Untitled

Waka Maori, Volume II, Issue 37, 19 November 1864, Page 1

E rua enei nupepa kua hapa i a matou. He ngaro hoki no matou i te Mahia, i te Wairoa hoki, i runga i nga mahi a te Kawanatanga, ara, i te hoko whenua. Ko tenei kua hoki mai nei matou me mahi ano. Me timata nga korero o tenei nupepa i to matou haerenga, i haere ai matou, ki ena kainga o Ngatikahungunu, koia enei:— No te Manei, te 17 o nga ra o Oketopa, ka eke atu matou ki runga i a te " Reeri Paata"; tokotoru matou i haere, ko te Makarini, ko Pitiera kai ruri whenua, ko te Karini kai whakamaori—ko Pitiera Kopu o te Wairoa tetahi i haere. No te taenga o to matou tima kite ngutu awa o te Wairoa ka titiro atu matou he tai, te puta hoki te poti. Katahi ka rere tonu kite Mahia, ahiahi po rawa atu ka tae matou ; katahi ka hoe atu ki uta i runga i te poti o te tima —u pai atu ana matou ki uta, te ai he tai, te ai he aha. No te unga ki uta ka haere etahi o matou kite whare o Moreti (pakeha) noho ai, ko te Makarini i haere

ki tetoro atu i a Ihaka Wkanga. Rokohanga atu e takoto mate ana taua koro. Ko nga tamariki o tera i oho i to matou tira; kua kitea e era te raketi oto matou kaipuke, kua rongona nga hoe o te poti, a, mahafc tonu iho he Taua. Ko Ihaka anake kaore i ohorere. Ki ana tera, kaore he ahatanga nana ki a te Kawanatano-a e e puta atu ai te hoia ki tona kainga. E tika anja hold ua Ihaka. Kite puta atuhe hoia kf-kona ehara i te tikanga riri e haere ai, erigp he aroha, hei tangata tonu mona. No |e Turei, no te 18 o nga ra, ka tae maKk'i te kainga etahi o nga tangata o Ihaka, i ona wahi i ngaro ai. No te taenga atu o te Makarini kia kite i a ratou, tu ana ki runga a Enoka, hei papa ki a Ihaka, ka whai ki:— 1 :aefe mai! eto Makarini! Haere mai ! c ten i>.ia ote tangata, ote oranga ! Haere mai ki '■ i biinga, kite Mahia. Honiai he taonga c kaka moku, he paraoa raaku. limx to '■-"' S?<"- v ' ''■ T n/hia, ko ou taonga e homai moku. •Haorc mai c Ma, ki a mnc taua; Kia horaia atu ki- tu kahu wahiuc.'" Kai runga ko Ihaka : " Ae, korero ki to taua matua, ki a te Makarini." No te 19 o nga ra ka tae mai a te Otene Tangihaere i Nukutaurua. Haere tonu mai kite whare ote Moreti, te whare i noho ai a te Makarini ma. Katahi ka whai ki:— " Haere mai! ete Makarini, haere mai! Akuanei ka mate te whenua i a koe. Eiro atu i a koc. Nepia; whaia mai e koe Mohaka ; mate atu tcna i_a koe, whaia mai e koe, te "Wairoa; ka mate i a koe tena, whai mai e koe te Mahia. Ka tere i a koe kite Moana akuanei. Ka ai he korero mau, ko te whenua; he korero haere mau. 'Te riro noa ake kite kiwi tacki; Miria mai tc poke o te Akau kia mate. Omansa tiraa mai mohou, e te Makarini; Kai tonu ki tc rac ki Mokotahi ra ia. Ko au nei te whana alu hei te tiiroa, He te kakau whakawhana, lia! aue!' 'E ! kai kapca atu ite roa otc whenua. Tutuki! tutuki! te ihoowaka! owaka! paeaka' Puvua te waha o te tangata whakatiiiatina kite riri III! Paca ana i te aroaro ka whiwhi, hoki ana.' " Ina hoki koe e noho na. ka riro i a koe te Mahia." Hcoi, no te Taitei, te 20 o nga ra, ka oti te korero, riro ana te Mahia kite Moana. Ko nga utu i karangatia ai e rua mano pauna. Kotahi mano, e rima rau i tangohia tonutia i reira; ko te rima rau r toe hei te otinga o te ruri i te whenua ka tangohia ai. Ki atu ana te Makarini kite kitea i roto i te ruritanga e rahi atu ana

taua whenua i tana i whakaaro ai, hei reira ia ka hoatu i etahi moni hei apiti ki runga kite Tua mano. Kotahi te kaipuke i whakaaetia atu e te Makarini ma Ihaka. Ehara i te utu o te whenua taua kaipuke, engari he aroha ; he mea hoatu noa hei whakaea i tona mate i hoko nei tera i te kaipuke i muamua atu nei, riro mai lie mea pirau, a, ngaro tonu iho hoki ona moni i reira. Tetahi he mihi tou atu kite whakaaro pai a Ihaka i a ia e noho ake nei. Mea noa ki a ia nga iwi tutu kia tahuri ia ki tona Kingi, kauaka hoki; ki noa atu, "mea ake koe hangarautia e o hoa pakeha ; mea ake koe whakataurerekatia "; hei aha ki a Ihaka ena korero parau ? Ko te pakeha tonu hei hoa mona, ko te pakeha tonu hei hoa mona. Tana whakahoki atu ki a ratou: —"Kaore au i mate i te pakeha; i mate au i a Waikato." Na, ko ta te pakeha whakakuare tena i a Ihaka, ko te kaipuke kua hoatu nei e te Makarini; ko tona Kai-whakawa-tangahoki, kuatuiaheiKai-whakawa. Mehemea i rite tonu nga rangatira maori katoa ki a Ihaka, tona whakaaro kite whakapono, kite ata noho, penei, kuakore raw a he kino o to taua moutere. E whakaritea ana kia hangaia houtia i Akarana taua kaipuke ma Ihaka. . Koa katoa ana nga tangata o te Mahia kite pakeha hei noho i tona kainga ; hei homai i nga mahi pakeha, i nga aha noa atu —e hanga ana kua hoha ratou \i te noho mokemoke ko ratou anake i rein. Ko te waiata tenei a Rihimona Mansijfoi i taua ra i riro ai te whenua : " Ka welie te Mahia i o maua moenga Homai, me whakake ki nga wluirc" ncnohi I_wlieo ake ai ko te wehi o te ngutu Ka whana au ka whaki kia rongo koutou. " Ka pa ianci he tau e hokimai te tau o 'Waikato E tama ma c, tikina ake ra Te alii a te tipua, tinia kia mate Kia hoki tu mai te makau ki au. " Ekore c hoki mai, kai te tauawhaitia E Hinearangi kite pu o te tonga. E whac ma e, i kurua Otaroa Naku i whakaangi, ka moe i te hau nei." Heoi, no te otinga o nga korero ka haere etahi o matou kite matakitaki haere ki tera taha, ki Nukutaurua. Haere ana matou ka tae ki Oraka; haere tonu, ka tae ki Kai Uku—he pa tawhito i runga i te kiwi i te taha moana. Ko te kainga tenei i mate a Ngatikahungunu i a Waikato. Haere mai ana nga taua o Waikato i taua takiwa ma te ara i Taupo; he ngaki utu mo te matenga o te Arawai—he rangatira no ratou. Ko tetahi tohu, nana a te Pakake i patu —te'riringa i mau ai a te Moananui, a Karaitiana, a Tiaki Tai, a te Hapuku hoki. Engari tenei a te Hapuku i puta i te huarahi, hoki ana mai kite kainga. Haere tonu taua tohu ra ka tae kite Wairoa, hei reira ka hui ki tetahi taua o Waikato, ka haere katoa kite patu i te iwi o Ngarangimataeo. Ko te nuinga o nga tangata o te Wairoa kua rupeke ki Kai Uku noho mai ai. Te mea i noho ai a Ngarangimataeo i te Wairoa. he ki na tetahi tohunga, ko Mohaka te ingoa, hei kai

ma te kuri a Waikato e haere mai na. Na konei ka noho tonu te iwi o Ngarangimateo. Heoi, no te taenga atu ote taua, te pono te ki a te tohunga "he kai ma te kuTi o Waikato"; engari ko nga tangata o Ngarangimataeo i pau i te kuri—te kuri e ngau nei ano i te tangata i tenei takiwa o te pakehatanga, ote pai. He nui ano nga tangata i puta, he nui ano nga mea i mate. Ko Ngarangimataeo ano tetahi i puta. Ka mutu, haere tonu te taua nei ka tae ki Kai Uku ; katahi ka noho iho i reira. Hui katoa pea nga tangata o ro pa ka tae kite rua mano. Ko Puhara nei ano tetahi i roto i taua pa. He raumati te takiwa i awhitia ai te pa. Ko Waikato i vvhai pu katoa ; ko tera i ro pa kaore tahi he pu. Hui katoa pea nga pu e toru te kau ; i a Ngapuhi anake. Erua nga •marama e awhitia ana te pa ka mate nga tangata i te hia kai, ka pau nga kai. Heoi nei ano nga tangata i whai kai ko nga mea i nga pu ; he mea rongoa marire nga kai ma ratou Ida kaha ai ratou te riri, kia kaha ai ratou te tiaki i te pa. Heoi, noho nei, noho nei, nawai ra ka tino mate rawa nga tangata i te hia kai. Katahi ka tahuri kite kari ite oneone, ite uku, hei kai ma ratou. Karia ana, paatatia ana, mete paraoa riripi e mahia ana i tenei takiwa. E kiia ana he pakeha, ko Teone te ingoa, i roto i te taua o Waikato. Haere ai ano taua pakeha ki roto kite pa korerorero ai ki nga tangata. Ko etahi hoki o nga rangatira o \Y--ikatb i haere ano ki ro paki te patipati i .aV» Wera, (rangatira o Ngapuhi) kia putzJinai kl waho; kaore hoki i rongo taua tangata—noho tonu ki ro pa, (he tika hoki u ana). Ko etahi o nga tangata i mea kia patua aua rangatira taware o Waikato ; na te Wera i riri. He whakaaro tika rawa tenei na te Wera. Heoi, nawai ra i noho te taua, nawai ra i noho, ka hoha hoki pea, ka whati i te po—he mea hoki kua matemate etahi o ratou i nga pu o tera iro pa. Te aonga ake o te ra ka puta nga tangata o te pa ki waho, ka taea nga kumara hei kai ma ratou, katahi ka ora. No muri iho, no tenei takiwa o te Kingitanga, ka ki ngamaori Kuini o reira;—" He paruparu ta Waikato homaitanga; ta te Kuini, he paraoa." Ko Hauiti, ko Rongowhakaata, nga iwi o te Kani o Takirau, i haere mai kite whakaora i nga tangata o ro pa, mate ana hoki i a Waikato -, patua haeretia ana i te one, mate ana e rua rau pea nga tangata—ko te Kani o Takirau ano i puta, i awhitia e ona tangata i puta ai. Muri tonu iho i tenei riringa ka puta mai te pakeha, ka whai pu hoki a Ngatikahungunu—ka ea hoki ona matenga. Ko te Waiata tenei i waiatatia mo Kai Uku;— Ka mana ra ia whiti ra runs;a; Ka he ra ia te poke a te kuri. Taria iara kia houiai, ka taka i te moana, Ka pike ana ko te Urufci; Taua taunga atu ko roto iara o te Alii Kuku. Ka tu ra Paiaka i tu o te kaikai; Taupoke ra Rongowhakaata—e pai ana ra e kui. He ngutu ngangahau na to tuugane na Tipoki i te awatea.

Taria iara kia homai; ka kaha ate "Wera. Kite whakahoki i nga kirikiri o Kawhia—oti tonu atu. Na, haere tonu matou, tae ki Waipapa, nga takahanga o Rongokako—he tupuna no Ngatikahungunu. Takahi haere tonu taua tangata i te takutai e ki ana, tau ki tenei kurae. tau ki tenei kurae, tae mai ki Waipapa, katahi ka noho kite inu ite wai, muri iho ka haere tonu i tona huarahi. Taukiri koe ! nga korero o mua ! Haere tonu matou, tae ki Whangawehi. Katahi ka tirotiro noa ki tena kainga, a, ka hoki mai kite Mahia, ki ate Makarini; ko tera hoki i noho—ko matou anake i haere kite matakitaki noa i te whenua, i nga tangata. No te Parairei ka tae mai a Thaka Makahue me ona tangata, i haere mai i Nukutaurau kite korero ite wahi i a ratou ote whenua kua riro i te Kawanatanga. Ka rite tonu ia te Makarini tena korero. No muri iho ka puta te ki a nga tangata kia hokona tetabi whenua i Nukutaurua ki a te Kuini. Whakaae ana te Makarini ki a ratou korero; ki atu ana, waiho kia tae atu he kai ruri i te whenua, kia mohiotia te rahinga ka korero ia ki a ratou. Heoi nga korero o te Mahia ; no te Manei ka wbakatika matou ka haere ki Nuhaka. Kei tera nupepa korerotia ai te roanga o tenei kbrero.