HE KORERO NO NGA TIAINAMANA.

Waka Maori, Volume III, Issue 70, 10 March 1866, Page 75

HE KORERO NO NGA TIAINAMANA.

Tenei te korero hei korero ma koutou. No te tau 1857 ka rere mai tetahi kaipuke i tera whenua i Tiaina (China); te whenua e tupu mai te kai nei te ti. E rere mai ana taua kaipuke i Po llakene ; nga tangatao Tiaina, ara nga Tiaiiiamana, i eke mai ki runga e turn rau e rua te kau ma whitu. Heoi, ka rere mai taua puke i temoana; pai tonu te rere. a no te tatanga rawatanga ki Po Hakerie ka pa te marangai, ka pae hoki taua kaipuke ki runga kite toka ki waho mai o tetahi moutere i te taha ote tu whenua oPo JJakene—a potapota noa ana. Oraiti nga Tiaiiiamana me te Kapene o te kaipuke. Uaua tonu to ratou ekenga ki uta ki taua moutere —ko Itoihera (Rossel) te ingoa o te moutere. No te ekengn ki uta ka tirotiro ratou kite ahua ote whenua he pai. He kai anake i runga i te rakau i raro i tc whenua, puta noa ki tetahi taha ki tetahi taha—he kokonaiti, he panana, he taro, he aha noa atu. Ko te moana ki tonu i te ika ; kei uta he poaka, he manu. Ka koa ratou i te nui o te kai, ki to ratou tuponotanga kite wain ora i- a raton. Kaore i kitea he tangata whenua. Ka po toru e noho ana ka puta te whakaaro o te Kapene kia haere ia me nga lieramana i runga i to ratou poti kotahi me kore e tupono ki tetahi kaipuke i taua moana. Ko etahi o nga poti o to ratou kaipuke i pakaru i te ki uta, kotahi tonu te poti i ora. Katahi ka eke te kapene me nga lieramana ki run<ja ki taua poti ka rere kite moana—te kau ratou i rere. Roa noa atu e paea haeretia ana e te hau e te ngaru ka tupono ki tetahi kaipuke no Wiwi, ka mauria ratou i runga i taua kaipuke ki Niu Karetonia—he moutere no Wiwi kei taua moana—heoi ka ora ena. Katahi ka tukua e nga rangatira o Wiwi tetahi tima manuwao kite tiki i era i mahue kite moutere—e toru rau kotahi te kau ma whitu. No te taenga atu o taua tima kua kore nga Tiainamana, kotahi tonu te mea i kitea he tai tamariki. Korero ana taua tamaiti no muri i te rerenga o te Kapene ratou ko nga heramana i runga i te poti ka tae mai nga mangumangu no etahi moutere he mano tini, ka patu i a ratou ka kainga ; heoi ano nga morehu ko ia ko etahi tokorua hoki kua

kawea ki tetahi moutere he tamariki ano. Ka whakatakariri nga heramana o te tima ra, katahi ka puhia, ka patua, nga mangumangu ka tokomaha ka mate hei utu mo nga Tiainamana i kainga e ruiou. Kimi noa te tima ra ki era tokorua kaore i kitea, katahi ka hoki mai mete mea kotahi i runga—te mea tuatahi nei Heoi, ka noho nei ka whitu nga tau ka pahore tae mai ki tenei takiwa. Na no tetahi marama kua hori nei ka tae ano tetahi kuipuke no te Ingarihi ki taua moana kite hokohoko haere. No te tunga o taua puke ki tetahi o aua moutere ka rere mai ngamangumangu ki runga kite hokohoko. No te rironga o nga kai i te hoko ka hoe ki uta nga waka. Hoe ana, ka tatata ki ttta ; katahi ka titiro atu nga pakeha o te kaipuke kotahi te wakanui e hoki anamai.e hoe mai ana kite kaipuke ra. No te taenga mai ka eke mai nga mangumangu ki runga kite kaipuke tirotiro haere ai, rapu haere ai, mete mea he mea ngaro na ratou i reira. Katahi ka tukuna e te Kapene kia kimihia e ratou i runga i raro o te Kaipuke ta ratou men i hoki mai ai. Ki hai i roa e kimi ana ka kitea e ratou tetahi tangata i tua o nga kaho e kupapa ana. No te toanga mai ki waho ka rere mai taua tangata kite awhi i nga waewae o te Kapene mete hamama te waha kite tangi. "Whakarongo iho ana te Kapene kite reo mete mea no Tiaina ; engari ko te kiri kua pango i te ngaunga a te ra raua ko te paru—ko te kanohi ano i rite ki to nga tangata o Tiaina. Katahi ka puta te whakaaro o te Kapene akuanei ko tetahi tenei o nga morehu o te kaipuke i pae ki uta i te tau 1857, i ngaro ra nga tamariki Tiainamana tokorua i te mangumangu te huna—a, mahue tonu iho. Ka mea i konei te Kapene kia hokona e ia taua tangata ; whakaae tonu te mangumangu; katahi ka hoatu nga toki e rua mete pu tawhito, me tetahi pouaka tawhito nei hoki; whakaae tonu te mangumangu, mau ana i o ratou taonga, hoe ana ki uta ka hoki mai ano te waka kite hoe mai i tetahi Tiainamana. Te taenga mai kite kaipuke ka hokona ano hoki tera c te Kapene, ka tokorua ai ona mokaikai ka riro i a ia. Muri tonu iho ka puta mai nga wahine me nga tamariki ki tatahi hamama ai nga waha kite tangi ki o ratou mokaikai Tiainamana ka riro i te pakeha. Korero ana aua tangata no te pakarutanga o to ratou kaipuke ka rua o ratou wiki e noho ana ki uta katahi ka puta mai nga mangumangu i tetahi moutere he mano tini, ka hereherea ratou katoa, ka kawea ki runga ki tetahi moutere noho ai. Kaore he kai i taua moutere he wai maori anake ; ko nga mangumangu kite hoehoe kai ma ratou —he whangai hoki koi hemo ta ratou rahui poaka. Heoi ki hai i roa e noho ana ku puta te rongo ki era atu iwi mangumangu kei etahi moutere e noho ana. Katahi ka rewa mai te taua kite whawhai kite iwi i a ia nga herehere e noho ana— na te rongo o te kai i takimai, ara na nga Tiainamana. Katahi ka whawhai, kotahi wiki e whawhai ana ka mate te taua ka whati ki tona kainga i haere mai

ai—kanoho tonu nga Tiainamana i n ratou rangatira. No te matenga o te taua ka karangatia e tenei he hakari ma ratou. Ka mauria te kau ma rua o nga Tiainamana ka werohia, ka mate ka tuakina nga puku ka taona kite hangi ka kainga—ko te matu i waiho ki ro taha hei kinaki taro ma ratou. Ko nga tane anake kite kai ko nga wahinc ki tahaki matakitaki ai. Heoi penei tonu te mahi i nga rangi katoa a whakahemo noa nga Tiainamana—tokotoru tonu nga mea i mahue, he hauaitu hoki i waiho ai. Tokoraa o enei i mahue nei ka kai taongatia ki tetahi iwi; kotahi i waiho tonu — ko te mea i 3 i riro i te tima o Wiwi i te tuatabi. Ko era tokorua i whakarauoratia a riro noa i te Kapene o te kaipuke nei te hoko i tenei takiwa tonu. E whitu o raua tau i noho ai i roto i nga mangnmangu hei taurereka, a tupono noa atu te kaipuke nei ka ora raua.