mea nei, i whakarerea c Honi Tuhata ona paanga kite whenua, otira c kitea ana ano hoki tenei tikanga, te whakauru ingoa i runga ite aroha. Ko tenei kupu mo te whakarerenga o ona paanga, i runga i ta maua c kite aua, i whakaputaina tuatahitia mai i te tuunga o te Kooti i te tau 1887. 11. Na ko te nui o te whaipaanga o Tuhata ma ki tenei poraka, kei te tuwhanau o Kaitangata ki a Ngatitupawhenua te tikanga. I runga hoki i tenei c tika ana kia maharatia te kupu a Tamihana te Karu, ko ia hoki tetahi o nga tangata c tino whakahe ana i a Tuhata ma, c ki ana ano hoki ia i roto i tona whaikorero, he tuakana a Honi Tuhata ki tona matua ake, a ko te matu a Tuhata to mua ake. Na i runga i tenei ka kitea c rite ana ano te whaipaanga o Tuhata, ki to etahi atu hoki o nga rangatira o to hapu o Kaitangata. 12. I puta ake ano etahi kupu mo te hunga c hara nei i te iwi kotahi, ara mo nga tangata c uru nei ki nga iwi c rua, he hawhekaihe Pakeha ranei, mehemea ranei c rite tahi ana o ratou tika kite whenua. Xi ta maua titiro kaoro i tino whaiputake onei tv tikanga. Kua kite iho hoki maua, he hawhekaihe a Wi Parata, a ko Inia Tuhata kaumatua he hawhekaihe hoki raua tahi ko tona wahine; na ko aua tv kupu whakahe epa tahi ana ki nga taha c rua. 13. I runga i ta maua ata whakaaro ki nga whaikorero kua tukuna mai nei ki a maua, me era kupu kua whakahuatia ake nei c maua, c mahara ana maua, mo runga i te tono a Inia Tuhata, c ahua awangawanga ana ano te whakaaro mo runga mo te whakataunga a te Kooti Whenua Maori o te tau 1887, c tika ai kia ata whiriwhiria ano aua take. 14. Na ko te huarahitika hei whiriwhiringa ki ta maua nei whakaaro, me wha.kahau ano kia whakawakia houtia aua take ote Kooti Whenua Maori. Ahakoa kotahi ano te kereme i korerotia mai ki a maua, c mahara ana ano maua ko te mea tika me whakawa hou ano nga tono wehewehe katoa. No reira c kore maua c ki atu kia hangai tonu te whakawa i runga i te tono mo tetahi kereme kotahi.

3

vj • jL a<

15. I runga i ta maua whiriwhiringa i enei putake, kua kite maua ko te mea tikame whakarite rawa he tikanga hou hoi whakahaere i nga roherohenga whenua Maori; a c mahara ana maua ka puta mai he oranga nui mehemea ka mania he ture mo aua tikanga c kore haere ai nga tautohetohe a muri ake nei. Ite mea kaore ano nei kia mahia he tikanga hou, c mahara ana maua mehemea ka memgatia he ture hei whakamana i tenei ripoata, ko te mea tika me whakauru he rarangi whakamana kia roherohea katoatia ai nga paangi o ia tangata o ia tangata c whaipaanga ana ki tenei poraka. 16. He nui ano te moni kua pan i runga i te whakahaerenga o tenei koehi, a tera c pau haere ano etahi atu mom i runga ite whakataunga o enei take. E mahara ana maua ihe ano te whakataunga mo runga mo aua take, otira c kore maua c kaha kite ki atu kaore i he tahi nga taha c rua. Noreira ka mahara maua ko te mea tika, ko nga moni c pau ana i runga i te whakahaerenga o tenei Komihana me whakatau hei taunaha ki runga kite poraka katoa, hui atu ki era atu moni c pau a muri ake nei i runga ite whakarnananga i tenei whakataunga. Ko te mea tika hoki ma te Kooti c ata whakaaro te tikanga mo nga moni c pau i runga i te whakawa hou, mehemea ra ka whakahaua he whakawa hou. No reira ka tuku atu maua i a maua kupu tohutohu atu mo runga mo enei putake : (1.) Me whakakore te whakataunga a te Kooti Whenua Maori, o te tau 1887, mo runga mo te tono roherohe mo to Ngarara Poraka, ame whakahau he whakawa hou. (2.) Me whakahaere he tikanga, kia whakataua rawatia nga paanga o ia tangata o ia tangata o roto o taua poraka, i taua whakawakanga houtanga. (3.) Ko tetahi wahi tika o nga moni i pau i runga ite whakahaerenga o tenei Komihana, me nga moni c pau tika ana i te mahinga o te tare hei whakarite i enei take, me whakaeke ena kite Ngarara Poraka Ida tau hoi taunaha tuatabi i runga i taua whenua; ako nga moni c pau i te whakawa hou, me waiho ena ma te Kooti whakawa hove ata whakaaro he tikanga c utua ai ena moni. (4.) Me mahi mai he ture hei whakamana i enei kupu whakaatu atu a maua. He mea tuku atu i raro i o maua ringa me o maua hiiri i Poneke, i tenei te 19 o nga ra o Tihema, i to tau o to tatou Ariki, 1888. Na. H. G. Heta Mete,) v -, BOPATA TIMIPAEA, | KolmhaDa -

Kia te Kawana o te Koroni o Niu Tieeni. Kia pai mai koe c te Kawana, — Ko man, ko nga Komihana c whai ake nei o maua ingoa, i whakaritea c koe c te Kawana i roto i to Komihana o te 3 o nga ra o Nowema i te tau o to tatou Ariki 1888, kia whiriwhiria c maua nga putake i whakahuatia ra i roto i taua Komihana a kia tukua atu c maua ta maua kupu whakatau mo aua take, mehemea ranei c tika ana kia whakamana te whakataunga a te Kooti Whenua Maori, mo runga rao nga whenua c mohiotianei ko Porangahau ko Mangamaire, mehemea ranei c ahua pohehe ana aua whakataunga c tika ai ki ata whiriwhiria ano ona tikanga, tenei ka tukuna atu nei ta maua ripoata : — 1. Kua ata whakaarohia c maua te pitihana a Te Teira Tiakitai ma i tukuna nei kite Whare Kunanga o te Paremete, me nga whaikorero i tukuna kite aroaro o te Kooti Whenua Maori, hui atu hoki ki nga korero hou i tukuna mai o te Hapirnana mo te taha ki nga kaipitihana, me a te Morihana mo te taha kite hunga c whakahe ana ki nga kaipitihana. Ko aua kupu hou ra, kua apitiria c mauki tenei ripoata. Kua atatirohia hoki c maua nga whaikorero i whakina kite aroaro o te Komiti mo nga mea Maori i ta ratou whiriwhiringa i taua pitihana, a kua apitiria mai hoki era ki tenei ripoata. 2. Kua tukuna mai ki to maua aroaro nga pukapuka o te Kooti, c mau nei i roto nga whaikorero i whakapuakina c nga kaikorero, me nga whakataunga a te Kooti tuatahi me te Kooti whakawa tuarua. 3. I whakawakia tahitia a Porangahau me Mangamaire, ko to whakawa tuatahi na te Mea Kaiwhakawa raua ko tetahi Ateha Maori, whakataua ana ite 5 o nga ra o Mci, 1886. I whakataua c te Kooti c 2,500 eka kia Tiakitai ma me Hori te Aroatua, mo runga mo te mana o to ratou tipuna o Te Whatuiapiti. 4. No te tononga i te whakawa tuarua ka whakaaetia, a whakawakia ana ano, ko te Make raua ko Kanara nga Kaiwhakawa me tetahi Ateha Maori hoki, a whakaputaina te whakataunga i te 1 o nga ra o Hepetema, 1887. Whakakorea ana te tono aTe Teira Tiakitai me Horite Aroatua. Kaoro ite whakahengia te whakakorenga atu ote kereme a Hori te Aroatua. I runga ite kereme a Tiakitai, i rite tahi te whakaaro a nga Kooti c rua mo nga take katoa, heoi ano te mea kaore i rite ko te taunga iho ote mana oTe Whatuiapiti ki a Tiakitai. I tino kaha te tahuri o nga Kaiwhakawa kite whiriwhiri i nga whaikorero i tukuna ai kite Kooti i nga whakawa c rua, engari ko ta maua whakaaro mo runga mo taua take kaore nei i rite i aua Kooti, ko te whakataunga ote Kooti whakawa tuarua te mea i tino haere tika i runga i nga whaikorero a nga kaikorero o aua take. 5. Ko tenei tikanga c whai nei mehemea ranei c kore c tika kia waiho ma te take-mana anake c whaipaanga ai te tangata kite whenua, kaore i tika tera kia korerotia nuitia i roto i te whakawakanga o tenei keehi. Kaore hoki i haere i runga i tera te whakataunga ate Kooti whakawa tuarua. 6. No reira c mahara ana maua me whakamana te whakataunga a te Kooti whakawa tuarua o te tau 1887 mo runga mo Porangahau me Mangamaire. He mea tuku i raro i o maua ringa me o maua hiiri i Poneke i tenei te 19 o nga ra o Tihema, tau 1888. Na. H. G. Heta ~ Bopata Timipaea, ') K °mihana.

G.—lα.

4

Kia Te Kawana o te Koroni o Niu Tiebni. KIA PAI MAI KOE I) TE KAWANA, — Ko maua ko nga Komihana c man ake nei o maua ingoa i whakaritea i roto i to Komihana o te 3 o nga ra o Nowexna, 1888, hei kai-whiriwhiri mo nga putake i whakahuatia ra i roto i taua Komihana, kia tukuna atu ai ta maua ripoata mo runga mo aua putake, ara mehemea ranei o tika ana kia whakamana te whakataunga a te Kooti Whenua Maori mo runga mo Waipiro me etahi atu whenua, mehemea ranei c abua pohehe ana aua whakataunga, c tika ai kia ata whiriwhiria ano ona tikanga, tenei ka tukuna atu nei ta maua ripoata : — 1. Kua ata whiriwhiria c maua te pitihana a Hori te Aunoanoa me Peneamine Waipapa me etahi atu i tukuna nei kite Whare Eunanga, me nga whaikorero me nga mea katoa c pa ana ki taua pitihana. Kua tukuna mai ano hold kia maua nga pukapuka tuhituhi i nga mahi o Te Kooti Whenua Maori me nga whakataunga o te whakawa tuatahi me te whakawa tuarua. 2. Na te Make Kaiwhakawa i whakatau te whakataunga ate Kootii runga ite whakawakanga tuatahi, whakataua ana te katoa o te whenua ki nga kai-pitihana, whakakorea ana te tono a Tuta Nihoniho me te hunga c uru tahi ana ki tana tono. 3. I tonoa ano he whakawa tuairua whakaaetia ana, whakawakia ana taua tono c te Tumuaki o nga Kaiwhakawa raua ko Te Paki Kaiwhakawa. Whakataua ana etc Kooti te 10,000 eka—ara te wahanga kotahi o nga wahanga c toru o taua poraka katoa —kia Tuta Nihoniho ma, ko te toenga atu o taua whenua i whakataua ki nga kai-pitihana. 4. Ko te take i rereke ai nga whakaaro o aua Kooti he rereke no ta ratou titiro kite kupu i kiia ra i hoatu taua whenua kia Iri te Kura. Ite whakawa tuatahi i mea te Kooti ipa ano taua hoatutanga kite katoa o taua poraka, c hara i te mea i pa anake ki tera taha o te whenua i te taha kite Tonga ote Awa o Waikawa, pera mo ta Tuta Nihoniho i tohe ra. Ite whakawa tuarua i wakamana te kupu i mea ra o hara i te hoatutanga whenua engari he whakaaetanga kau atu kia nohoia te whenua, ara te katoa o ts whenua, a i nohoia tahitia taua whenua c te Whanau-a-Iritekura me te Itanga-a-mate te tupuna o Tuta Nihoniho, kaore i putu ake he tautohe i waenga ia ratou tae noa mai kite. tau 1863. 5. I te whakawa tuarua kihai i whakamana c te Kooti nga kupu a tetahi taha a tetahi taha ranei mo runga mo nga tikanga o te hoatutanga o te whenua kia Iritekura, a i runga i te ahua o nga korero i whakapuakina mo runga mo te nohonga o te Itanga-a-mate i runga i taua whenua c puta nui ana mai he whakaaro awangawanga kia maua i te mea hoki pea kaore i nohoia taua whenua c ratou. 6. Na i runga i to maua whiriwhiringa i nga tikanga katoa mo enei putake, c rnahara ana maua tera pea kaore i tino tika te whakataunga a te Kooti Whenua Maori i te whakawa tuarua mo nga whenua c mohiotia nei ko Waipiro c tika ai kia ata whiriwhiria ano aua putake. 7. I muri iho i te whakataunga o te whakawa tuarua, i whakapaua he moni c Tuta Nihoniho ma i runga i te weaanga tikatanga i nga rohe o te taha i whakataua kia ratou.- Mehemea ka whakahaua ano he whakawa hou, a kite kore c whakamana te whakataunga a te Kooti tuarua, ka moumou noaiho taua moni a ratou. Noreira i mahara ai maua me ata whakaaro ano he tikanga c ea atu ai ano aua moni. E tuku whakaiti atu ana maua i a maua kupu tphutohu atu mo runga mo aua tikanga : (1.) Kia whakakorea te whakataunga ate Kooti tuarua, kia whakabaua ano he whakawa hou. (2.) Xi te kore c whakamana te whakataunga a te Kooti tuarua, mo utu atu ano kia Tuta Nihoniho ma a ratou moni i pau nei i runga ite wea. (3.) Ma te Kooti c ata whakaaro nga tikanga mo nga moni c pau ana i runga ite whakawa hou. (4.) Me whakarite ano he tikanga hei awhina ite hunga kua whaipaanga ki taua whenua i raro i nga tikanga riihi i oti i nma atu o te mananga o " Te Ture Whakatikatika 1888 iTe Ture Kooti Whenua Maori, 1886." (S.) Me mahi he Ture hei whakamana i enei tikanga kua whakaaturia atu i runga ake nei. He mea tuku atu i raro l o maua ringa me o maua hiiri i tenei te 19 o nga ra o Tihema, 1888. H. G. Heta Mete, ) ~ Bopata Tmipaea, f Koimhana.

He mea whakamana i taiaai, H. Titieebe, Eai-ta Pcrehi a to Kawanatanga, Poneko. —1889.